Tíminn - 18.03.1986, Page 9

Þriðjudagur 18. mars 1986
t
Tíminn 9
Níræður
Gísli Björnsson
Höfn Hornafirði
Stjórnmálaályktun
Frh. al'bls 7.
ismálum á hvaöa skólastigi sem er.
Tryggja verður jafnrétti til náms og
beita félagslegum ráðum í því skyni
eins og Framsóknarflokkurinn hef-
ur jafnan stuðlað að og haft for-
göngu um.
Miðstjórn skorar á aiþingis-
mcnn Framsóknarflokksins að
standa vörð um það jafnræði til
náms sem núverandi lög um Lána-
sjóð íslenskra námsmanna tryggja.
Æskulýðsmál
Framsóknarflokkurinn leggur
áherslu á mikilvægi æskulýðs- og
íþróttastarfa, þeim ber að veita
aukna athygli.
Vinna þarf að viðhorfsbreytingu
í þjóðfélaginu til hverskonar vímu-
efnanotkunar sem ógnar æskunni.
íþrótta- og tómstundastörf eru
líklegust til að halda æskufólki frá
þessari vá, jafnframt því sem þau
bæta andlegt og líkamlcgt heil-
brigði.
Efling Háskóla íslands
Fláskólastarf í landinu ber að
efla með ýmsurn hætti vegna vax-
andi gildis fjölþættrar háskóla-
menntunar fyrir þjóðfélagið.
Styrkja ber Háskóla íslands sem
kennslu- og rannsóknarstofnun.
bæði á sviði félags- og hugvísinda
og raunvísinda enda miða öll vís-
indi að hinu sama: að þjóðin þekki
og ávaxti menningararfleifð sína og
sæki fram til þjóðfélagsumbóta, og
hagsældar á grundvelli vísindalegr-
ar þekkingar, sem m.a. tengist at-
vinnuvegunum. Efling háskóla-
starfs í landinu á m.a. að vera fólg-
in í því að halda uppi sem verða má
kennslu í háskólagreinum víðar en
í Reykjavík. Er þá ekki síst haft í
huga að komið verði á fót háskóla-
kennslu á Akureyri í samræmi við
þá stefnu sem Ingvar Gíslason
markaði sem menntamálaráð-
herra.
Eining þjóðarinnar
og byggðaþróun
Framsóknarflokkurinn er flokk-
ur allra landsmanna. Flokkurinn
vill framför landsins alls. íslending-
ar eru ein þjóð í einu landi. Þj.óð-
inni allri til heilla að byggð haldist
og þróist sem jafnast um allt land.
Framsóknarflokkurinn vill standa
vörð um atvinnulíf, félagslega vel-
ferð og þróun þjónustustarfa í öll-
um landshlutum og héruðum.
Með tilliti til þess er nauðsynlegt
að endurmeta framkvæmt byggða-
stefnunnar og hefjast handa um að-
gerðir í framhaldi af því. Auka þarf
sjálfstæði sveitarfélaga og lands-
hluta eins og að er stefnt með frum-
varpi til nýrra sveitarstjórnarlaga,
sem Alþingi fjallar nú um.
Þjóðmálastarf
Framsóknarflokksins
Framsóknarflokkurinn hefur
forystu í núverandi stjórnarsam-
starfi og hefur ekki vikist undan
þeirri ábyrgð að taka á aðsteðjandi
vandamálum. Ljóst er að í sam-
steypustjórnum ná einstakir flokk-
ar ekki öllum stefnumálum sínum
fram. Framsóknarflokkurinn hefur
nú sem áður kappkostað að treysta
jafnræði, öryggi og velferð þegn-
anna og gott mannlíf í landinu. í
stjórnarsamstarfinu hefur Fram-
sóknarflokurinn spornað gegn því
að markaðshyggjan næði yfirhönd-
inni og lagt áherslu á að stjórnar-
ákvarðanir væru teknar með hlið-
sjón af heildarhagsmunum.
Þjóðmálastarf Framsóknarflokks-
ins er reist á hugsjónum samvinnu
og samhjálpar og með því vill hann
tryggja jöfnuð, velferð, þjóðfrelsi
og bjarta framtíð þjóðarinnar.
iilllllllli ÁRNAÐ HEILLA
Sú var tiðin til sveita og í sjávar-
þorpum á íslandi, allt fram á sjöunda
áratuginn, að hinir bestu menn, að
mati almennings, völdust til setu í
sveitarstjórnum og sýslunefndum,
menn með reynslu í skóla lífsins og
hugsjónir um bætt mannlíf í frjálsu
landi. Það varáðuren flokkapólitík-
in þrengdi sér inn í samfélagsmynd-
ina, eins og raunin hafði orðið á
millistríðsárunum í kaupstöðum
íslands. Sem sagt til þessara trúnað-
arstarfa völdust þá nær alfarið at-
orku og hæfileikamenn. menn sem
vildu vinna sínum hreppi og stnu
sýslufélagi allt það besta er þeir
máttu og gerðu aldrei kröfu til verk-
launa. Já þetta var fyrir þá tíma er
pólitísk samtrygging tengd aðstöðu
og fjármagni, settu á stall smámenni
og hentistefnu fúskara.
Framanritað flaug mér í hug er ég
settist niður í þeim tilgangi að rifja
upp lífshlaup og kynni við Gísla
Börnsson, fyrrum rafveitustjóra
m.a., oftast kenndur við Grímsstaði
á Höfn í Hornafirði, en kernpan fyll-
ir níunda áratuginn nú í dag 18. mars
1986.
Gísli er dærnigeröur brautryðj-
andi og forystumaður. jafnt á verk-
legu sviði, sem í félags og menning-
armálum síns heimahéraðs Austur-
Skaftafellssýslu.
Það talar sínu máli, þegar upp er
rifjað, að afmælisbarnið er fætt árinu
áður en landnemi Halnar í Horna-
firði, Ottó Tuliníus kaupmaður flyt-
ur þangað frá Papós og setur á stofn
verslun við Hafnarvík, að vori 1897.
Vil ég nú í grófum dráttum víkja
að uppruna og helstu æfiatriðum
Gísla Björnssonar. Gísli Páll, svo
sem hann heitir fullu nafni, fæddist
að Austurhóli í Nesjum, Austur-
Skaftafellssýslu 18. mars 1896,sonur
hjónanna Björns Gíslasonar, bónda
þar og síðar á Meðalfelli í sömu
sveit, og konu hans Borghildar Páls-
dóttur frá Krossbæ í Nesjum. Fram
til 1918 sinnti Gísli ýmsum störfum,
einkum til sveita, var við vegavinnu
og hafði einnig sótt sjóinn.
Þetta ár flyst hann á Höfn og verð-
ur heimilismaður á Grímsstöðum (nú
Hafnarbraut 2 B). Þar bjuggu þá
hjónin Arngrímur Arason og Katrín
Sigurðardóttir, er áður voru í
Krossbæ, en brugðu búi 1907 og
fluttu til Hafnar og reistu þar snoturt
en lítið einnar hæðar íbúðarhús á
Grímsstaðahæð. Þegar hér var kom-
ið sögu er Gísli heitbundinn dóttur-
inni á Grímsstöðum, Arnbjörgu f.
13. nóvember 1893 d. 15. mars 1935.
Var þetta hús hið fimmta í röð
bygginga frá 1897, er Tulintus kaup-
maður reisti íbúðarhús sitt, svo og
verslunarhúsið, en Guðmundur
söðlasmiður Sigurðsson flutti á sama
tíma og kaupmaður einnig frá Pap-
óskaupstað á Höfn 1906. Grímsstað-
ir eru eitt af þrem fyrstu íbúðarhús-
unum sem þar rísa frá aldamótum og
fram til 1915, er Garður Þórhalls
kaupmanns og stórathafnamanns
Daníelssonar reis.
Gísli hafði er hér var komið sögu
farið í félag um kaup og útgerð á 8
tonna vélbáti. Þeirri útgerðarsögu
lauk sjö árum síðar, þar eð þeim fé-
lögum þótti sem illa gengi. Þarna er
Gísli í hópi brautryðjenda um vél-
bátaútgerð, þekkir þá sögu frá upp-
hafi og fram á þennan tíma. Væri nú
ekki ráð að skrá sögu vélbátaútgerð-
ar frá Hornafirði? Þess mun óvíða
kostur með jafnmiklu öryggi, enda
mikið til í fórum Gísla þessu viðvíkj-
andi.
Á þessum árum eða allt frá 1921 til
1951 starfaði Gísli mikið að viðgerð-
um véla og járnsmíði, enda handlag-
inn, útsjónarsamur og þrekið mikið.
Mun oft hafa verið lögð nótt við dag
til að koma bilaðri bátsvél í gang svo
kappgjarnir austfirðingar kæmust á
sjóinn. Um 1927 hefjast afskipti
Gísla af rafmagnsmálum. Hann fæst
við vélgæslu í rafstöð og vinnur að
raflögnum. Enn ný framfaramál og
glímt við líttþekkta tækni, en með
góðum árangri. Á þessum vettvangi
ersvodrýgsturhluti ævistarfsins, eða
um 43 ára skeið, sem Gísli sinnir
vélgæslu og rafveitustjórastarfi, lét
af því 1970. Gísli var fróðleiksfús,
jafnt um verkleg efni sem og varð-
andi ýmiskonar fræðagrúsk og verð-
ur að vikið síðar.
Hann sótti m.a. námskeið í út-
varpsvirkjun 1932. Iðnréttindi í
járnsmíði 1937 og meistarabréf í
þeirri iðn 1957. Með þessum störfum
sinnti Gísli starfi bifreiðaeftirlits-
manns frá 1934 til 1970. Mun hann
hafa verið mjög reglusamur í þeirri
embættisfærslu, og bílarnir skyldu
vera í góðu lagi.
Óvenjumikil voru þau störf á fél-
agsmálasviðinu, sem Gísli gegndi.
Hann situr í hreppsnefnd Nesja frá
1942-1946 (á meðan Höfn tilheyrir
þeim hreppi) síðan á Höfn frá 1946-
1958. Var í forsvari fyrir nefnd þeirri
er fjallaði um skiptingu Nesja-
hrepps, við stofnun Hafnarkaup-
túns. Hann hafði yfirumsjón með
fjölmörgum stórframkvæmdum svo
sem byggingu rafveitu á Höfn 1949-
50 og vatnsveitu kauptúnsins 1952-
53 og aftur 1956. Hann var í þeirri
sveit manna er stofnaði verkalýðsfé-
lag á Höfn 1928, og hafnarnefnd
1942-1970. Að endingu þó engan-
veginn sé tæmandi talið, skal nefna
setu Gísla Björnssonar í sýslunefnd
1962-1974, einnig endurskoðandi
sýslu- og hreppareikninga frá 1974
og er enn.
Sveitungar Gísla hafa sýnt honum
ýmsan sóma og vottað þakklæti fyrir
hin fjölmörgu störf. Árið 1976, þá er
Gísli varð áttræður, var hann gerð-
ur að fyrsta heiðurborgara á Höfn.
Sjómenn veittu honum heiðurs-
merki 1977 vegna starfa í þágu fiski-
skipaflotans. Auðvitað hefði Gísli
átt að fá Fálkaorðuna fyrir löngu en
hún lendir nú oftar en hitt hjá upp-
mygluðum embættismönnum og
þeim öðrum sem nógu lengi er betlað
fyrir.
Svo sem lítillega er að vikið áður,
hefur Gísli grúskað mikið sl. tuttugu
ár og vel það. Hann er ágætlega ritfær
og vandur að heimildum. Þegar
Byggðasaga ArSkaftafellssýslu var
rituð, samdi Gísli kaflann um Hafn-
arkauptún frá upphafi byggðar 1897-
19.70. Þetta eru 260 síður og var þó
miklu sleppt, til stórskaða fyrir
verkið, en samræmis við markaðan
ramma útgáfunnar.
Gísli hefur ritað fjölda greina í
blöð og tímarit m.a. fyrir sýsluritið
Skaftfelling árg. II.-IV. og enn vinn-
ur Gísli að fræðum, nú um félags-
menn K.A.S.K., þá sem horfnireru.
Þar nýtur hann samvinnu við konu
sína. Þetta er merk heimildasöfnun.
Gísli er ræktunarmaður, fyrsti og
fegursti trjágarðurinn á Höfn er við
steinhúsið á Grímsstöðum byggt
1924. Þar mun hans ágæta kona Reg-
ína Stefánsdóttir hafa vel að unnið.
Fallegur er lundurinn við sumarbú-
staðinn inn með Jökulsá í Lóni.
Snyrtimennska og myndarbragur á
öllu sem nálægt var komið.
Gísli Björnsson er kempa í sjón og
raun. Hann var vel íþróttum búinn,
kappsfullur og fylginn sér í öllum
málum. Skapríkur er Gísli, en hrein-
skiptinn. Það er ekki fyrir smámenni
að etja kappi við Gísla í orðaræðum,
eins rökfastur og vel máli farinn scm
hann er.
Fyrst og fremst er Gísli sannur ís-
lendingur, sem þolir engan undir-
lægjuhátt eða hálfvelgju. Hann mun
standa vörð um tungu og þjóðerni,
svo lengi sem líf endist.
Sá er þessar línur párar, kvaddi á
heimili Gísla Björnssonar og Regínu
Stefánsdóttur að kveldi 10. jan. sl.,
eða á elleftu stundu, því á brott var
haldið úr héraði morguninn næstan.
Það var við hæfi að kveðja hina öldnu
kempu sýsluendurskoðandann og þar
með samverkamann minn í lok út-
haldsins hjá Austur-Skaftfellingum.
Gísli kom mér ánægjulega á óvart,
var bráðhress, en lasleiki hafði herj-
að á hann haustmánuðina og nokkuð
á árinu 1984. Gísli heldurávallt reisn
sinni og andlegir kraftar miklir,
hugsunin og orðaræður skýrar, minn-
ið óbrenglað það best ég fann. Af
fundi þeirra hjóna fór ég ríkari, nú
sem fyrr. Húsráðendur eru þeirrar
gerðar, að ölium er ánægja og ávinn-
ingur að samveru við þau. Það eru
góðir straumar í þeirra húsi, þar sem
gestrisni, hlýja og menningarbragur
ríkja.
Að skilnaði réttu þau mér for-
kunnarfagran jaspisstein, er þau
höfðu fundið í gönguför í Skógey,
Nesjum. Steinn þessi er slípaður á
einni hlið og þar gefur að líta slíka
litadýrð að með ólíkindum er. Form
steinsins góða minnir á skútu undir
fullum seglum. „Þetta skal vera
ykkar, þín og konu þinnar, ævintýra-
fley og færa ykkur gæfu og gengi,“
mælti Regína að skilnaði.
Ég minnist þess er ég sá Gísla í
fyrsta sinn „undir fullum seglum",
þaðárásýslufundi 1974. Þáum vorið
var kosið til sýslunefndar á Höfn og í
stað Gísla kom ungur maður. Gísli
var þá orðinn 78 ára. í upphafi fund-
ar var drepið á dyr og inn snaraðist
vörpulegur maður. Hann ávarpaði
sýslumann, sem þá var Einar
Óddsson, svo og fyrrverandi með-
nefndarmenn sína. Gísli þakkaði
samveruna, sem mér er ekki grun-
laust um að hann hefði viljað að yrði
lengri. Mælti hann vel til fundar-
manna, en af óvenjulegum myndug-
leik og hvatti til dáða. Ekki hafði
komumaður uppi langar orðaræður,
en kvaddi og þakkaði fyrir sig. Ég
varð þess var að koma hans hafði
mikil áhrif á fundarmenn, en ég var á
þessurn tíma nær með öllu ókunnug-
ur um menn og málefni héraðsins.
Það kom og á daginn að Gísli naut
trausts allra og á hann hlóðust áfram
trúnaðarstörf fyrir sýslufélagið, þó
hann liyrfi úr sýslunefnd. Á þessum
sýslufundi 1974 var Gísli kjörinn
endurskoðandi sýslu- og hreppa-
reikninga, skipaður í fyrstu stjórn
Elli- og hjúkrunarheimilis er sýslan
var að setja á stofn, svo og gegndi
hann áfram starfi skjalavarðar og
forsvarsmanns héraðsskjalasafnsins,
en til ‘þeirrar stjórnar var kosið í
sýslunefnd. Ég var ásamt Gísla og
Margréti H. Gísladóttur kosinn í
fvrstu stjórn Elliheimilisins, þar fann
ég gjörla hversu mikill
kjark- og framfaramaður Gísli
Björnsson er. Aldrei hikaði hann við
að ráðast í stórræði á þessum vett-
vangi og lét sér vel líka allt er til vaxt-
ar og viðgangs var gert, þó greiðslúget-
an virtist á stundum undir öllu „raun-
sæisplani“. Gísli var það framsýnn
að hann skildi að ekkert gerðist á
þcssum tímum, nenia með því að
taka áhættu. Þetta var jú fyrir tíma
verðtryggingar á lánum, og verð-
bólgan vann með þcim sem fram-
kvæmdu.
Skjalasafn Austur-Skaftafells-
sýslu er eins manns verk, Gísla
Björnssonar. Hafa tjáð mér
fagmenn, að skráning þess, uppsetn-
ing og fyrirkomulag allt hafi verið
með sérstökum ágætum. Því miður
varð safnið að flytja úr góðu húsnæði
1978 og var á miklum hrakhólum um
árabil. Þetta veit ég að Gísla sárnaði
og var að vonum. Hann sleppti þó
ekki hendinni af safninu fyrr en
1984. Nú er unnið að því að fá þess-
ari stofnun samastað og ráðinn hefur
verið háskólamenntaður safnvörð-
ur. Honum og öðrum sem um safnið
hafa fjallað er Ijóst að það mun alia
tíð búa að brautryðjendastarfi Gísla,
sem honum verður aldrei fullþakk-
að. Allt þetta starf sem stóð á annan
áratug vann Gísli af hugsjón og ein-
stakri alúð. Má heita að verklaun
hafi mestan tímann verið nær enginn.
Mest voru samskipti okkar Gísla
varðandi endurskoðun hreppa- og
sýslureikninga. Gísli er glöggur
talnamaður og kastar ekki höndum
til verka. Þó stundum drægist fram
undir sýslufund að einstaka hrepps-
reikningur bærist, var allt endur-
skoðað og tilbúið á fundinum. Mun
vinnudagurinn oft hafa verið langur
hjá endurskoðandanum í júníbyrj-
un. Áritaðir reikningar frá Gísla
Björnssyni voru réttir, um það þurfti
ekki að véla. Síðustu tvö árin naut
Gísli aðstoðar varaendurskoðenda
vegna lasleika og fjarveru.
Gísli er tvíkvæntur. Fyrri konu
sína Arnbjörgu Arn^rímsdóttur
missti hann 1935. Með henni átti
hann tvo syni, Arngrím, vélstjóra og
Björn rafvirkjameistara, búsettir á
Höfn. Báðir traustleikamenn og fag-
menn ágætir, svo sem þeir eiga kyn
til. Síðari kona Gísla er Regfna Stef-
1 ánsdóttir frá Kálfafelli í Suðursveit f.
5. september 1912. Þau gengu í hjú-
skap 19. apríl 1945. Börn þeirra eru
Kristín kennari í Nesjum og Baldur
kennari í Reykjavík. Mesta ágætis
og myndarfólk í hvívetna. Þáð eru
sérstök forréttindi og lærdómsríkt að
kynnast manni eins og Gísla Björns-
syni, fyrir það þakka ég, um leið og
ég óska afmælisbarninu allra heilla
og góðra ára framundan.
Regínu, þeirri sómakonu, þakka
ég kynnin, allt var það mannbæt-
andi.
Fríðjón Guðröðarson.