Tíminn - 27.03.1986, Side 9

Fimmtudagur 27. mars 1986
Tíminn 9
Eins og þruma úr
heiðskíru lofti
Borgarar í Dublin áttu sér einskis
ills von á mánudagsem varalmennur
frídagur. Klukkan tólf á hádegi sáust
litlir flokkar úr sjálfboðasveitunum
og Borgarahernum svonefnda ganga
inn í miðborgina fylktu liði til ýmissa
helstu bygginga. Fimm helstu bygg-
ingar norðan við Liffey-fljót voru
teknar og níu sunnan þess auk
nokkurra járnbrautarstöðva.
Höfuðstöðvar voru settar upp í stór-
byggingu Aðalpóststöðvarinnar og
írskir fánar dregnir að húni.
Liðsaflinn var hvergi sá sem upp-
haflega hafði staðið til. Til stórræð-
anna var hér mættur þúsund manna
hópur úr sveitum írskra sjálfboða-
liða undir stjórn MacDonagh og
sVeitin úr Borgarahernum taldi 250
manns. Þótt leiðtogarnir vissu í
hjarta sínu að endalokin væru fyrir-
fram ráðin. gerðu þeir sér samt vonir
um að eftirfarandi yrði þeim til
bjargar: Að allir írskirsjálfboðaliðar
kæmu ótilkvaddir á vettvang og að
óeirðir brytust út um allt landið. í
öðru lagi að Bretar óttuðust að
almenningsálit í Bandaríkjunum
yrði þeim andsnúið, ef þeir beittu
fullri hörku (en Bretar vonuðust nú
ákaft eftir að Bandaríkin liðsinntu
þeim með þátttöku í stríðinu), og í
þriðja lagi að Þjóðverjar kæmu til
skjalanna með einhvers konar
aðstoð. Uppreisnarmenn höfðu ekk-
ert stórskotalið og vonuðu þeir að
Brctar beittu ekki sínu stórskotaliði,
þar sem þeir mundu ekki tíma að
valda skemmdum á breskum eignum
í Dublin.
Helstu staðir sem tcknir voru auk
Aðalpósthússins, voru í South Dubl-
in Union, þar sem stóð þyrping
fátækraheimila, réttarbyggingin
Four Courts. (þar sem menn gerðu
sér vígi úr lagadoðröntum) og St.
Stcphen's Green, þar sem menn
bjuggust um í skotgröfum.
Ætlunin hafði verið að taka Dubl-
in-kastala, en þar sem foringi sá er
það átti að framkvæma var svo
fáliðaður, þorði liann ekki að gera
áhlaup og settist um kastalann með
því að raða kring um hann leyni-
skyttum. Hins vegar voru Bretar
mjög fáliðaðir í kastalanum og hefði
djarfmannlegt áhlaup að líkindum
tekist.
Þá fór út um þúfur sú áætlun að
taka vopnabúr Breta í Phoenix Park
og var ástæðan ekki önnur en sú að
breski foringinn hafði brugðið sér á
veðreiðar með lykilinn í vasanum í
stað þess að hengja hann upp á
vanalegan stað!
Bretar ráðvilltir
Bretar vissu ekki hvaðan á þá stóð
veðrið sem von var. Lið þeirra í
Dublin hafði nefnilega ekki enn
verið látið vita unt Casement og
vopnasendinguna. Kom það til af
því Bretar óttuðust að það kynni að
leiða Þjóðverjum fyrir sjónir að
dulmálslykill þeirra hefði verið
ráðinn. ef fregnin bærist út svo
skjótt. Frá Dublinarkastala var þeg-
ar boðið út allt lið frá herbúðum í
grennd Dublinar og símað til
London eftir liðsauka.
í London sat fyrir heimahemum
Lord French. sem áður hafði verið
yfirbjóðandi breska liðsins á megin-
landinu, en hafði nú vikið sæti fyrir
Haig. Viðbrögð hans urðu umsvifa-
laus og öfgakennd. Hann skipaði
svo fyrir að fjögur herfylki, alls um
hundrað þúsund manns, sem brýn
þörf var fyrir handan Ermarsunds,
skyldu send til írlands. Þetta uppá-
tæki hefur fengið harðan dóm í
sögunni síðar og því er haldið fram
að þennan mánudag á páskum hafi
möguleikinn á að írar sættu sig við
heimastjórn eina gufað upp fyrir
fullt og allt.
Hugmyndin um að grípa til vopna
átti sér nefnilega sáralítinn hljóm-
grunn meðal írsku þjóðarinnar. Hún
lifði aðeins í hjörtum lítils minni-
hluta. En foringjar þessa minnihluta
vissu að með fórn þeirra yrði breyt-
ing á og að ekki yrði við snúið Það
gekk eftir.
Vopnaviðskipti
Þriðjudaginn var állt með tiltölu-
lega kyrrum kjörum íborginni. Upp-
reisnarmenn og Bretar vissu lítið um
hvað hinir hugðust fyrir eða hver
liðsaflinn var. En Bretar voru samt
tiltölulega snöggir að átta sig á hvar
uppreisnarmenn höfðust við og
undirbjuggu nú aðgerðir. Þeir slógu
hring um þau borgarhverfi þar sem
uppreisnarmenn sátu og gcrðu nú
reka að þvi að mynda fleyg á milli
þeirra. Þar sem uppreisnarmenn
höfðu skorið niður símalínur þær
sem til náðist gátu þeir sjálfir ekki
komið boðum í milli staða nehia
meö sendimönnum, sem voru ungl-
ingar úr írsku sjálfboðadeildunum.
Varölínur Breta milli hverfanna
skáru nú einnig á þessar boðleiðir.
Bretar settu upp bækistöðvar í
Trinity College, scm var helsti skóli
samveldissinna og þar var ungum
foringjaefnum kennt. Höföu upp-
reisnarmenn upphaflega ætlað sér
að taka skólann en trcystu sér ekki
til þess vegna mannfæðar. Auk þess
hefðu foringjaefnin án vafa veitt
viðnám.
Upplausn og gripdcildir breiddust
út í borginni og þar sem aðdrættir
stöðvuðust fór matvælaskortur strax
að gera vart viö sig. Var nú lýst yfir
hernaðarástandi. Þrír írskir blaða-
menn voru handteknir og skotnir af
breskum liðsforingja og sú gamal-
kunna ástæða gefin síðar að þeir
hefðu verið skotnir „á flótta". Nú
höfðu Bretar dregið nokkrar fall-
Breskt herlið sækir að Aðalpósthúsinu, þar sem uppreisnarmenn höfðu bækistöðvar sínar.
byssur inn í borgina og hófu skothríð
á Liberty Hall. byggingu sem upp-
reisnarmenn höfðu látið afskipta-
lausa og þar sem enginn var innan
dyra nema húsvörðurinn.
Sígur á ógæfuhlið
Á miðvikudagsmorgun stóðu upp-
reisnarmcnn gegn tuttuguföldu ofur-
efli. Bretar sendu fallbyssubátinn
Helgu upp cftir Liffeyfljóti og stór-
skotahríð var hafin á Liberty Hall.
Skothríðin var ónákvæm og kvikn-
aði í fjölda bygginga. Þetta var nú
orðið líkara stríði en upphlaupi.
Sprengikúlu af stærstu gerð var beitt
til að drepa eina leyniskyttu í grennd
við Dublinkastala. Meðan þessu fór
fram gerði ungur foringi, sem síðar
átti eftir að verða þekktur maður í
írsku stjórnmálalífi, bresku liði á
leið inn í borgina fyrirsát og felldi
fjöldann allan. Sá var de Valera,
síðar forseti.
Á fimmtudag kom á vettvang sá
yfirforingi sem London hafði skipað
að stjórna aðgerðum, Sir John Max-
weel. Tók hann rösklega til hendinni
og það af slíkum ofstopa að margir
hafa sagt að enginn cinn maður hafi
grafið jafn rækilega undan breskum
yfirráðum á írlandi og hann.
Bresku hermennirnir voru flestir
lítt reyndir nýliðar og skutu þeir
iðulega í fáti á allt kvikt. Vopnin
sem írsku sjálfboðaliðarnir höfðu
fengið við Howth 1914 voru hlaðin
kúlum með sljóum oddi, sem skildu
eftir sig hræðileg sár. Var þctta
hinum belgísku vopnasölum að
kenna en ekki írum, en að sjállsögðu
notuðu Bretar þetta til að ^ýna fram
á grimmdaræði uppreisnarmanna.
Brátt höfðu uppreisnarmenn hörf-
að úr St.Stephens Green og úr South
Dublin Union og þrengdi nú að
stöðvunum í Aðalpósthúsinu. Pear-
se og næstráðandi hans, Connolly,
særðust báðir og Connolly svo illa að
hann hélt ekki rænu fyrir kvölum
nema með morfíngjöfum, en annar
fóturinn var sundraður. Eldarnir
sem loguðu í borginni voru svo
miklir að menn hafa líkt þeim við
London 1940-1941.
Margar hugdjarfar konur fylltu
raðir uppreisnarmanna. Á fösludag
bauð Pearse þeim að yfirgefa Aðal-
pósthúsið. Sjálfur flúði hann úr
byggingunni ásamt þeim er eftir
lifðu síðar sama dag. Byggingin var
þá alelda. Lokaorrustan stóð við
Kings Street í grennd við dómshúsið,
Four Courts. Tók það fimm þúsund
breska hermenn 28 stundir að yfir-
buga þá 200 hermenn sem þar vörð-
ust og höfðu barist í fimm sólar-
hringa án svefnS og matarlitlir. Þegar
að endalokunum dró settu Bretar
upp byssustingina,sóttu að húsunum
og unnu á öllum sem þeir fundu fyrir
innan, þar á meðal borgurum er
földu sig í kjöllurum.
Á laugardagsmorgun gáfust þeir
Pearse og Connolly upp. Önnur
virki uppreisnarmanna fylgdu á eftir.
Endurgjöldin
Nú var stund hefndarinnar upp
runnin og samkvæmt skipunum frá
London voru engin grið gefin. Fjöl-
skyldur dauðadæmdra vissu ekki um
dómsuppkvaðningar fyrr en eftir
aftökuna. Fyrstur var Pearse leiddur
fyrir aftökusveitina og þá Connolly
sem var svo illa á sig kominn að hann
var yfirhcyrður rúmliggjandi og
skotinn sitjandi í stól. Annar frægur
foringi uppreisnarmanna var
Plunkett, hugsjónamaður sem var
öryrki. en hafði riíið sig upp af
sjúkrahúsi til þátttöku í aðgerðun-
um. Bróðir Pearse, sem ekki tók
þátt í uppreisninni var líka leiddur
fram og drepinn.
Andúðarbylgja fór um alla írsku
þjóðina og hún jókst enn þcgar
Casement var leiddur fyrir rétt og
dæmdur til dauða samkvæmt bresk-
urn lögum um landráð frá 1351.
Bretum varð skjótt Ijóst að þeir
höfðu farið offari. Sir John Maxweel
var vikið frá embætti og flcira var
rcynt að gera sem bragarbót.
En það var um scinan. Páskaupp-
reisnin var algjörlega misheppnuð.
En hún tókst líka fullkomlega. Eftir
páska 1916 var óhugsandi að Bretar
fengju stjórnað írlandi til frambúð-
ar.
Uppreisnarmenn tala við ættingja sína í gegn um gaddavírsgirðingu,
þar sem þeir sitja í haldi hjá Bretum.
Pearse gefst upp fyrir breska foringjanum Lowe.