Tíminn - 06.11.1983, Blaðsíða 14

14
Uimm
SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1983
SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1983

■ Dylan Thomas er án efa eitt þekktasta Ijoðskald vorra
tíma. Hann hlaut frægð sína bæði fyrir Ijóð sín en ekki síður
fyrir líferni sitt.
Hann varð að þjóðsögu en jafnframt sjáifur bándingi
þjóðsögunnar. Á þeim tveimur áratugum, sem liðu frá því að
Dylan tók lestina frá Swansea í Wales til höfuðborgarinnar
London og þar til hann andaðist af afleiðingum ofdrykkju og
morfíngjöf við subbalegar aðstæður í New York, var hann af
mörgum kallaður goð og snillingur, en af öðrum sakaður um
ódýra sýndarmennsku.
Á miðvikudaginn þann níunda nóvember næst-
komandi, eru liðin þrjátíu ár frá því að dauðinn
sótti Dylan Thomas heim með svo ömurlegum hætti
í bandarísku heimsborginni, fjarri ástkæru heima-
byggðinni í Wales, sem var honuni uppspretta hins
besta í skáldskap hans. í Laugharne á suðurströnd
Wales er að finna gamalt hús, sem kallað er
„Naustið" eða „Bátahúsið“. Það er byggt við
klettavegg við sjávarströndina og útsýnið úr glugga
þess og af veröndinni er vel við hæfi skálda. Þetta
kalla heimamenn og aðrir aðdáendur skáldsins nú
„Hús Dylan Thomas“; það er þó aðeins rétt að því
leyti, að þar bjó hann ásamt fjölskyldu sinni síðustu
ár ævinnar. En Dylan Thomas átti aldrei neitt hús.
Vinafólk hans keypti húsið árið 1949 og fékk Dylan
það til afnota. Dylan átti yfirleitt ekkert varanlegra
veraldlegra verðmæta - aðeins fátækleg húsgögn,
gamalt reiðhjól, föt til að klæða sig. Dylan ákvað
með sjálfum sér þegar á barnsaldri, að hann ætlaði
að verða skáld og jafnframt, að ekki væri hægt að
ætlast til þess að skáld ynnu fyrir sér eða fjölskyldu
sinni. Það varekki þeirra hlutverk. Hrafnarnir áttu
að fæða skáldin - „mjúku, hvítu kjánalegu hrafn-
arnir", og að hluta til varð það þannig, því Dylan
gerði betl að sérfræði sinni. Fá bresk skáld samtím-
ans munu hafa fengið jafn mikla peninga til
ráðstöfunar, en samt tókst honum alltaf að vera
peningalaus. Og það var ekki bara vegna þess að
peningarnir færu jafn óðum í óhóflegt drykkjusvall
og skemmtanir, þott það réði miklu. Þær borgara-
legu lystisemdir, sem þau hjónin Dylan og Caitlin
höfðu áhuga á, kostuðu einnig sitt. Þótt þau
eignuðust aldrei hús, þá sendu þau son sinn, í dýran
heimavistarskóla. Dylan var félagi í virtum herra-
klúbbi í London. Og hann ferðaðist í leigubílum en
ekki með strætisvögnum.
Þjóðsagan og veruleikinn
Þjóðsagan um Dylan Thomas er langlíf og
mögnuð. Raunveruleiki og þjóðsaga fara sjaldan
saman, en þjóðsagan um Dylan er sérstök: hún var
og er veruleiki í sjálfu sér. Ljóðskáld eru yfirleitt
ekki með frægustu mönnum á vorri tíð, en samtím-
inn henti Dylan á lofti og bjó úr honum goð.
Kannski var það vegna þess að Ijóð hans, og líferni,
einkenndist af öfgum, sem heilluðu marga. Hann
var einnig andsvar við eymdarveröld Eliots; orti
Ijóð um frumástríður lífsins. Sumir orðuðu það svo,
að hann fjallaði aftur og aftur um einungis þrjú
grunnþemu lífsins: fæðingu, kynmök og dauða. í
það minnsta var ekkert í Ijóðum hans sem minnti á
vélrænu tuttugustu aldarinnar.
En svo fór að þjóðsagan um Dylan Thomas gerði
hann sjálfan að bandingja sínum, enda þótt hann
hafi að vissu leyti búið hana til og viðhaldið henni
sjálfur. Hann ákvað þegar á unglingsárum að hegða
sér eins og hann taldi að skáld ættu að vera, jafnvel
þótt það dræpi hann - eins og reyndar kom á
daginn. En hann orti einnig djarflega, og það svo
að þeir, sem heyrðu hann lesa Ijóð sín, héldu niðri
í sér andanum þegar honum tókst best upp.
Mikilvægi welska upprunans
Dylan fæddist 22. október 1914 í Swansea, og
Wales skipti gífurlegu máli fyrir hann sem skáld.
Swansea og sveitin og þorpin þar í nánd var honum
jafn mikilvæg uppspretta og Dublin var James
Joyce eða Oxford í Mississippi var Villiam Faul-
kner. Síðustu ár æfi sinnar sneri hann aftur til
æskustöðvana „vegna þess að hjarta hans var þar og
vegna þess að þemu Ijóða hans um líf og dauða og
ást voru mótuð af viðhorfum fólks og umhverfi í
Suður-Wales „eins og einn gagnrýnandinn hefur
komist að orði. Hann var skýrður Dylan Marlais,
en þau nöfn hafa bæði tilsvörun í sögu Wales. En
fyrir heila kynslóð rithöfunda - og í huga nánast
hvers einasta Walesbúa á þessum tíma - var hann
einfaldlega „Dylan“.
Faðir hans, D.J. Thomas, var kennari í ensku og
enskum bókmenntum við framhaldsskóla í Swans-
ea. Móðir hans, Florence, átti ættir að rekja til
sveitafólks í Carmarthenshire, og þar dvaldi hann
oft í æsku sinni á sumrin eins og svo sterklega kom
fram í verkum hans síðar. Dylan var annað barn
þeirra hjóna; þau áttu fyrir dótturina Nancy, og
þegar hans var von fluttu þau í nýtt og stærra hús.
sem varð heimili Dylans æsku- og unglingsárin.
Húsið var við Cwmdonkin Drive, og síðar, þegar
hann hafði öðlast nokkra frægð, kallaði hann sig
gjarna „Rimbaud frá Cwmdonkin Drive“!
Eftirlætisbarn
Barnsæska Dylans var yfirleitt ánægjuleg, enda
var hann eftirlætisbarn og að margra áliti alltof
mikið eftir honum látið. Hann var ekki hvað síst
eftirlæti föðurs síns, sem var bitur út í sjálfan sig og
aðra fyrir að hafa ekki náð þeim frama, sem hann
stefndi að sem rithöfundur. Hann lagði mikið upp
úr því að syninum Dylan tækist þar sem honum
hafði sjálfum mistekist. í verkum Dylans kemur
gleði með æskuárin greinilega í Ijós, svo sem í
Ijóðum eins og „Fern Hill“ sem nefnt er eftir nafni
á sveitabæ þar sem hann dvaldi oft, og „Poem in
October" (Októberljóð), og í ýmsum smásögum
hans. Þar rekur hann ljúfleika æskuáranna í
Cwmdonkin garðinum, í sveitinni í Carmarthens-
hire á sumrin og í Swansea með vinum sínum.
Dylan gerði miklar kröfur til ástar og umhyggju
og á æskuheimilinu skorti ekki á það. Florence
játaði síðar, að hún hefði vafalaust spillt honum af
eftirlæti, og kvaðst myndi gera það aftur ef hún
hefði tækifæri til. Dylan leitaði ákaft að móðurum-
hyggju allt sitt líf; hann vildi láta sjá um sig. Margar
■ Dylan litli er hér fremstur á myndinni ásamt móður sinni og systur. Aftast er ónafngreindur
fjöiskylduvinur.
Dylan Thomas - ungur og ábúðarmikill.
Þjóðsagan og veruleikinn um
welska skáldið Dylan Thomas
— samantekt um ljóðskáldið sem féll fyrir Bakkusi
og morfíni þrjátíu og níu ára gamall fyrir 30 árum
■Dylan Thomas ásamt John Brinnin, sem hafði milligöngu um ferðir hans til Bandaríkjanna.
Brinnin gaf nokkru eftir andlát Dylans út bók þar sem hans hlið malanna kom fram. Hún þykir
ekki að öllu leyti rétt. Þessi bók hefur komið út á íslensku.
sögur hafa verið sagðar af því, hversu ósjálfbjarga
hann var, ekki síst varðandi allt sem snerti mat og
drykk. Hann komst upp á lagið með að heimta allt
af öðrum; af móður sinni, konu sinni, vinum sínum
og „kjánalegu hröfnunum" með úttroðnu peninga-
veskin. Þegar hann var orðinn sautján ára tók móðir
hans enn skurnina af egginu hans á morgnana. Og
mágkona hans, sem borðaði morgunverð með
Dylan og Caítlin konu hans tíu árum síðar, varð
undrandi er hún heyrði Dylan biðja. konu sína um
það sama!
Orti hundruð Ijóða
sem táningur
Hann lifði sem sagt góðu lífi, en hugur hans var
allur við skáldskapinn. Hann skildi eftir sig nokkrar
stílabækur, sem hafa að geyma um tvö hundruð
ljóð, sem hann orti frá því hann varð 15 ára og fram
undir tvítugt. Hann var mjög upptekinn af sjálfum
sér og ákveðinn í að gera framtíðardrauma sína að
veruleika.
Þegar á unglingsárum fór hann að birta ljóð í
blöðum - fyrst í skólablaðinu í framhaldsskólauum
þegar hann var ellefu ára - en þar hóf hann nánv
árið 1925 - og síðan í dagblöðum í Cardiff og
tímaritum.
Dylan var ekki sérlega mikill námsmaður, nema
í ensku og enskum bókmenntum. Hann sagði
sjálfur síðar, að hin raunverulega menntun hans
hafi falist í því að fá að lesa það, sem honum sýndist,
af bókunum í bókasafni föðurs síns. Hann fékk orð
á sig í skóla fyrir að vera baldinn, hann notaði
ruddalegt orðbragð, reykti og hagaði sér á yfirleitt
á þann hátt, sem skapaði umtal og fordæmingu
margra. En hann gat einnig hagað sér með öðrum
hætti og unnið fólk á sitt band: hann gat verið mjög
háttvís og prúður ef hann vildi, hann var myndar-
legur, talaði oft svo sérkennilega og hnyttilega að
athygli vakti og skemmtan þótt að. Hann eignaðist
líka marga vini á þessum árum, sem sumir skiptu
hann miklu máli allt lífið. Þó má alveg sérstaklega
nefna tónskáldið Daniel Jones, en þeir voru á líkum
aldri og höfðu báðir gífurlegan áhuga á skáldskap.
Vinátta þeirra skipti miklu á mikilvægustu þroskaár-
um Dylans, árunum þegar hann lauk skólanámi,
starfaði á dagblaði um tíma, lærði að drekka, lenti
í fyrstu ástarævintýrunum. orti nokkur hundruð
Ijóð, sem enn eru til, og sennilega mörg hundruð
fleiri, sem týnst hafa.
Til London — fyrsta Ijóðabókin
En síðar skildu leiðir þegar Dylan hélt til London
á vit frægðarinnar og nýtt tímabil hófst í lífi hans.
Það var í árslok 1934, skömmu áður en fyrsta
ljóðabókin hans kom út. Einu og hálfu ári áður
hafði blaðamennskuferli hans lokið, en því starfi
hafði hann ekki beinlínis sinnt af skyldurækni. Eftir
að birta þurfti leiðréttingar við vísvitandi röng skrif
hans í blaðið skildu leiðir. Upp frá því má segja að
Dylan hafi verið án fastrar atvinnu, þótt hann hafi
unnið tímabundin störf, svo sem við að skrifa
bókmenntagagnrýni (hann gagnrýndi þrillera) og
unnið við þáttagerð hjá BBC og svo við kvikmynda-
gerð á stríðsárunum. Eftir að hann hætti störfum á
blaðinu vann hann að Ijóðunum, sem síðar áttu eftir
að koma út í fyrstu Ijóðabókinni, „18 Poems“ (18
Ijóð), sem kom út í desember 1934. Flest þeirra
voru ort á um einu ári áður en bókin kom út, en í
næstu ljóðabók hans, „Twenty-Five Poems“ (Tutt-
ugu og fimm Ijóð), sem kom út 1936, voru hins
vegar mörg eldri Ijóða hans. Það má því segja að
Dylan hafi að sumu leyti verið orðinn þroskaðra
ljóðskáld í fyrstu Ijóðabók sinni en í þeirri sem næst
kom á eftir.
Dylan flutti til London í nóvember 1934 og bjó
þar í nokkra mánuði. Þar með hófst í raun og veru
tímabil flakks, sem segja má að hafi ekki tekið endi
fyrr en hann flutti með fjölskyldunni í „Naustið“ í
Laugharne árið 1949. í London reyndi hann enn
frekar en á gömlu heimaslóðunum að ganga fram af
fólki og hneyksla, en jafnframt lagði hann mikið á
sig til þess að fanga athygli og áhuga fólks. Það var
honum mikil nauðsyn að hafa sífellt nýja og nýja
áheyrendur, sem féllu í stafi yfir orðgnótt hans og
skemmtilegheitum. Þannig fór hann á milli pöbb-
anna og endurtók sömu sögurnar, vísurnar og
' *................
.....""

uppátækin fyrir nýja og nýja áhorfendur, sem ýmist
þótti mikið til welska skáldsins koma eða töldu
hann drykkjuhrút og fífl. En á þessum tíma
eignaðist hann einnig vini, sem hjálpuðu honum.
Þennan fyrsta vetur í London vaknaði eiginlega
fyrst sú kennd meðal þeirra, sem komust í kynni við
hann og dáðu skáldskap hans, að það þyrfti að sjá
um Dylan, bjarga honum frá brennivíni og konum,
næturlöngu drykkjusvalli og heilsuspillandi líferni
yfirleitt. Og þegar einn vina hans gafst upp þá tók
annar við.
Svall og gjálífi
Fyrsta ljóðabókin var hvorki stór né gefin út í
miklu upplagi. Það var erfitt að finna útgefanda, en
loks slógu tveir aðilar saman 50 sterlingspundum,
sem dugði til þess að gefa út þessa litlu bók í 250
eintökum. Gagnrýnendur voru frekar hægir að taka
við sér. Brátt hafði hann þó fengið vinsamlega og í
sumum tilvikum lofsamlega dóma í helstu bók-
menntaritum. En Dylan sjálfur stundaði fremur
drykkjuna en skáldskapinn eftir að til London kom,
og í mars 1935 var hann aftur kominn heim til
Swansea, þar sem hann reyndi að jafna sig. Það var
skömmu síðar sem hann kynntist öðru skáldi, sem
varð sennilega besti vinur hans upp frá því, Vernon
Watkins.
Á næstu árum dvaldi Dylan ýmist í heimahúsum
í Swansea eða hjá vinum: um nokkurt skeið hjá
sagnfræðingnum A.P.J. Taylor og Margaret konu
hans - en þau áttu eftir að reynast honum vél og
áttu m.a. húsið í Laugharne, þar sem Dylan bjó
síðustu æviárin,í London og á írlandi, svo dæmi séu
tekin. Hann var aldrei lengi á hverjum stað, og
honum tókst yfirleitt ekki að yrkja ncitt af ráði
nema þegar hann var í Wales. Hann vann að því á
þessum tíma að fullgera ýmis Ijóðanna, sem birtust
í annarri Ijóðabók hans - en þau voru að stofni til
yfirleitt nokkurraáragömul. Sögurnarafheimsókn-
urn hans til London eru flestar á sama veg; hann
drakk og svallaði í kránum, svaf þar sem hann fékk
að liggja hjá vinum og kunningjum, og eftir að hann
var orðinn úttaugaður og illa farinn hélt hann heim
til Wales til að jafna sig. „Ég hef dauðann í mér“
sagði hann oftsinnis meðan á mesta drykkjusvallinu
stóð. Hann bjóst við því að deyja ungur - skáldin
og„ þeir sem guðirnir elska“ áttu jú að deyja ungir.
Árið 1936 - þegar Dylan var 21 árs - hafði hann
gefið út tvær ljóðabækur og ort um það bil helming
þeirra Ijóða, sem valin voru í endanlegt Ijóðasafn
hans, auk þess sem hann hafði tilbúin drög að tíu

t'

■ Skáldskapur og peningaáhyggjur; þetta
blað, fannst í vinnuskúr hans að honum
látnum. Þar má finna drög að Ijóðlínum inn á
milli upplýsinga um skuldir.
Ijóðum til viðbótar-en í Ijóðasafninueru alls níutíu
Ijóð. En honum gekk ekki lengur eins auðveldlega
að yrkja og áður - upp frá þessu komu löng tímabil,
þar sem hann gat ekkert ort, ekki síst þegar hann
var fjarri Wales og freistingarnar birtust úr öllum
áttum. Arið 1937 orti hann til dæmis aðeins eitt nýtt
ljóð.
Þótt hann hefði gefið út tvær Ijóðabækur, og
fengið mörg ljóðanna áður birt í blöðum og
tímaritum, þá hafði hann ekki fé upp úr skáld-
skapnum á þessum árum. Ljóðabækurnar seldust
aðeins í nokkur hundruð eintökum, þótt hann hlyti
frægð fyrir þær m.a. vegna jákvæðrar umfjöllunar í
fjölmiðlum. Sem dæmi má nefna, að á allri ævi sinni
fékk hann 58 sterlingspund fyrir „Twenty Five
Poems", sem var prentuð þrisvar sinnum í samtals
1500 eintökum. Það gerði að meðaltali fjögur pund
á ári.
Hjónaband og peningaleysi
Þetta ár - 1937 - var að ýmsu leyti ár breytinga í
lífi Dylans. Foreldrar hans fluttu frá Swansea;
æskuheimili hans var því ekki lengur griðastaður til
að heimsækja og jafna sig. Og hann kynntist stúlku,
sem hann ákvað fljótlega að kvænast - Caitlin
MacNamara, sem hafði einkunt unnið fyrir sér sem
dansmey á skemmtistöðum. Þau gengu í hjónaband
á miðju ári 1937, þegar vinur þeirra hafði gefið þeim
peninga fyrir hjónavígslunni, og eyddu brúðkaups-
dögunum hjá vinafólki í Cornwall. Þar var mikið
drukkið og mikið talað en lítið ort. Það var í einu
slíku samkvæmi þegar Dylan hafði látið móðinn
mása lengi, einsog hans var vaninn, að hann lét falla
þessa frægu setningu: „Einhver er mér til leiðinda.
Ég held að það sé ég sjálfur".
Þetta sama ár las Dylan í fyrsta sinn upp ljóð í
breska útvarpinu, en nokkrum árum seinna varð
hann þekktur útvarpsmaður í Bretlandi - bæði sem
leikari og upplesari og sem höfundur að útvarpsþátt-
um og útvarpsleikritum.
Dylan og Caitlin lifðu sama flökkulífinu og Dylan
fyrr, dvöldu skamma stund á hverjum stað, voru
uppáviniogkunningjakomin. Árið 1938 kom aftur
fjörkippur í skáldskap hans; hann bæði orti Ijóð og
samdi margar sögur, sem síðar birtust í sögusafni
„Portrait of the Artist as a Young Dog“ (Svipmynd
af listamanninum sem ungum hundi), en þar rekur
hann öðru fremur atburði, sem einkenndu æsku og
unglingsár hans í Wales.
Peningaleysið var jafn yfirþyrmandi og áður, og
liann skrifaði bctlibréf í allar áttir. Jafnframt fór
hann að leita fyrir sér með útgefendur í Bandaríkj-
unum, en það bar nokkurn árangur næstu árin. Og
inn á milli kallaði London, þar sem hann naut
samneytis við aðra rithöfunda og skáld en sökk
jafnan í drykkjuskapinn um leið.
Caitlin varð fljótlega ófrísk og 30. janúar 1939
fæddist þeim sonur. Þau skírðu hann welsku nafni,
Llcwelyn, og frönsku, Edouard. Seinna það sama
ár birtist þriðja bókin hans, „The Map of Love"
(Kort ástarinnar), en það var safn smásagna og
Ijóða, og var því yfirleitt vel tekið af gagnrýnendum.
Salan var hins vegar lítil; fjórum mánuðum eftir að
bókin kom út höfðu aðeins 280 cintök selst. Og
þegar bókin „Portrait of the Artist asa Young Dog"
kom út 1940 var komið stríð og hún seldist því mun
minna en mátt hefði vænta við eðlilegri aðstæður.
Stríðsárin
Dylan var talinn óhæfur til herþjónustu en seint
árið 1941 fékk hann óvænt fast starf um tíma við að
semja kvikmyndahandrit. Á árunum 1942 til 1945
vann hann við gerð a.m.k. 10 heimildarkvikmynda.
Hann skrifaði handrit myndanna annað hvort einn
eða í samvinnu viðaðra og í einum eða tveimur
tilvikum annaðist hann leikstjórnina einnig. Pen-
ingamálin voru af þessum sökum í skárra ástandi en
áður, er hann átti í stöðugu betli til að reyna að
greiða eitthvað af skuldum sínum. En ljóðlistin
varð að sitja á hakanum. Á miðjum stríðsárunum
bjó hann einkum í London og nágrenni og orti lítið
sem ekkert. Það var ekki fyrr en 1944 að skáldgyðj-
an heimsótti hann á ný? á einu ári - frá miðju ári
1944 til miðs árs 1945, orti hann af krafti. Það var
reyndar síðasta mikia sköpunartímabilið í lífi hans,
og ein meginástæðan var ef til vill sú, að þá bjó hann
í Wales, m.a. í Carmarthenshire, þar sem hann
hafði dvalið á sumrin hjá skyldfólki sfnu. Þar hafði
Dylan ort Ijóð frá því hann var unglingur, og þegar
hann kom þangað árið 1944 fór hann að yrkja á ný,
þar á meðal „Poem in October" (Októberljóð), sem
er eitt af hans bestu Ijóðum. Haustið 1944 færði
Thomas-fjölskyldan sig enn um set og bjó um tíma
við strönd Cardiganshire í Wales, og þar gekk
honum einnig vel að yrkja. í heild tókst honum á
þessu eina ári að Ijúka við ellefu af þeim níutíu
ljóðum, sem síðar birtust í ljóðasafni hans. Síðast
þeirra var „Fern Hill“, sem vakti mikla hrifningu
nokkrum árum síðar, ekki síst í Bandaríkjunum.
Það er magnað Ijóð um horfna barnæsku.
Stormasamt hjónaband
Hjónaband þeirra Dylan og Caitlin var storma-
samt, ekki síst vegna þess, að þegar frá leið var
Dylan ekki aðeins duglegur að drekka og hneyksla
góðborgarana, heldur stundaði hann einnig kvenna-
far af mikilli ákefð. En drykkjuskapurinn var þó
verstur. Caitlin sagði í sjónvarpsviðtali árið 1975
um áfengisneyslu hans: „Hún eyðilagði hann. Hann
væri dásamlegur gamall maður í dag ef einhver
hefði tekið frá honum áfengið. Ég held að hann hafi
ekki einu sinni verið sérlega hrifinn af áfengi. Það
var bara félagsskapurinn, og fjörið og veikleikinn.
Vínið át upp alla peninga okkar og allt líf okkar".
Næstu ljóðabók hans kom út að stríðinu loknu,
1946 - „Death and Entrances" -, og hún festi hann
í sessi sem ljóðskáld. Það voru einkum Ijóðin, sem
hann orti 1944-1945, sem vöktu mikla hrifningu.
Þrjú þúsund eintök voru prentuð, oginnan mánaðar
kom annað jafn stórt upplag. Og lítið úrval ljóða
hans var gefið út í Bandaríkjunum og vakti þar
einnig athygli.
Störf Dylans við kvikmyndagerð voru nú að mestu
SJá næstu sfðu
Elías Snæland Jónsson lók saman
15