Tíminn - 31.07.1983, Blaðsíða 9

SUNNUDAGl'R 31. JULI 1983
9
menn og málefni
Meginstefna
þjóðar
■ Tvö inál. scm snerta samskipti
Islcndinga viö umheiminn. haftt nokk-
uö verið til umræöu aö undaníörnu.
Annars vegar er þaö hugsanleg frekari
upphygging orkufreks iðnaðar í land-
inu í samvinnu við erlenda auöhringa.
Hins vegar sú spurning um aukin
hernaðarumsvif Bandaríkjamanna
hérlendis. sem vaknað hefur vegna
upplýsinga um áhuga bandarískra
stjórnvalda á að koma upp ratsjár-
stöövum handaríska hersins í hverjum
landsfjóröungi.
Fyrst eru það stóriöjumálin.
A viðreisharárunum svoköljuöu var
af ýmsum lögö mikil áhersla á. aö
- upphygging stóriöju geti veriö
auðveld leið til aö skjóta fleiri stoöum
undir efnahagslífiö og þannig oröiö
um skeiö einn aðalstofn efnahagsvaxt-
ar.
- stóriöja geti stuölaö aö hraöfara
aukningu útflutningsframleiöslu og
bætt greiðslujöfnuö.
- stóriöja reist á orkunýtingu skili
verulegum auölindaaröi. sem komi
m.a. fram í því. aö framleiöni á mann
á ári sé mjög há í stóriönaði og þar meö
framlag til þjóöartekna. Þannig geti
tiltölulega fá störf í stóriðju skapaö
mikla eftirspurn og þar meö hlutfalls-
lega mörg störf í þjónustu og öörum
crlcnd stóriöja yröi mikil lyftistöng
fvrir íslenskt atvinnulíf. Samningurinn
viö Alusuisse um álbræösluna í
Straumsvík árið l%b var dæmi um
þaö, sem þáverandi stjórnarliöar. sjálf-
stæöismenn og alþýöuflokksmenn.
töldu aö koma skyldi. Bæði Framsókn-
arflokkurinn og Alþýöubandalagiö
voru á móti samningnum viö Alusuisse
sem kunnugt er og töldu þaö vondan
samning. Þar kom margt til; bæöi
grundvallarspurningar um erlendttn at-
vinnurckstur í landinu og bein hags-
munaatriöi svo sem eins og raforku-
verö og fleira þess háttar.
í dag. hátt í tvcimur áratugum síöar.
eru íslensk stjórnvöld enn aö reyna aö
lá Alusuisse til aö grciða viöunandi
verð fyrir raforkuna, sem álfélagiö í
Straumsvík kaupir. Stefnt er aö vcru-
legri hækkun raforkuvcrösins af Is-
lcndinga hálfu; talað hefur veriö um
nauðsyn þess að veröið tvöfaldist sem
fyrst og hækki síöan umtalsvert meira
á vissu tímabili. Hvort slíkur árangur
næst vcit auðvitað enginn í dag. en
fulltrúar íslandx í þessum viöræðum
munu vafalaust leggja sig alla fram um
aö ná fram sem mestri hækkun sem
fyrst. Það eru meginhagsmunir ís-
lensku þjóöarinnar í þvt máli.
Þcir stóriðjudraumar. sem suma
dreymdi á viðrcisnarárunum. uröu
fljótt aö cngu. og undanfarin ár hefur
stóriöja af því tagi sem viö þckkjum
frá Straumsvík og Grundartanga ekki
bcinlínis virst gæfulegur kostur. Engu
að síður hcfur stóriöjuumræöan gosiö
upp viö og viö. og nú aö undanförnu
hefur máliö enn komist á dagskrá.
Rökin með stóriðju
í maí áriö 1979 skilaði svonefnd
Samstarfsnefnd um iðnþróun ítarlcgri
skýrslu um iðnaðarstefnu. þar voru í
stuttu máli dregin saman helstu rök
sem fram hafa komið hér á landi mcö
og móti stóriðju. þ.e. orkufrekum
stóriönaði. Þaö er þess viröi aö rifja
þau sjónarmiö upp nú.
Þar er bent á eftirfarandi rök mcö
stóriöju:
greinum. sem dragi aftur úr atvinnu-
vandamálum.
- stóriöja geti stuölaö aö innflutn-
ingi á nýrri tækniþekkingu og viö-
skiptareynslu og opnaö ný tækifæri í
atvinnulífinu,
- efnahagsleg og atvitinuleg mttrg-
feldisáhrif séu veruleg meö hækkun
tekjustigs og aukinni eftirspurn eftir
vöru og þjónustu.
- meö stóriöju sé unnt aö virkja
orkulindir landsins örar og hagkvæmar
en ella og koma megi upp öflugra
raforkuneti á skemmri tíma en meö
öörum hætti,
- unnt sé að staðsetja stóriöju meö
hyggöasjónarmið fyrir augum.
Og rökin gegn stóriöju
I nefndarálitinu eru svo talin upp
eftirfarandi rök sem mæli gegn stóriöju
af þessu tagi:
- ttröur þjóðarinnar af stóriöju sé
takmarkaöur ncma landsménn sjálfir
eigi þaö fjármagn. sem í liana er lagt.
- áhættanafstofnsetninguog rekstri
slfkra fyrirtækja sé of mikill til aö
leggjti stóran hluta af fjármunum þjóö-
arinnar í þau.
- stóriöjurekstur í eigu eöa undir
forræöi útlcndinga lcggi mikiö efna-
hagslegt vald í hendur erlendra aöila.
Sámciginlegt efnahagslegt vald og fé-
lagslcg áhrif nokkurra slíkra fvrirtækja
í landinu yröu mjög mikil. Hætt sé viö.
aö því yröi beitt til áhrifa gegn inn-
lendum hagsmunum m.a. viö viö-
kvæmar pólitískar aöstæöur.
- stóriöja muni kollvarpa rót-
grónum samfélagsmynstrum og menn-
ingarverðmætum og geti valdiö samfé-
lagslcgri upplausn.
- stóriöja falli illa að byggðastefnu
og auki á samsöfnun fólks í táum
stööum á landinu.
- stóriðju geti fvlgt stórfelld mengun
og tinnur umhvcrfisröskun. sem ís-
lcnsk náttúra þolir illa.
- stóriöja valdi innlendum rckstri
óhcppilegri samkeppni um vinnuafl
meö htunayfirboöum. scm komiö gætu
illa viö annan rekstur.
- í Iramtíöinni veröi þörf fyrir alhir
okkar auölindir til annarra nota og
beri ekki aö auka nýtingu þeirra fram
yfir þaö. sem veröursmám saman meö
þeim hætti.
- stóriöja. sem byggist á innfluttum
hráefnum. standi á pólitískt og efna-
hagslega veikum grunni. m.a. vegna
stjórnmálalegra aöstæöna i hráefnis-
framleiðslulöndunum og vegna vfir-
ráöa erlendra auöhringa.
Grundvallaratriði
Þaö er ekki ástæöa til aö fara
ítarlega ofan í þessi rok meö og móti.
Ljóst er ;iö Framsóknarmenn hafa
alltaf taliö. aö lara ætti mjiig varlega í
sakirnar í þessu efni. Þeir hafa því
alltaf lagt áherslu á nokkur grundvall-
aratriöi. sem forsendu stóriðjufyrir-
tækja af þessu tagi hér á landi.
Þessi grundvallaratriöi hafa veriö
margítrekuö á llokksþingum Fram-
sóknarflokksins. nú síöast á flokks-
þinginu í fyrra. Þar var lögö áhersla á.
aö virkja ætti innlendar orkulindir.
hvar sem slíkt gæti veriö hagkvæmt. og
þá m.a. meö orkufrekan iönaö í huga.
En þaö væri meginatriöi aö „Islending-
ar Itafi virk yfirráö í orkufrekum
iönaöi". Til þess að tryggja slík „virk
yfirráö". ef um frekari stóriöjufram-
kvæmdir yröi aö ræöa. taldi flokks-
þingiö nauösynlegt aö fullnægja eftir-
farandi skilyröum:
„I. Aö fslendingar eigi meirihluta í
fyrirtækjunum. Sú meirihlutaeign get-
ur mvndast á nokkru árabili.
2. Aö íslcndingar afli sér nauösyn-
lcgrar tækniþekkingar og axli stærri
Itluta tækniþjónustunnar viö orkulrek-
aniönaö.
.3. Aö Islendingar taki sjállir fullan
þátt í markaösmálum, bæöi í kaupum
á hráelnum og sölu afuröa.
4. Aö íslensk eignaraöild aö orku-
frekum iönfyrirtækjumveröi íhondum
einstaklinga, hlutalélaga. samvinnu-
félaga og ríkis. eftir því. sem nauösyn-
íegt revnist.
?. Islensk Itigsaga veröi í öllum
ágreiningsmálum".
Hér er bent á grundvallaratriöi. sem
hala veröur aö leiöarljósi, ef elnt
veröttr til samvinnu viö útlendinga um
ný stóriöjufvrirtæki. Ljóst er aö í
sumum þessum atriöum er núverandi
iönaöarráöherra á öndveröum meiöi.
m.a. aö því er snertir meirihlutaeign
Ixlendinga í slíkum fyrirtækjum. en
þar er auövitaö um grundvallarstefnu-
miö að ræöa.
Atvinnureksturinn
í höndum íslendinga
Framsóknarmenn hala einmitt alltaf
lagt mikla áherslu á þetta grundvallar-
atriöi. Eysteinn Jónsson. fyrrum for-
maöur Framsóknarflokksins, oröaöi
þetta skilmerkilega i bæklingi um
flokkinn og stefnu hans. sem gcfinn
var út lyrir nokkrum árum. Þar sagöi
Eysteinn m.a.:
„Framsóknarflokkurinn telur þaö
mikilsveröan árangur í þjóöarbúskap
Islendinga. aö nálega allur atvinnu-
rekstur á Islandi er í. höndum lands-
manna sjálfrá. Telur flokkurinn. aö
þetta veröi líka aö vera meginstefna
Elías Snæland Jónsson,
ritstjóri skrifar
lítillar þjóöar. sem \ ill haldasjálfstæöi.
enda ekki glæsileg reynsla af atvinnu-
rekstri erlendra manna í landinu. Hef-
ur þetta frá fyrstu tíö veriö sjónarmiö
Framsóknarflokksins".
I þeirri umræöu. sem vafalaust á
eftir aö fara Iram um hugsanlega
uppbvggingu orkulreks iönaöar í land-
inu í samvinnu viö erlenda aöila.
hlýtur mikil áhersla aö veröa lögö á
þessa „meginstefnu lílillar þjóöar".
En þar koma einnig mörg önnur
atriöi til, svo sem eins og orkuveröiö.
mengunarvarnir. búsetu áltrif og lleira.
sem þarf aö skoöa vandlega í hverjti
einstöku tilviki.
Nýjar ratsjárstöðvar
bandaríska hersins?
Þaö hetur vafalaust komiö fleirum
en mér á óvart aö heyra um þaö. aö
bandarísk stjórnvöld væru aö velta
lýrir sér endurnýjun og frekari upp-
byggingu ratsjárstööva bandaríska
hersins hér á landi.
Ilerinn hefur nú tvær ratsjárstöövar
hérlendis - á Stokksnesi og ;i Reykja-
nesi. og auk þess t\;er fljúgandi ratxjár-
stöövar - þ.e. hinar svonelndu AW-
ACS flugvélar. sem tóku viö af mun
ófullkomnari ratsjárflugvélum - EC-
121 Constellation - áriö I97.S og liafa
vcriö staösettar hér síöan. llefur þaö
veriö skoöun manna. aö þær llugvélar
geröu ratsjárstoövar á landi mun
þýöingarminni eh áöur. Hugmvndin
um uppbyggingtt landratsjárstiiöva í
fjórum hornum lantlsins hefur því
komiö enn meira ;i óvart af þeim
sökum.
Samkvænit bók (iunnars Gunnars-
sonar „GUIK-hliöiö" hefur landrat-
sjárstiiövunum í DEW-línunni svo-
neliidu fækkaö - ekki bara hér á landi
heldur líka í tiörum liindum. þar sem
lína þessi liggur. Upphaflega voru
þcxsar stöövar 57. en eru nú 31. Þeim
hel’ur því fækkaö nokkurn veginn um
helming - eins og reyndar ratsjárstööv-
untim hérlendis. sem voru áöur Ijtirar
en eru ini tvær eins og áöui sagöi.
Meginástæöan lyrir þessari fækkun er
einfaltllega sivaxandi notkun fljúgandi
ratstjárstiiöva. sem eru miklu betri til
eftirlits en landratsjárstiiövar. Um þaö
segir Gunnar Gunnarsson nv.a.:
„AWACS eru fullkomnustu fljúg-
aneli-ratsjár- og stjórnsttiðvar sem viil
er á. 1 30.000 leta hæö nemur ratsjáin
vélar í lágflugi i 400 km radius og í
háflugi vfir 55(1 km. Þetta þvöir aö
livor xélin um sig getur fylgst meö
vélttm i lágllugi yfir tæplega 500.000
knr svæöi og í háflugi ylir 050.000 knr’
svæöi. Samanboriö viö þær viröist
DF.W-línan vera heldur lítilvæg".
Á meöan AWACS-vélanna nýtur
viö vcröur ekki séö aö ncin þiirf sé á
nýjum ratstjárstiiövum bandaríska
hersins hér á landi. Þar sem þaö hlýtur
aö vera stefna okkar aö hafa umsvif
bandaríska hersins sem minnst á méö-
an liann yfirleitt dvelur hér. þá verður
ekki séö aö nein þiirf sé á stórfelldri
uppbyggingu landratsjárstiiöva á meö-
an liægt er mun betur aö gegna eftirlits-
hlutverkinu meö tveimur AWACS-
llugvélum.
Þeirri aronsku dulti hefur veriö veif-
aö aö íslendingar gælu fengið afnot af
þessum nýju ratsjárstiiövum fyrir
innanlands- og millilandaflug og hefur
þaö auövitaö vakiö áhuga þeirra. sem
á annaö borö hugsa á aronska vísu.
Þaö er ástæöulaust aö láta slíkan
gullkálfsljóma blinda sig fvrir þcinr
staöreyndum. sem virðast blasa við, að
uppbygging landratsjárstööva á vcgum
bandaríska hersins sé gjörsamlega
óþiirf frá tiryggissjónarmiði íslcndinga
og því meö öllu ástæðulaus.
-ESJ