Tíminn - 16.03.1986, Blaðsíða 21

Sunnudagur 16. mars 1986
nn-lists
mann.a. Síðar á ævinni minntist
Pablo galsafenginnar gamansemi
Malagabúa, dálætis þeirra á helgi-
göngum í dymbilviku, eintyrndu
dómkirkjunnar, „Manco", sem
gnæfði við himin, (en við annan turn
hennar hafði ekki verið lokið).
Andstæður í umhverfinu urðu hon-
um líka minnisstæðar, frjósöm slétta
gegnt nökturn klettum, bjart sólskin-
ið gegnt skuggsælu híbýla, höfgt loft
í hverfinu gegnt sætum angan suð-
rænna blóma, ryk og frjókorn af
jörðu gegnt ferskum andvara af hafi.
Og sjónminningar hans frá bænum
voru glöggar. A efri árum lýsti hann
vendilega fyrir ævisagnaritara
sínum, Roland Penrose. Victoria-
kirkjunni að innan.
Á sumrin var nautaat í Malaga
flesta sunnudaga, og óðar og Pablo
gat farið ferða sinna, hafði faðir hans
hann með sér á leikvanginn. En
nautaat er Spánverjum meira en
íþrótt.
í því sjá þeir átökin í tilverunni.
Annars vegar hug og leikni nauta-
banans, hins vegar afl ogofsa bolans,
hvort eð þeir í hita leiksins líta
nautabanann í skarti stnu sem fórn-
argoð langt aftan úr forneskju Mið-
jarðarhafslanda. Og af nautaati er
elsta varðveitta niynd P. Ruiz Pic-
asso, máluð á tré 1899 eða 1890, er
liann var 8 ára gamall. (Mynd 1).
Pablo sagðist hafa fengið blýant í
hendur, áður en liann lærði að tala.
Sá faðir hans snemma, að honum
hafði verið gefin auga og hönd lista-
manns, og sagði honum til. Dúfur
teiknuðu þeir efst, og minntist Pablo
síðar stórs málverks föður síns „af
milljónum dúfna," en Jose Ruiz mun
hafa málað allnofckrar myndir af
dúfuni. (Mynd 2). Stundum rissuðu
þeir dúfur upp, klipptu út og báru við
myndflötinn til að sjá, hvar þær nytu
sín best. Og þegar Pablo stálpaðist
lauk hann við smáatriði á málverk-
um föðursíns, ogeitt sinn skarJose
Ruiz fætur af dúfu, og festi á borð
fyrir framan hann.
Sumarið 1891 réðst Jose Ruiz
myndlistarkennari til menntaskóla í
Coruna, Instituto da Guarda. Þang-
að fluttust þau hjónin um haustið
með börn sín, en auk Pablo og Lolu
áttu þau þá þriggja ára telpu, Conc-
epcion, ljósa yfirlitum. En þessa
yngri telpu sína misstu þau ári síðar,
og munu af þeim sökum ekki hafa
fest yndi í Coruna. íbúð leigðu þau í
Calle Payo Gomez, örskot frá Instit-
uto da Guarda. Þegar á öðru ári
þeirra þar var Pablo leyft að fara í
kennslustofu föður síns og að teikna
þar ásamt nemendum skólans af-
steypur frægra höggmynda og lík-
amshluta, einsogsiðurvar. Sýna þær
teikningar leikni hans og glögg-
skyggni. (Mynd 3) Hann lærði líka
að fara með vatnsliti og olíuliti og fór
fljótt að mála fólk. (Oftsat Lolasyst-
ir hans fyrir). Nokkrar þessara
mannamynda hafa verið teknar upp í
bækur með málverkum hans. Á
þeim eru pensilför greinileg og and-
stæður Ijóss og skugga sterkar. Ein
þeirra, af berfættri stúlku (mynd 4),
þykir bera svip af Zurbaran. En
snemma beygist krókurinn og fætur
stúlkunnar eru stórir, jafnvel þótt
ekki styngi í augu. í ströngum raun-
sæisstíl er „Maður með húfu,“ sem
sagt er vera af betlara. (Mynd 5).
Pablo lauk ekki við málverk sitt af
einum vina föðursíns. Ramon Perez
Costales, sem síðar varð ráðherra í
fyrstu lýðveldisstjórn Spánar, en „af
myndstriganum stafar persónuleiki
gamla stjórnmálamannsins með
hrokkna yfirvaraskeggið. greind
hans og kímni.“ (Penrose, Picasso,
bls 33).
Jose Ruiz skipti vorið 1895 á stöðu
við kennara við Listaskólann í Bar-
celona, ættaðan frá Coruna. Um
sumarið hugðist fjölskyldan dveljast
í Malaga, en á leið þangað hafði hún
stutta viðdvöl í Madrid. í fylgd með
föður sínum skoðaði Pablo Prado-
safnið og barði þá fyrsta sinni augum
ýmis höfuðverka myndlistarinnar,
þeirra á meðal mörg málverka Vel-
azques, Zurbaran og Goya. Ætt-
menn þeirra hjóna í Malaga voru
samheldnir, og í Coruna höfðu þau
skipst á bréfum við þá, en Pablo sent
þcim eins konar myndasögur.
(Mynd 6). Hjá þeim voru þau í góðu
-lista
yfirlæti unr sumarið. Til Barcelona
fóru þau í október, í upphafi skóla-
ársins.
Reykjavík, 26. febrúar 1986
Uaraldur Jóhannsson.
Á listaskólanum
í Barcelona og Madrid
Á áliðinni 19. öld gætti menning-
arstrauma frá öðrum löndum Evr-
ópu fyrr í Catalóníu en í öðrum
hlutum Spánar, einkum frá Frakk-
landi. En þótt myndlistin lifði storma
aldarinnar, næddu þeir ekki, góðu
eða illu heilli. um tilsagnarhefð á
akademíum. og á Listaskólanum í
Barcelona var henni vendilcga uppi
haldið. Inntökupróf upp í efri deild
hans þreytti Pablo Ruiz Picasso, þá
réttra 14 ára. í október 1895. Um-
sækjendur fengu ntánuð til að leysa
verkefni sín á prófinu. Pablo leysti
sín á einum degi. Eitt þeirra (eða
annað) var að teikna ungan nakinn
mann. Hefur sú teikning hans hlotið
frægð að verðleikum. (Mynd 7)
„Prófdómendurnir gátu ekki hikað.
Þeir voru vissir um, að fyrir framan
þá stæði undrabarn í fyrsta sinn ogef
til vill í síðasta sinn." (Penrose, Pic-
asso, bls.42). Næstu tvö ár stundaði
Pablo nám sitt viö Listaskólann af
kappi. Burtfararprófi lauk hann vor-
ið 1897.
Myndlistarskólinn var á efstu hæð
í Casa Lonja, kauphöllinni. Fyrst í
stað fékk José Ruiz íbúð í Calle
Christina í gamla borgarhlutánum
upp af höfninni. Þaðan lluttist hann
með fjölskyldu sína 1896 í 3 Calle de
la Merced. Og fékk Pablo þá vinnu-
stofu á næsta leiti. Eins og títt cr um
unga málara, seildist liann allvíða
fanga, en „hann vissi fátt um hinar
miklu hræringar í myndlist í Frakk-
landi á undanförnum árum. Um
þær vissi hann aðeins það, scm hann
heyrði hjá kunningjum sínum, sem
sögðu frá því, sem þeir höfðu séð í
París eða lesið í tímaritum, sem
prentuðu skurðmyndir eftir lista-
menn sem Steinlen og Toulouse
Lautrec. Málverk franska impress-
ionista svo scm Degas og Seurat voru
honum ókunnn nema af afspurn,
þangað til hann koni til Parísar. í
Barcelona höfðu for-Rafalítar hins
vegar gengið all-mjög í augu, og ungi
Andalúsíumaðurinn hafði einkum
hrifust af hörundsbjörtum yngis-
meyjunr Burne-Jones, sem liann
hafði séð á cftirprentunum. í
tímaritum kynntist hann líka teikn-
ingum Beardesley, Walter Crane og
William Morris.og áhrifuni þeirra
bregður fyrir í teikningum hans á
þessum árum.“ (Penrose, Picasso,
bls.45-46).
Veturinn 1895-1896 gerði Pablo
nokkrar teikningar af landslagi í
kringum Barcelona, (mynd 8) og
málaði ýmis konar myndir, allnokkr-
ar mannamyndir þeirra á mcðal, af
foreldrum sínum.systur, sjálfum sér
(mynd 9) og hclsta skólafélaga
sínum. Manuel Pellares, pilti úr
þorpi upp af Ebro-dal á mörkum Ar-
agóníu og Catalóníu. Kunnast þess-
ara málverka hans er „Fyrsta altaris-
gangan." Á því er faðir hans (ung-
legur) fyrirmynd að svartklæddum
manni við hlið hvílklæddrar krjúp-
andi stúlku viö altari. Málvcrkið var
sýnt í Barcelona í apríl 1896. Þá um
sumarið fór Pablo til Malaga og mál-
aði þar á meðal annarra mynd;
„Landslag í fjöllum." Sncmma árs
1897, skömmu eftir að hann fékk
vinnustofu sína, málaði hann „Vís-
indi og góðgerð," öðru nafni
„Sjúkravitjun," stóra mynd, (um 2,0
x2,5 m) af lækni við beð sjúkrar
konu, gegnt nunnu með barn í fangi.
Var faðir hans nú fyrirmynd að
lækninum. Sór málverk þetta sig í
ætt við akademískar myndir þessa
tíma, þott grannar, langar hendur
sjúku konunnar væru af öðruin toga.
Það var sýnt á tandssýningu
spænskra málara í Madrid í júní 1897
og hlaut þar viðurkenningu. Þótt svo
góðar undirtektir hlytu, leit hann
síðar blendnum huga málverk sín frá
námsárum sínum á Listaskólanum.
Gagnrýnandinn D.H. Kahnweiler
hefur ritað: „Hann hefur trúað mér
fyrir því, að honum séu ekki að skapi
myndir sínar frá þessu skeiði og þyki
þær síðri þeim, sem hann gerði í Cor-
una undir handleiðslu föður síns'
1. „Picador“, (P. Ruiz Picasso).
2. „Dúfur“, José Ruiz Balsco.
11. „Fiðluleikari á götu (í Madrid).“
5. „Maður með húfu“, P. Ruiz Pic-
asso.
8. „Landslag.“, (P. Ruiz Picasso)
4. „Berfætt stúlka“, P. Ruiz Picasso.
3. „Mannsbolur“, P. Ruiz Picasso.
71. „Inntökuprófsteikning. P. Ruiz
Picasso.
9. „Sjálfsmynd 1897,“ P.R. Picasso
12. „Gamall maður og veik stúlka.“
Tíminn 21
•lista-
eins." (D.H. Kahnweiler, Picasso,
Dessins 1903-1927). Að nokkru leyti
kvað við nýjan tón í fremur litlu mál-
verki. „Úrvínstofu," sem hann mál-
aði vorið 1897. Á því berst birta að-
eins inn unr glugga í baksviði, en krá-
in er allþétt setin.
Snemma sumars 1897, í þann
mund er hann lauk burtfararprófi,
var í Barcelona haldin sýning á
myndunr P. Ruiz Picasso þá hálfs 16.,
árs. Þótt hennar væri getið í blöðum,
vakti hún ekki athygli. Urn sumarið
var hann hjá ættingjum sínum í Mal-
aga, og vann þá „Vísindi og
góðgerð" gulipening á sýningu þar.
Og samsæti héldu honum nokkrir
velunnarar hans, Munoz Degrain og
fleiri. Salvador föðurbróður hans hét
að styrkja hann til frekara náms i
Madrid.
Á inntökuprófi í október 1897 vic
Konunglega San Fernando-akadem
ið í Madrid, leysti Pablo á nýjan leik
verkefni sín á einum degi við rnikið
lof. En þegar til kom, fannst honum
tilsögn á akademíunni ekki áhuga-
verð, og þar lét hann sig oft vanta.
„Hvcrs vegna hefði ég átt að sækja
það? Hvers vegna?" sagði hann síðar
viö Jaime Sabartes. Ættingjar hans
reyndu að tala um fyrir honum, en
hann lét sér ekki segjast. Þvarr þáör-
læti Salvador föðurbróður hans og
varð hann alveg upp á föður sinn
kominn. lítt aflögufæran crg sáróá-
nægðan með háttalag hans. (Rubin,
Retrospective, bls. 18). í bréfi til
eins kunningja síns létti Pablo á sér:
„Ef ég ætti son, sem vildi verða mál-
ari, mundi ég ekki láta hann vera á
Spáni... eða scnda hann til Parísar...
heldur mundi ég senda hann til
Múnchen, þarsem myndlist eriðkuð
af alvöru og ekki sinnt um pointil-
isma og aöra. Ég hncigist ekki til
fylgis við neina skóla, því að þeir
fclla aðcins áhangendur sína í
áþekkt mót." (Ruben Retrospect-
ive, bls.18).
Á Prado-safnið kom hann oft
þennan vetur. t áðurnefndu bréfi
hélt hann áfram: „Safn málaranna er
fallegt. Velazquez er fyrsta flokks.
Sum höfuð El Greco eru stórkostleg.
Murillo er ekki alltaf trúverðugur.
„Dolorosa" Titians er góð. Urn Ru-
bens fara nokkrir eldsnákar leiftr-
andi gáfna hans. Teniers á nokkrar
góðar litlar rnyndir af drykkjumönn-
um, og alls staðar eru svo fagrar
Madrid-stúlkur, að engar tyrkneskar
konur jafnast á við þær." (Rubin,
Retrospective bls 18) Kaffihús tók
hann að sækja, eins og vandi hans
varð um áratugi. Mannlíf borgarinn-
ar kynnti hann sér líka. „Frá unga
aldri bar Picasso samúðarkennd í
brjósti, sem batt hann alþýðunni og
kom honum til að leggja lag sitt við
þá, sem undu illa skipan þjóðmála,
sem einkennist af ágirnd og hégóma
hinna ríku og vesöld hinna snauðu."
(Penrose, Picasso, bls. 55). Og nú
kynntist hann fyrst fátækt í sjón og
raun. Allmargar skissur gerði hann
af götulífi (mynd 11) og nokkrar
teikningar. Frá þessunr vetri liggur
ekki eftir hann þekkt málverk. (en í
geymslu akademíunnar fannst eftir
síðari heimsstyrjöldina stúlkumynd
eftir hann, sem hlotið hafði 3. verð-
laun „í kringum 1900," livort sem
hún er frá þessum vetri eða yngri).
Vorið 1898 fékk Pabloskarlatsótt,
sem lék hann illa, og fór hann frá
Madrid heim til foreldra sinna í júní,
þar barst honum boð frá vini sínum
Manucl Pallares um að koma heim í
þorp hans, Horta de San Juan, en
þessa fáu daga í Barcelona mun hann
hafa gert blýantsteikninguna „Gam-
all maður með veikri stúlku." (Mynd
12). Svo fór, að hann varð 8 mánuði í
þorpi þessu upp af Ebro-dal. Fékk
hann strax áhuga á bústörfum og var
alltaf boðinn og búinn að taka til
hendi. Sagði hann síðar: „Allt, sem
ég kann (til verka), lærði ég í þorpi
Pallares." I sumarhitanum fóru þeir
upp í fjall og höfðust við í helli. í
þorpinu málaði Pablo „Aragónska
siði," sem 3. verðlaun hlaut á sýn-
ingu í Madrid sumarið 1899. Mál-
verkið er glatað, en skopmynd af því
í dagblaði er ábending urn það. Til
Barcelona liélt Pablo aftur í febrúar
1899.
Reykjavík, 2. mars 1986.
Haraldur Jóhannsson.