Tíminn - 14.06.1986, Blaðsíða 7

Laugardagur 14. júní 1986
Tíminn 7
VETTVANGUR
lllllllll

llllllllll
Aldarafmæli á Akureyri:
Kaupfélag Eyfirðinga
100 árahinn 19. júní
100 ára afmælismerki KEA.
Yfirlitsmynd frá miðbænum á Akureyri þar sem KEA hefur aðalslöðvar sínar.
Kaupfélag Eyfirðinga á Akur-
eyri fyllir öldina nú á miðvikudag-
inn 19. júní. Félagið var stofnað
þann dag árið 1886 að Grund í Eyja-
firði, og voru stofnendur þess
nokkrir bændur.
Líkt og önnur félög sömu teg-
undar var KEA með hreinu pönt-
unarfélagsfyrirkomulagi framan
af. Félög þeirrar tegundar söfnuðu
pöntunum frá félagsmönnum sín-
um og afgreiddu eftir á, gegn
greiðslu í afurðum þeirra. Hjá
KEA var þetta fyrirkomulag haft
fyrstu tuttugu árin, en þá gerðist
félagið brautryðjandi nýrra versl-
unarhátta hjá kaupfélögununum
hér á landi.
Einn mesti samvinnuleiðtogi
landsins, Hallgrímur Kristinsson,
réðist til félagsins sem kaupfélags-
stjóri árið 1902. Fjórum árum síðar
hafði hann um það forgöngu í
félaginu að þar var lögtekið að
stemma stigu við skuldasöfnun,
skipta verslunarágóða eftir á og
mynda stofnsjóð fyrir félagsmenn.
Jafnframt því opnaði félagið fyrstu
sölubúð sína, í litlu húsi við Hafn-
arstræti 90 á Akureyri.
Þetta var geysiþýðingarmikil
bylting á kaupfélagarekstri hér á
landi. Með þessu mátti heita að
hinar alþjóðlegu reglur samvinnu-
hreyfingarinnar, Rochdale-regl-
urnar, hefðu haldið innreið sína
hér á landi. Með þessu móti var
lagður grundvöllur að því að ís-
lenska samvinnuhreyfingin gæti
fengið á sig hið alþjóðlega svipmót
samvinnufélaga um víða veröld og
færst af pöntunarfélagsstiginu yfir
á verslunarstigið.
Hallgrímur Kristinsson hvarf frá
félaginu til starfa hjá Sambandi ísl.
samvinnufélaga árið 1918 og tók
þá Sigurður bróðir hans við kaup-
félagsstjórastarfinu. Aðrir kaup-
félagsstjórar hafa verið þeir Vil-
hjálmur Þór 1923-39, Jakob Frí-
mannsson 1940-71 og Valur Arn-
þórsson frá 1971.
Framan af voru félagsmenn í
KEA einkum bændur og búalið,
en það breyttist siðan og nú er fólk
úr öllum stéttum og starfshópum
félagar. Starfsemi KEA hefur verið
í stöðugum vexti allar götur frá
byrjun, og félagið hefur átt mikinn
þátt í öllum uppgangi byggðar og
eflingu atvinnulífs á Akureyri og í
Eyjafirði. Það er nú næstfjölmenn-
asta kaupfélag landsins að því er
tekur til félagsmannafjölda, og það
veltuhæsta að því er viðskipti og
umsvif varðar. Má segja það með
fullum rétti að fá kaupfélög
landsins, ef nokkur, hafi átt jafn
ríkan þátt í þróun byggðar og
sköpun atvinnu á félagssvæði sínu
og KEA.
Umsvifin í dag
Arið 1985 var heildarvelta KEA,
að samstarfsfyrirtækjum meðtöld-
um, um 4,7 milljarðar króna. Um
langt árabil hefur félagið verið
stærsti launagreiðandi við Eyja-
fjörð og meðal þeirra stærstu á
landinu öllu. Á árinu 1985 er gert
ráð fyrir að fjöldi ársstarfa hjá
KEA og samstarfsfyrirtækjum þess
hafi verið um 1.2^0.
Aðalstöðvar KEA eru á Akur-
eyri, en einnig rekur það verslun
og aðra atvinnustarfsemi víða út
með Eyjafirði beggja vegna. Það
er í dag umsvifamesta og öflugasta
samvinnufélag landsins.
í árslok 1985 voru félagsmenn
tæplega 7.700, og skiptast þeir í 25
deildir. Stjórnun þessa stóra
rekstrar er þannig hagað að á
deildafundum, sem haldnir eru
snemma vors, eru kosnir um það
bil 250 fulltrúar á aðalfund. Rétt til
setu á deildafundum eiga allir fé-
lagsmenn í viðkomandi deild, og
þar er gerð grein fyrir starfsemi
félagsins á liðnu ári og málefni þess
rædd. Aðalfundur KEA fer síðan
með öll æðstu völd í málefnum
þess.
Auk þess eru haldin félagsráðs-
fundur í upphafi hvers árs, þar sem
fjallað er um öll helstu atriði í
rekstri félagsins. Þangað koma
tveir fulltrúar frá hverri deild, auk
stjórnar félagsins og ýmissa
starfsmanna.
f dag má segja að starfsemi KEA
skiptist í fimm þætti. Þeir eru
verslun, vinnsla og sala landbúnað-
arafurða, vinnsla og sala sjávaraf-
urða, iðnaður og þjónusta.
Valur Arnþórsson kaupfélags-
stjóri.
Verslun
Umsvifamesta verslunin fer fram
á Akureyri, en þar rekur Matvöru-
deild KEA nú tæpan tug kjörbúða.
Stærst þeirra er Kjörmarkaður
KEA við Hrísalund.
Þá er sérverslun félagsins ekki
síður umsvifamikil, en í þvíefni fer
mest fyrir Vöruhúsi KEA sem er í
aðalbyggingu þess við Hafnarstræti
og skiptist m.a. í vefnaðarvöru-
deild, skódeild, herradeild,
hljómdeild, járn- og glervörudeild
og sportvörudeild. í sama húsi er
Stjörnu apótck sem kaupfélagið á
og er elsta samvinnulyfjabúð á
Norðurlöndum, fimmtíu ára á
þessu ári.
Þá eru Byggingavörudeild og
Raflagnadeild við Glerárgötu, og á
Óseyri er Véladeild. Þar er einnig
timburvinnsla Byggingavörudeild
ar.
Utan Akureyrar annast KEA
einnig margs konar starfsemi. Uti-
bú eru á Dalvík, Ólafsfirði, Siglu-
firði, Grímsey, Hrísey, Grenivík
og Hauganesi. Á öllum þessum
stöðum er rekin verslun, en t.d. á
Dalvík og í Hrísey er einnig um-
svifamikill atvinnurekstur á ýmsum
öðrum sviðum. Þá rekur KEA
matvöruverslun og fiskverkun á
Hjalteyri.
Landbúnaður
og sjávarútvegur
Eins og menn vita eru sveitir
Eyjafjarðar eitt blómlegasta land-
búnaðarhérað landsins. Af þeim
sökum er ekki nema eðlilegt að
vinnsla og sala landbúnaðarafurða
sé einn mikilvægasti þátturinn í
starfsemi KEA.
Á því sviði er fyrst og fremst að
nefna Mjólkursamlag KEA, en
það er rekið í byggingu sem tekin
var í notkun 1980 og er þar ein
fullkomnasta mjólkurvinnslustöð
landsins. Einnig rekur KEA stórt
sláturhús, sem starfrækt er allt árið
á Akureyri. Þá er Kjötiðnaðarstöð
KEA á Oddeyri, skammt frá slát-
urhúsinu, og annað sláturhús rekur
félagið á Dalvík.
Jafnframt þessu hafa sjávarút-
vegur og fiskvinnsla stöðugt verið
að verða þýðingarmeiri þættir í
rekstri félagsins. Það á nú stórar
fiskverkunarstöðvar og frystihús á
Dalvík og í Hrísey, og einnig rekur
það fiskverkun í Grímsey.
KEA er einnig aðili að rekstri
sex fiskveiðiskipa sem gerð eru út
frá Dalvík og Hrísey, og það er
hluthafi í rækjuvinnslu á Árskógs-
sandi og á meirihluta í annarri á
Dalvík. Auk þess rekur KEA fisk-
móttöku á Oddeyri á Akureyri.
Iðnaður og þjónusta
f samvinnu við Samband ísl.
samvinnufélaga rekur KEA þrjú
öflug iðnfyrirtæki á Akureyri,
Efnaverksmiðjuna Sjöfn, Kaffi-
brennslu Akureyrar og Plastein-
angrun hf. Það er einnig hluthafi í
ýmsum öðrum stórum fyrirtækj-
um, t.d. er það stærsti hluthafi í
Vélsmiðjunni Odda hf. og á tals-
verða hluti í Bifreiðaverkstæðinu
Þórshamri, Slippstöðinni hf., Út-
gerðarfélagi Akureyringa hf. og
tveim nýjum fiskræktarfyrirtækj-
um, öðru í Ólafsfirði en hinu í
Kelduhverfi, svo nokkur hin helstu
séu nefnd.
Hjörtur E. Þórarinsson stjórnar-
formaður.
Af eigin iðnfyrirtækjum er að
nefna Brauðgerð KEA, Smjörlík-
isgerð KEA og Efnagerðina Flóru,
auk þess iðnaðar sem tengist bú-
vörusölunni. Þá rekur KEA fóður-
verksmiðju og fóðurvöruverslun á
Akureyri.
Af þjónustusviðinu er fyrst og
fremst að nefna Hótel KEA, lands-
þekktan gisti- og veitingastað á
Akureyri. Það getur hýst um eitt
hundrað gesti, en nú um þessar
mundir er unnið að gagngerum
endurbótum á því.
í þessu húsi opnaði félagið verslun
sína 1906.
Þá rekur KEA vátryggingadeild,
innlánsdeild, búvélaverkstæði og
skipa- og bifreiðaafgreiðslu, þar
sem er m.a. afgreiðsla fyrir fólks-
flutningabíla sem halda uppi ferð-
um til Norðvestur-, Norðaustur-
og Austurlands. Einnig er sérstök
bifreiðadeild sem sér um vöruflutn-
inga félagsins milli Akureyrar og
Reykjavíkur, og bílaverkstæði er á
Dalvík, sem einnig sér um viðhald
á vélbúnaði skipa.
Stjórn
Stjórn KEA er nú þannig skipuð
að formaður er Hjörtur E. Þórar-
insson, en varaformaður en Jó-
hannes Sigvaldason og ritari Arn-
steinn Stefánsson. Meðstjórnend-
ur eru Guðríður Eiríksdóttir, Sig-
urður Jósefsson, Valgerður Sverr-
isdóttir og Þorsteinn Jónatansson.
Varamenn eru Jóhannes Geir Sig-
urgeirsson, Magnús Stefánsson og
Þóroddur Jóhannsson. Fulltrúar
starfsmanna í stjórn eru Gunnar
Hallsson og Rögnvaldur Skíði
Friðbjörnsson.
Kaupfélagsstjóri KEA er Valur
Arnþórsson.
Eins og fram hefur komið hér í
blaðinu verður aldarafmælisins
minnst á aðalfundi KEA sem hald-
inn verður nk. miðvikudag á Akur-
eyri. Daginn eftir, á afmælisdaginn
þann 19. júní, verður sérstök há-
tíðarsamkoma á Akureyri af þessu
tilefni, auk þess sem sitthvað fleira
verður gert til þess að minnast
afmælisins og við höfum þegar
skýrt frá.