Tíminn - 31.07.1983, Blaðsíða 8

SUNNUDAGUR 31. JÚLÍ1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurösson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiöslustjóri: Siguröur Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrimsson.
Umsjónarmaöur Helgar-Tímans: Atli Magnússon. Blaöamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friörik Indriöason, Guðmundur Sv. Hermannsson, Guömundur
Magnússon, Heiöur Helgadóttir, Jón Guöni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, Þorvaldur Bragason. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guöjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristin Þorbjarnardóttir, María Anna Þorsteinsdóttlr, Siguröur Jónsson.
Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, fleykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasimi
18300. Kvöldsimar: 86387 og 86106.
Verö í lausasölu 18.00, en 20.00 um helgar. Áskrift á mánuöi kr. 230.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Blaöaprent hf.
Mikilvægi
verslunarinnar
■ Þótt frídagur verslunarmanna sé nú orðinn almennur
frídagur, þá er hann kcnndur við starfsfólk í verslun og ætti
því að vckja athygli á þeirri atvinnugrein og þeim, sem við
hana starfa.
Það fer ekki á milli mála, að verslunin er ein af
mikilvægustu atvinnuvegum þjóðarinnar. Rúmlega fimmti
hver vinnandi maður hcfur atvinnu sína af verslun, og góð
verslunarþjónusta er eitt af undirstöðuatriðum almennrar
velmegunar í nútíma þjóðfélagi.
Þegar ísléndingar voru að berjast fyrir endurheimt sjálf-
stæðis síns, var lögð megináhersla á að gera verslunina
innlenda. Einn mikilvægasti áfanginn í etlingu innlendrar
verslunar var stotnun kauplélaganna og uppbygging þeirra
og heildarsámtakanna,Sambands- íslenskra samvi/inufélaga.
Samvinnuverslunin hefur verið og er geysilega mikilvæg fyrir
þjóðina í hcild, og þá ckki síst þá, sem á landsbyggðinni búa,
þar sem samvinnuhrcyfingin hefur haldið uppi öflugum
verslunarrekstri þrátt fyrir mjög erfið skilyröi.
Aö sjálfsögðu er ýmislegt í íslenskri verslunarstarfsemi
eins og á öörum sviðum, sem betur mætti fara. Það þarf að
tryggja eftir föngum að neytandinn fái ávallt sem besta vöru
á eins sanngjörnu verði og kostur er. í því efni þarf sífellt að
hafa vakandi auga, bæði af hálfu stjórnenda verslunarfyrir-
tækjanna sjálfra, stjórnvalda og ckki síst neytenda og
samtaka þcirra.
Á tímum þeirrar óðaverðbólgu, sem gengið hefur yfir
landsmenn síðustu árin, hefur verðskyn neytenda eðlilega
ruglast. Ef tekst að hemja verðbólguna með þeim hætti, sem
að er stcfnt, þannig að verðbólguhraðinn verði kominn niður
í um 30% um áramótin, og haldi síðan áfram að lækka á næsta
ári, þá skapar það mun bctri aðstæður fyrir neytendur til þess
að fylgjast með verðlagi og vefja og hafna á grundvelli
samanburðs á verði, gæðum og þjónustu. Einnig á því sviði
er því mikilvægt að glíman við verðbólguna beri þann árangur,
sem að er stefnt.
V • •/' . ' • • ■ •
Mesta umferðarhelgi
ársins
■ Verslunarmannahelgin hefur um árabil verið mesta
umferðarhelgi ársins. Svo vcrður vafalaúst einnig nú þótt
veðurfræðingar hafi ekki getað lofað góðu veðri.
Að þessu sinni er efnt til útihátíða víða um landið og verður
vafalaust fjölmennt á þeim mörgum. Búast má við gífurlegri
umferð á þjóðvegum landsins, og því sérstök ástæða til að
hvetja ökumenn og aðra vegfarendur til að sýna fyllstu aðgát
og tillitsemi.
íslcndingar ferðast aldrei meira um land sitt en einmitt um
verslunarmannahelgina. Álagiö á landið og vegina er því
meira en nokkru sinni. Þrátt fyrir miklar framfarir í
vegamálum síöustu árin, eru vegir víða langt frá því að vera
í góðu standi og því nauðsynlegt að sýna þar sérstaka aðgát
í akstri til þess að tryggja að ailir komi heilir heim í
hclgarlokin.
Landið sjálft er dýrmætasta eign hverrar þjóðar. Það er
sérstök ástæða nú til að hvetja ferðafólk til góðrar umgengni
á ferðamannastöðum um helgina.
Þótt sumum þyki kannski alveg nóg um allar þær
aðvaranir ög leiðbeiningar, sem dynja á ferðafólki um
verslunarmannahelgina, þá á það hér við, að góð vísa er
aldrei of oft kveðin. Það er undir hverjuni og eitium komið,
hvort þessi verslunarmannahelgi veröur slysalaus eða ekki.
Ef þver og einn sýnir öðrum þá tillitssemi, sem hann telur sig
sjálfan eiga rétt á frá öðrum, þá mun vel fara.
Við óskum öllum ferðalöngum uni þessa helgi góðrar
ferðar og ánægjulegrar heimkomu.
- ESJ
skuggsjá
Athyglisverð breyting hefur orðið
LEIKLISTARLÍFI NEW YORK BORGAR.
Karlkynshöfundar, sem þar hafa verið allsráðandi undan-
farna áratugi, hafa nú nokkuð horfið í skuggann fyrir konum,
sem hafa í vaxandi mæli skrifað leikrit sem hlotið hafa bæði
athygli, aðsókn og viðurkenningu, sem m.a. sést af því, að
bæði í ár, og árið 1981, hafa konur fengið Pulitzer-verölaunin
fyrir leikritun.
Þegar Beth Henlcy vann Pulitzer-verðlaunin árið 1981 fyrir
leikrit sitt „Crimes of the Hcart“ (Glæpir hjartans), hafði
engin kona hlotið leikritaverðlaunin í 23 ár, eða síðan 1958.
En nú. aðeins tveimur árum síðar, hlaut kvenhöfundur
leikritavcrðlaun Pulitzersenn á ný, þ.e. Marsha Norman fyrir
leikrit sitt „’Night, Mother" ('Nótt. mamma).
Marsha Norman vakti mesta athygli kvenhöfunda á liðnu
leiktímabili. en það voru margar fleiri konur, sem áttu leikrit
sem sýnd voru í New York á síðasta vetri og þóttu
athyglisverð. Þar má sérstakleea nefna Jane Martin, sem
fjallaði í „Talking With“ (Talandi við) um konur sem eru
hugfangnar af ólíklegustu hlutum, Mary Gallagher, sem
■ Marsha Norman
„Að kanna
leynda
heima”
— sagt frá framrás kvenna
í bandarískri leikritun
samdi gamanlcikrit um áhrif efnahagskreppu á fjölskyldulíf í
úthverfi borgarinnar (Dog Eat Dog) og unt raunir þeirra sem
eru alltaf í megrun (Chocolate Cake), Tina Howe, sem greindi
samskipti ungrar listakonu við foreldra sína í „Painting
Churches“, Lavonne Mueller,en hún leiddi Jóhönnu áfÖrk
og kvenréttindaforingjann Susan B. Anthony saman í
„Little Victories“ (Smásigrar). og Kathleen Tolan, sem
fjallaði í „A Weekend Near Madison" um tilfinningaleg
eftirköst kvenfrelsisbaráttu.
Auðvitað hafa konur áður skrifað leikrit í Bantlankjunum
og kemur Lilian Hellman þá fyrst í hugann. En hún hefurvcriö
undantekningin fremur en reglan og það er fyrst núna alveg
síðustu árin, að fjöldi kvcnna hefur lagt leikritun fyrir sig og
það með góðum árangri.
En hvað kom þessari bylgju af stað?
Ástæöurnar cru vafalaust- margar. Þeir. sem til þekkja. eru
t.d. sammála um, að þaö hafi haft mjög hvetjandi áhrif þegar
Ntozake Shange „sló í gcgn“ á Broadway með leikriti sínu
„For Colored Girls Who Have Considered Suicide/When the
Rainhow is EnuP', sem lauslega mætti snara á íslensku: „Fyrir
þcldökkar stúlkur sem hafa vclt fyrir sér sjálfsmoröi: þcgar
regnboginn nægir". Þar var að sjálfsögðu fjallað um stöðu
konunnar og lögö áhersla á sjálfstæði kvenna gagnvart
karlmönnum en jafnframt sýnt fram á hversu háðar þær væru
hver annarri. Það var áriö 1976 sem þetta leikrit náði miklunt
vinsældum, og síðan hcfur hver kvenrithöfundurinn komið
fram á fætur öðrum, þannig að nú er talað um heila kynslóð
kvenkyns leikritahöfunda í Bandaríkjurium. Og þeir höfund-
ar, sem þegar hafa verið nefndir, cru þar fremstir í flokki.
Margir telja að aukið framlag kvenna á þessu sviði sé bein
afleiðing kvenfrelsisbaráttu síðustu ára. Marsha Norman segir
t.d. um orsakir þessarar þróunar: „Leikrit krefjast virkra
aðalpersóna. Konur gátu eiginlega ekki skrifað fyrir leikhús
fyrr en þær fóru aö líta á sjálfar sig sem virkar persónur. Við
erum aðalpersónur lífs okkar. Þann skilning þurftu fjölmargar
konur að öðlast áður en þær gátu farið að skrit'a leikrit".
Ymsar stofnanir og félög hafa í vaxandi mæli hvatt konur
til að skrifa leikrit á undanförnum árum. Eitt leikhús, sem
hcfur síðustu ár sérstaklcga auglýst eftir leikritum eftir
kvenhöfunda, er American Plaee Thcater. Fyrsta árið. þ.e.
1978, bárust 101) leikrit eftir konur, en nú um 500 á ári. Annað
leikhús; „Actors Theater" í Louisville í Kentucky, hefur lagt
mikla áherslu á að hvetja konur til að skrifa leikrit, og þaðan
hafa m.a. Marsha Norntan. Beth Henley, Jane Martin og
Kathleen Tolan fengið mikinn stuðning.
Um hvað skriia þessir nýju leikrita-
HÖFUNDAR?
Þær skrita aö sjálfsögðu um konur. en að öðru leyti er erfitt
að skilgrcina þær sameiginlega; þær eru fyrst og fremst
einstaklingar og oft mjög ólíkar hver annarri sem höfundar.
Það er þó sagt einkenna mikinn fjölda leikrita þeirra, að þau
fjalli um konur, sem séu að reyna að tjá sig og finna sig sem
einstaklinga utan hefðbundins sviðs heimilis og fjölskyldulífs.
í mörgum leikritanna cru karlar fjarverandi eða þýðingarlitlir
og oft börn sömuleiðis. Söguhetjurnar gegna oft mikilvægum
störfum. t.d. á sviði lista og mcnningarmála. og þær eru ckki
í varnarstöðu vegna þess að þær eru konur. Þær eru heldur
ekki í því að saka karlmenn um allt það, sem aflaga fer. Þessi
leikrit eru því ekki innlegg í stjórnmálábaráttu, heldur
dramatísk frásögn af vcruleika sögupersónanna og tilfinninga-
lífi.
í verðlaunaleikritinu „'Night. Mother" eftir Marsha Norman
scgir frá roskinni konu, sem býr með fullorðinni dóttur sinni
í venjulegu liúsi við afskekktan sveitaveg. Skömmu eftir að
lcikritið hefst tilkynnir dóttirin að hún ætli að fremja
sjálfsmorð. Og leikritið lýsir baráttunni fyrir lífi hennar.
Móðirin. sem er að sjálfsögðu flemtri slegin yfir þessari
ákvörðun, gerir allt scm hún getur til þess að fá dótturina til
þess að hætta við þessa fyrirætlun sína, en dóttirin tekur til í
húsinu hin rólegasta til þess að allt verði í röð og reglu þegar
hún kveður heimilið og lífið. í samtölum þeirra mæðgnanna
er kafað djúpt ofan í samskipti móður og dóttur og fjallað um
ábyrgð einstaklingsins og rétt hans til að stjórna lífi sínu, þar
á mcðal að svipta sig því. Leikritið er sýnt án hlés og er sagt
Itafa niikil áhrif á áhorfendur.
Marsha Norman ólst upp í Louisville. Foreldrar hennar
voru strangtrúuðog Biblían var mikilvægasta bók hcimilisins.
Marsha, sem var elst fjögurra barna, kveðst hafa verið
cinmana sem barn og leitað á vit bókanna, einkum þó
skáldsagna Bronte-systranna. í unglingaskóla vann hún fyrstu
vcrðlaun í ritgerðasamkeppni. Ritgerð hennar hét: „Why Do
Good Men Suffer?", sem útleggst: „Hvers vegna þjást góðir
rnenn?", og hún segir: „Ég er enn að skrifa um þetta sama efni.
Hvað annað skiþtir máli í þessum heimi?".
Að loknu skólanámi starfaði hún á sjúkrahúsi í Atlanta, cn
snéri síðar aftur til Louisville og starfaði þar á sjúkrahúsi fyrir
geðtrufluð börn, en fór síðan að kenna. Hún fór þá aftur að
eiga viö ritstörf og skrifaði handrit að söngleik. sem hún sendi
til Actorleikhússins sem áður var nefnt. Jon Jory, leikhússtjór-
inn, var ekki ánægður með verkið, en taldi samt að hún hefði
góða hæfileika og hvatti hana því til að skrifa Icikrit um annað
efni, sem hún þekkti vel af eigin reynslu. Þá mundi hún eftir
alvarlega geðtruflaðri stúlku, sem hún hafði aðstoðað á
sjúkrahúsinu í Louisville. „Þetta var stúlka sem var svo
ofsafengin og illvíg, að það sá á fólki ef það komst í snertingu
við hana. Starfsfólkið var ánægt þegar hún flúði í burtu. Ég
hafði fylgst með henni gegnum árin - hún var komin í fangelsi
dæmd fyrir morð". Marsha ákvað að semja leikrit um
stúlkuna, og Jon Jory féllst á það. Hún ræddi við meðfanga
stúlkunnar og ýmsa aðra aðila og settist síðan við tölvuskjáinn
og fór að skrifa. Afraksturinn var leikritið „Getting Out“, sem
hlaut miklar vinsældir fyrst í Louisville og síðar í New York
og hefur síðan verið sýnt víða í Bandaríkjunum og Evrópu.
A eftir „Getting Out" skrifaði Marsha nokkur leikrit, en
það var ckki fyrr en meö „'Night, Mother" síðastliðinn vetur
sem hún hlaut enn betri viðtökur en fyrir fyrsta leikrit sitt. „Eg
hélt að þetta yrði leikrit sem enginn myndi nokkru sinni vilja
sjá", segir hún, „svq það eina sem skipti máli var að skrifa
þetta án málamiðlana". Lcikritið er byggt á atburðum, sem
hún vill ekki segja nánar frá. „Öll þekkjum við fólk sem hefur
framið sjálfsmorð, og við erum særð og rugluð og viljum skilja
hvers vegna. jafnvel þótt við getum ekki samþykkt það", segir
hún aðeins.
Marsha Norman, sem býr nieð síðari manni sínum í
Louisville, cr með nýtt leikrit í smíðum. Hún telur að staða
kvenna t bandarískri leikritun sé gjörbreytt frá því sem áður
var: „Nú getum við skrifað leikrit án þess að fólk stingi þcim
ofan í lítið box sem er merkt „kvennaleikhús". Nú er því tími
til að kanna leynda heima, sem fram að þessu hefur verið svo
afskaplega hljótt um".
Elías Snæland
Jónsson,
ritstjóri, skrifar