Tíminn - 31.07.1983, Síða 7

SUNNUDAGUR 31. JÚLÍ1983
sönsum og blöö töluðu um „hina lærðu
tíu mínútna málsvörn hans“ í réttinum.
Það sem er enn mikilvægara í þessu
sambandi er að ummæli Cornells um
andlegt heilsufar Pound fóru í bág við
niðurstöður þriggja geðlækna sem höfðu
rannsakað hann á Italíu. Þeir fallast að
vísu á að hann kunni að hafa fyllst
örvæntingu er hann var handtekinn, en
það breyti engu um geðheildu hans. Það
er athyglisvert að rannsóknir þeirra var
í engu getið í réttarhöldunum yfir
Pound.
Höfuðvitni ákæruvaldsins. Winfred
Overholser, hafði lokið prófi í geðlækn-
ingum frá Harvardháskóla, og unnið
merk rannsóknarstörf. Hann var um
þetta leyti viðurkenndur sérfræðingur
um sakhæfi, og þeir sem enn muna eftir
honum tala um hann sem sérfræðing á
sínu sviði ogheiðursmann í hvívetna, en
einnig sem mann sem vildi marka sér bás
í sögunni. Áður en mánuður var liðinn
frá því að hann vitnaði um geðveiki og
ósakhæfi Pounds var hann kosinn form-
aður bandaríska geðlæknafélagsins.
Overholser var einn af þremur geð-
læknum sem rétturinn fól að rannsaka
heilsu Pounds. Hinir tveir voru dr.
Marion R. King,sem hafði aðeinsstund-
að geðlæknisfræði í eitt ár, og dr. Joseph
L. Gilbert, geðlæknir sem lýst hefur
verið sem „ágætasta náunga, en manni
sem enginn hafði mikið álit á." Over-
holser var greinilega yfirburðamaður í
þcssum félagsskap.
I desember 1945 skiluðu Overholser
og samstarfsmenn hans greinargerð til
réttarins þar sem þeir staðhæfa að hann
sé geðveikur og á'ndiega óhæfur til að
mæta og svara til saka. Hann þurfi
umönnun á geðsjúkrahúsi.
Við vitum ekki nákvæmlega hvernig
geðlæknarnir komust að þessari niður-
stöðu. Gögnin um það hafa verið eyði-
lögð. Dalmau segir að Overholser hafi
gert það vísvitandi. Nokkur þýðingar-
mikil atriði eru þó á hreinu.
Fortölur Overholsers
bera árangur
í bréfi sem varðveitt er með gögnum
lögfræðingur Poun.ds hafði valið. Hann
er einn þessara fjórmenninga sem enn er
á lífi.
Muncie hafði lítinn tíma til að rann-
saka Pound og það var ekki fyrr en
daginn áður en rétturinn átti að fá
greinargerð geðlæknanna sem hann hitti
Pound. Þá höfðu starfsfélagar hans lokið
sinni athugun. Muncie sagði í viðtali við
mig að í fyrstu hefði sér ekki virst að
Pound væri geðveikur. og gæti sannar-
lega mætt fyrir rétti. Hann greindi Over-
holser og samstarfsmönnnum hans frá
þessu, og þeir bentu honum þá á nokkur
atriði sem leiddu til þess að Muncie
ræddi á ný við Pound, en gat þa ékki
fengið neitt samhengi í það sem hann
sagði. Þegar ég spurði Muncie hvort
hugsanlegt væri að í seinna skiptið hefði
Pound verið með uppgerð af ásettu ráði
svaraði hann: „Já, það er hugsanlegt. Ég
hugsaði ekki út í það." Muncie er nú
orðinn 83 ára að aldri, og vera má því að
hann muni ekki að saksóknari spurði
hann hvort Pound væri hugsanlega að
gera sér geðveiki upp. Þá svarði hann:
„Ó, nei. Ég held ekki."
Pound gerir sér
upp geðveiki
Vísbendingar eru um að Pound hafi
gert sér upp geðveikiseinkenni á meðan
á rannsókn geðlæknanna stóð, enda þótt
þeir tilburðir hans séu svo frumstæðir að
þeir eru nánast fjarstæðukenndir. T.d.
er eftir honum haft að hann finni til
tómleikatilfinningar í höfði, eins og efri
þriðjungur heilans sé horfinn og aðeins
vökvi sé eftir í öðrum hlutum heilans.
Þessi lýsing kemur ekki hcim og saman
við ncinar þekktar meinsemdir í geð-
læknis- eða sálarfræði, en minnir hins
vegar á Ijóðlínur cftir T.S. Eliot sem
Pound voru vcl kunnar: „Við eru holir
menn...osfrv.”
Hegðun Pound ber einníg vott um
vanburða tilraun til aö líta út scm
geðsjúklingur. Hann kvartaði reglulega
yfir því að vera gífurlega þreyttur og að
eiga í erfiðleikum með að liggja flatur í
rúmi sínu. Aftur á móti virðist þreyta
ekki hafa hrjáð hann þegar hann þurfti
■ Lögreglumenn koma með Ezra Pound í handjárnum til Bandaríkjanna árið 1945.
ffm

um Pound á Elísarbetarhæli og skrifað
er af King og til Overholscrs kemur fram
að sá síðarnefndi hefur mcð fortölum
fengið hann til að breyta um afstöðú til
Pound.
Raunar er það svo að greinargcrð
Kings lítur einmitt út fyrir að hafa verið
breytt cftirá. Á fyrstu sjö blaðsíðunum
cr Pound lýst sem hrokagikk, sérvitringi
og sjálfselskusinnuðum. en ekki minnst
á geðveilu. þar til skyndilega á bls. 8 að
King ályktar að Pound sé haldinn of-
sóknarbrjálæði.
Vera kann að viðhorf þriðja geð-
læknisins. Gilberts, séu ekki marktæk
þegar haft er í huga að hann átti
Overholser skuld að gjalda. Komið
höfðu kvartanir um slæma þjónustu á
deild Gilberts á St. Elísarbetarhæli, en
Overholser rannsakað þær og kveðið
upp um að Gilbert skyldi halda starfi
sínu. Eins er um Gilbert sagt að hann
hafi verið deigur í viðskiptum, og ólík-
legur til að standa upp í hárinu á neinum.
Raunar var fjórði geðlæknirinn einnig
tilnefndur til að athuga heilsu Pounds. -
Það var dr. Wendell S. Muncie sem
að grípa til pcnna og pappírs í klefa
sínum, og var þá gjarnan snöggur í
hreyfingum!
Þegar skýrsla geðlæknanna var birt
vakti hún mikla athygli fjölmiðla, enda
í mótsögn við niðurstöðu herlæknanna á
Ítalíu. Talsmenn dómsmálaráðuneytis-
ins lýstu því yfir að geðlæknarnir mundu
verða spurðir um þessar óvæntu niður-
stöður fyrir opnum tjöldum. Ráðuneytið
hafði ásamt Alríkislögreglunni unnið
kappsamlega að því að safna sönnunar-
gögnum gegn Pound, og taldi sig hafa
20-25 vitni sem mundu koma fram við
réttarhöldin. í þeim hópi voru sjö ítalskir
útvarpstæknimenn en ráðuneytið taldi
að framburður þeirra mundi nægja til
sakfella Pound.
Dómsmálaráðuneytið skýrði fjölmiðl-
um aftur á móti ekki frá því að hugsan-
lega kynni það að eiga í erfiðleikum með
að fá Pound sakfelldan af tæknilegum
ástæðum. Samkvæmt túlkun Hæstarétt-
ar Bandaríkjanna frá 1944 þarf tvö vitni
fyrir hverja ákæru, og samkvæmt
gögnum ráðuneytisins, sem nú hafa
verið opinberuð, var slíkt aðeins fyrir
hendi í dæmi einnar af þeim 19 ákærum
sem Pound sætti. Ástæðan er sú að
Pound flutti útvarpserindi sín á ensku en
tæknimennirnir skildu aðeins ítölsku, og
gátu því aðeins borið um að Pound hafi
talað í útvarpið en ekki hvað hann sagði.
Að auki voru erindi hans að jafnaði
tekin upp nokkru áður en þau voru flutt.
og því var erfitt að dagsetja nákvæmlega
hvernær landráðin voru framin.
Það má vel vera að þessir erfiðleikar
hafi ráðið því að dómsmálaráðuneytið
missti áhuga á því að færa Pound fyrir
rétt, og létt sér næja að hann væri sendur
til vistar á geðveikrahæli.
Skopleikur í réttarsal
Hinir opinberu yfirhcyrslur um sak-
hæfi Pounds og hæfni til að mæta fyrir
rétti fóru frarn 13. febrúar 1946. Þaðsem
þar gerðist var hreinasti skopleikur.
Vitnin voru Muncie. King, Overholser
og Gilbert. Málflutningur þeirra var
ótrúlega vanburða, en sama verður að
segja um talsmcnndómsmálaráðuneytis-
ins. Þeir áttuðu sig hreinlega ekki á
mótsögnum og ósamkvæmni í vitnis-
burði geðlæknanna. Einn geðlæknanna
kvað Pound eiga við minnisleysi að
stríða, annar sagði að minni hans væri
óskcrt. Staðhæft var að Pound hefði
ekki vitað að hann var ákærður fyrir
landráð árið 1943, meðan hann dvaldi
enn á Italíu. og enda þótt ákæruvaldið
hefði í fórum sínum bréf frá Pound um
hið gagnstæða var ekki gripið til þess til
að hrekja þessa fullyrðingu! Taíað var
um að fyrir Pound hefði vcrið lagt
sálfræðilegt próf. en um niðurstöðu þcss
var ckki einu sinni spurl. (Samkvæmt
hinum nýjum gögnum var hér aðeins um
s'vokallað Rorschach-próf aö ræöa og
niðurstaðan var: „Engan sannanir fyrir
geðveiki.”)
Niðurstaða kviðdómsins eftir þriggja
mínútna umhugsun var sú að Pound væri
ekki með rcttu ráði. Viðstaddir sáu
Pound fagna þcssum tíðindum. hann
stökk á fætur, ánægður á svip og tók upp
ákafar samræöur við lögfræöing sinn.
Skáldið Charlcs Olson heimsótti Pound
daginn cftir og fannst scm hann hcfði
öðlast sinn fyrri mátt á ný, hér var
kominn hinn gamli Pound, fnllur starfs-
orku ogmargvíslcgra fyrirætlana. Skáld-
iö var án nokkurs váfa í hamingjusælu.
landráðakærunni hafði verið hrundið.
40 geðlæknar finna
engin merki
um geðveiki
Þau tólf og hálft ár sem Pound dvaldi
á St. Elísarbctarhæli var hann skoðaður
af 40 geðlæknum, auk Overholscrs.
Ekki einn einasti þeirra féllst á greiningu
yfirlæknisins um aö Pound væri geðvcik-
ur. eða óhæfur til að mæta fyrir rétti.
Athugasemdir geðlæknanna um per-
sónu Pounds koma engum á óvart sem
þekkja ævisögu hans, þeir tala um sjálfs-
elsku og þótta, Gyðingahatur o.fl. af því
tagi. Margir gcðlæknanna taka beinlínis
fram í sjúkraskýrslu að þeir sjái engin
merki um geðvciki.
Af þessum 40 geðlæknum tókst mér að
hafa upp á 13 sem enn eru á lífi. Þegar
ég spurði þá hvort, cftir á að hyggja, þeir
teldu að Pound hefði verið geðveikur
eða óhæfur til að mæta fyrir rétti,
kváðust sex ckki hafa á því neina skoðun
eða vildu ekki láta hana uppi. Nokkrir
viðurkenndu að þögn þeirra væri í
virðjngarskyni við Overholser. Hinirsjö
sögðu að þeir litlu svo á að Pound heföi
verið andlega heill og fyllilega hæfur til
að mæta fyrir rétti. Enn þeirra, dr.
Addison Duval, sem verið hefur gjald-
keri og varforseti samtaka bandarískra
geðlækna, kvaðst geta fullyrt að Pound
hefði ekki verið geðveikur og taldi að
Overholser hefði verið að vernda hann
með dvölinni á St. Elísarbetarhæli.
Öryggi og hóglífi á
St. Elísarbetarhæli
Hvers vegna dvaldi Ezra Pound svo
lengi á St. Elísarbetarhæli sém raun ber
vitni? Til þess liggja margar ástæður.
■ Gedlæknirínn sem verndaði Pound á Elísabetarhæli: Winfred Overholser.
Um þcssar mundir stóðu t.d. yfir hinar
frægu kommúnistaofsóknir Joscphs
McCarthy og Rosenbcrg-hjónin voru
leidd fvrir rétt og dæmd til dauöa. svo
ekki var hinn hepþilegasti lími fyrir
mann sem ákærður hafði verið fyrir
landráð að láta mikiö á sér bera. Og á
St. Elísarhctarhæli hafði Pound aðgang
að því sem honum var mikilvægast í
lífinu: bókum, tíma til aö skrifa. góðum
mat, kynlífi. og fjöldi kunningja og
aödácnda heimsótti hann reglulega.
Á meðan Pound dvaldi á luelinu voru
8 bækur eftir hann gefnar út. þrjár nýjar
og fimm endurútgáfur. Hann skrifaði
einnig IJeiri en 100 grcinar og bréjf í
tímarit og blöð. (Þá er ekki talið mcð
fjöldi grcina sem hann skrifaöi og sctti
ekki nafn sitt undir, cn ráku áróður fyrir
kynþáttastefnu o.þ.h ).
Konur fengu að heimsækja Pound að
vild, og á þessum árum átti hann marga
aðra rekkjunauta en konu sína Dorothy
Shakespear. í þcim hópvart.d. málarinn
Marcella Spann, og fór hún með þeim
hjónum til Ítalíu er Pound var látinn
laus, cn sncri þaðan brátt aftur.
f hópi gesta Pounds á St. Elísarbetar-
hæli voru frægar persónur: Archibald
Mcleish, T.S. Eliot, William Carlos
Williams, Conrad Aiken, Robert
Lowell, Allen Tate, H.L. Mencken,
Stephen Spender, Marshall McLuhan
Katherine Anne Porter o.fl.
Overholser reyndist hinn ágætasti
gestgjafi öll þessi ár, og gerði lífið eins
auðvelt fyrir Pound ög hann trcysti sér
til. Hann var sjálfur áhugamaður um
bókmenntir, og fór oft á fund Pounds til
að ræða við hann um bókmenntir og
bókmenntamenn. Samkvæmt upplýsing-
um hjúkrunarfólks sem ég ræddi við var
Pound nokkrum sinnum gestur í íbúð
Overholsers á staðnum.
Yfirleitt barst Overholser á tveggja
ára fresti bréf frá dómsmálaráðuneytinu
þar sem spurt var um heilsu Pounds og
hvort hann væri orðinn hæfur til að mæta
fyrir rétti. Overholser hafði sama svarið
ávallt á reiðum höndum: „að mínu mati
og að mati annarra lækna hér, er herra
Pound andlega ófær um að taka þátt í
eigin málsvörn, þ.e. hann getur ekki
komið fyrir rétt.“
Þegar blað nokkurt skýrði frá því árið
1947 að Pound fengi fjölda gesta og lifði
forréttindalífi á St. Elísarbetarhæli svar-
aði Overholser blákalt: „Ezra Pound
hcfur ckki fengiö fleiri cn fjórar eða
fimm heimsóknir, cf kona hans er
undanskilin, síðan hann kom hingað á
hælið." Sannlcikurinn var sá að hann
hafði fengið 4-5 hcimsóknir á viku.
Við annað tækifæri, árið 1954, þegar
þýðing Pounds á spakmælum Konfúsíus-
ar birtist og hlaut lofsamleg ummæli í
ritdómum. bar dómsmálaráðuneytið
fram fyrirspurn um hvort maður sem
væri andlega fær um að þýða og birta
Ijóð, væri ekki hæfur til að svara til saka
fyrir rétti. Ovcrholser sagðí í svari sínu
að Pound hcfði aö mestu veriö búinn að
Ijúka við vcrkið þegar hann kom á hælið.
og að hann ynni engin ný bókmennta-
verk þar. Overholscr hlýtur að hafa
gleymt því aö þá þegar hafði hann sagt
fréttamönnum að Pound héfði að undan-
förnu unniö mikiö að ritstörfum, einkum
að þýðingum úr kínversku.
Áleitnar spurningar
um geðveikivarnir og
sakhæfi
Á miðjum sjötta áratugnum hafði
andrúmsloft í bandarískum stjórnmálum
brcyst mikið til batnaðar, og vinir Po-
unds notuðu tækifærið og knúðu á um að
hann væri látinn laus af St. Elísarbetar-
hæli og fallið yrði frá landráðakæru.
Dómsmálaráðuneytið féllst á að falla frá
kæru, en leit svo á að hann væri enn
geðveikur, cn þóekki hættulegur. Vega-
bréf var gefið út sem heimjlaði honum
að flytjast til Ítalíu, og þangað fór hann
árið 1958.
Að mati E. Fuller Torrey vekur mál
Ezra Pound upp margar áleitnar spurn-
ingar um geðveikivarnir fyrir rétti. Ljóst
er að Pound slapp við dóm, kannski
dauðadóm, vegna þess að geðlæknir á
vegum ákæruvaldsins hafði mikið dálæti
á honum og álit á skáldskap hans. En ef
Pound hefði verið annar maður og haft
færri hæfileika er ólíklegt að sama hefði
orðið upp á teningnum.
Torrey telur að geðlæknisfræði geti
ekki tekið afstöðu til þess hvort menn
séu hæfir til að mæta fyrir rétti. Til þess
skorti hlutlæga mælikvarða á það sem
við köllum „afbrotahneigð" og „siðferð-
isvitund." Dómurinn verði alltaf hug-.
lægur.