Tíminn - 14.06.1986, Blaðsíða 11

^qp r A V >i jrvihi 3 i > • i
n.i'r^íT O
Laugardagur 14. júní 1986
Tíminn 11
Okkur fannst að
hér ætti að draga
skó af fótum sér
- rætt við Sigurð Þórisson á Grænavatni
Viðtal við Sigurð Þórisson, bónda,
Grænavatni IV, Mývatnssveit.
Hvenær fer ferðafólki að fjölga að
ráði við Mývatn?
Um 1930 má kalla að bílfær veg-
slóð sé komin að Mývatni sunnan-
verðu. Upp úr því fer fjótlega að
koma ögn af ferðamönnum. Um
svipað leyti voru tveir mótorbátar
keyptir á vatnið og fluttu þeir ferða-
fólkið á fegurstu staðina í kringum
það nokkur næstu árin. Með í þess-
um ferðum voru leiðsögu- og eftir-
litsmenn sem báru ábyrgð á að bæði
náttúra og dýralíf væri umgengið
með varúð og varfærni. Næstu árin
þokaðist vegalagningin svo norður
með vatninu. Þó má segja að við
höfum ekki komist í þjóðbraut fyrr
en Jökulsárbrú við Grímsstaði var
tekin í notkun árið 1948. Eftir það
fór straumurinn ört vaxandi.
Hvernig kom þessi aukni ferða-
mannastraumur við bændur og bú-
andi fólk og náttúru sveitarinnar?
f fyrstu varð ekki mikið vart við
ferðafólkið. Það var kurteist og
prútt. Kom það yfirleitt til að skoða
umhverfið og hið sérkennilega
náttúrufar sveitarinnar, virti girðing-
ar og tróð ekki yfir tún og engjar.
Eftir því sem ferðafólkinu fjölgaði
og farið var að tjalda á öllum
fegurstu stöðunum umhverfis vatnið
og alveg sérstaklega eftir að sérleyf-
ishafar fóru að fara hópferðir um
landið jókst troðningurinn og yfir-
gangurinn sífellt. Sérleyfishafarnir
slepptu hópunum úr bílunum hvar
sem þeim datt í hug og má segja að
ferðafólkið hafi flætt um landið eins
og engisprettufaraldur yfir varp- og
ræktarlönd. Einnig hafði Hótel
Reynihlíð það til siðs á tímabili að
keyra hótelgesti niður á Neslanda-
tanga eða suður á Höfða og láta það
síðan koma gangandi til baka. Eitt
fyrsta verkefni er sveitarstjórn sú er
ég veitti forystu fékk til úrlausnar
árið 1966 var erindi frá 8 bændum
norðan við vatnið um aðstoð til að
verja varplönd sín fyrir yfirgangi
ferðafólks. Þá snerum við okkur til
dr. Finns heitins Guðmundssonar
náttúrufræðings og í samráði við
hann og menntamálaráðuneytið
fengum við að banna óviðkomandi
fólki umferð um varplönd frá því í
maí og fram í ágúst ár hvert. Þá
bönnuðum við einnig ferðir hrað-
báta um vatnið. Brátt kom í ljós
þegar farið var að kanna þessi mál
nánar að víða skorti lög og reglu-
gerðir til að hægt væri að stjórna hér
umferð og náttúruvernd eins og
æskilegt og nauðsynlegt var talið.
Því var strax hafist handa um undir-
búning að setningu laga um sérstaka
vernd sveitarinnar sem síðar urðu
lög um verndun Mývatns og Laxár-
svæðisins. Einnig var mjög óljóst
hver skyldi fjármagna þann kostnað
sem af þessu leiddi - því hún hefur
verið lengi í gildi gamla dæmisagan úr
stafrófskverinu sem ég lærði að lesa
á, dæmisagan um litlu gulu hænuna.
Það eru alltaf til nógir sem vilja
borða brauðið, en fáir sem vilja erja
akurinn eða sá fræinu. Hér voru
Sigurður Þórisson.
ekki til nein merkt tjaldstæði eða
hreinlætisaðstaða til að taka á móti
ferðafólki og veita því þjónustu. Var
tjaldað í fegurstu lautum og gróður-
vinjum flestar nætur frá sólstöðum
og fram í ágúst og gengið örna sinna
í næstu laut. Ástandið var vægast
sagt orðið uggvænlegt og lá við að
sumir fegurstu staðirnir væru að fara
í örtröð af þessum sökum, svo sem
við Kálfastrandarstrípa og í hraun-
inu austan við vatnið. Við sem
vorum í forsvari fyrir þessari sveit á
þeim tíma litum svo á að Mývatns-
sveit væri sú perla sem varðaði
landslag, gróðurfar og fuglalíf að við
hefðum hér þó nokkuð að verja. En
vel má vera að slíkt verði flokkað
undir þingeyskt mont nú. Við snér-
um okkur samt til Náttúruverndar-
ráðs og leituðum þar halds og
trausts. Einnig töldum við að íbúar
sveitarinnar yrðu að vera undir
samskonar eftirliti og svæðið væri
falið í umsjá okkar færustu sérfræð-
inga á hverju sviði. Jafnvel fannst
okkur að segja mætti að hér þyrfti að
draga skó af fótum sér.
Hvernig reyndist ykkur Náttúru-
verndarráð og samstarfið við það?
Yfirleitt mjög vel og þó alveg
sérstaklega meðan Eysteinn Jónsson
var formaður ráðsins, því auk hans
fjölþættu víðsýni og framsýni var
hann mikill náttúru- og útivistarunn-
andi sem kunni vel að meta sérkenni
Mývatnssveitar. Að vísu þótti okkur
hart að þurfa að sprengja Miðkvísl-
arstíflu svo virkilega væri farið að
hlusta á okkar mál, þó hún væri að
vísu vitagagnslaust mannvirki og
engum dottið í hug að endurreisa
hana. En þótt margir góðir menn
legðu okkur lið varðandi setningu
laga um verndun Mývatns og Laxár-
svæðisins þá tel ég hlut Eysteins
stærstan. Þessi lög eru að mínu mati
undirstaða náttúruverndar í Mý-
vatnssveit. Mjög náið samstarf hefur
verið við Náttúruverndarráð og
eftirlit með ferðamönnum og um-
gengni í sveitinni í mörg ár, en enn
mætti þó þar auka við og bæta.
Sveitarstjórnir hafa lagt sig fram við
að koma hér upp tjaldstæðum og
hreinlætisaðstöðu eins og þær hafa
haft efni og getu til og nú er alveg
bannað að tjalda utan merktra tjald-
stæða. Einnig hafa verið merktar
leiðir og göngustígar. Þá er alveg
bannað að fara inná girt landsvæði
og varplönd og trufla skal fuglalíf
sem minnst.
Hvað telur þú nú brýnast að gera
til verndar náttúru sveitarinnar?
Þegar lögin um verndun Mývatns
og Laxársvæðisins voru sett var
ákveðið að hér skyldi sett upp rann-
sóknarstöð til þess meðal annars að
fylgjast með hvaða áhrif verksmiðj-
an í Bjarnarflagi, aukin byggð og
ferðamannastraumurinn hefði á líf-
ríki Mývatns, því að heita má að allt
afrennsli hér á stóru svæði færi svo
að segja beint út í vatnið. Til þess
var varið smáfjárveitingu fyrstu árin
eftir að lögin voru sett. Fóru þá fram
nokkrar frumrannsóknir undir
stjórn dr. Péturs Jónassonar. Síðan
ekki söguna meir. Þarna hefur fjár-
veitingavaldið og löggjafinn algjör-
lega brugðist sínu hlutverki. En mál
númer eitt tel ég vera að komast
fyrir orsakir þess dauða sem verið
hefur í Mývatni að undanförnu, þar
sem hvorki fugl né fiskur hefur haft
í sig og farist í þó nokkuð stórum stíl
af þeim sökum. Hins vegar finnst
mér það til háborinnar skammar og
öllum náttúruunnendum harmsefni
ef Kísiliðjan og íerðamanna-biss-
nessinn eiga að stjórna þeim rann-
sóknum, sem þyrftu og ættu að vera
undir strangasta eftirliti færustu vís-
indamanna okkar.
Kyrrð og ró við Mývatn. Umgangur við vatnið hefur versnað til muna eftir
að ferðamannastraumur jókst úr hófi.
I kirkjugarði
Tútú biskups
Um frétta- og fjölmiðlakerfið á
stjörnunni Jörö er best að vcra sem
orðvarastur, því að það vill telja sig
hlutlaust. En mér kemur stundum í
hug þegar hin herfilcgustu tíðindi
gerast, og boða önnur enn vcrri, að
einhver þyrfti að verða til að scgja
að athæfið sé illt.
Mönnum hefur löngum veriö
gjarnt til að jafna við Sturlungaöld,
þcgar óöld er í uppsiglingu, en þó tel
ég engan vafa á því að fjórtánda
öldin hafi verið þjóðinni harðari cn
sú þrettánda, og mætti ncfna til
marks um það: Stjórnarfar, mis-
skiptingu auðsins, afturför í máli og
menningu, árferði og fleira, - en þó
er það grimmdin scnt er hinn örugg-
asti mælikvarði á illsku aldar. Á
fjórtándu öld, þcim mikla trúar-
bragðatíma, gcrðist það hvað eftir
annað, að cmbættismcnn konungs
beittu kviksctningu scm líflátsrcfs-
ingu á landi hér. Einungis þar sem
hugsunarleysi ríkirgeta mcnn komið
sér hjá því að skilja, hvaö slíkt muni
þýða. Sumir læknisfróðir menn hafa
talið þetta eitt hið allra kvalafyllsta.
Það er líka athyglisvert, að þessu var
beitt einmitt á þeint tímum er menn
töldu sig hafa hið öruggasta vald á
bak við sig, nl. trúarbragðavaldið,
en þannig var það á fjórtándu öld,
eins og ýmis dæmi sanna. Réttlæti
trúarbragðanna var þá ámóta óvc-
fengjanlegt og réttlæti litaðra manna
gagnvart ólituöum þykir nú á
dögum, og þó allra hclst í löndum
hinna ólituðu sjálfra.
Á kosningakvöldið sl. var ég cnn
að fara yfir nokkrar heimildir um
þetta efni, frá 14. öld. „Vonandi cr
þetta með öllu umliðið, -og best að
vekja sem allra minnst upp minning-
arnar um það,“ hugsaöi ég. En í
hádegisútvarpi daginn eftir sagði:
Svartur lögrcgluþjónn í Suður-Afr-
íku var kvikscttur af kynbræðrum
sínum, þegar hann vildi fylgja vini
sínum til grafar. Engin fréttaskýring
fylgdi, en hið „stjórnmálalega sam-
hcngi" vcrknaðarins mun vera, að
hryðjuvcrkahreyfingarsvartra munu
telja sér allt leyfilcgt gagnvart þcim
svörtum mönnum sein starfa í lög-
rcglu landsins.
Raunsæismenn, sem láta það
ógcrt að hrífast nteð fjöldahreyfing-
um, munu líta svo á, að í Suður-Afr-
íku standi baráttan milli þcirra scm
vilja halda upp siðuðu þjóðfélagi af
því tagi scnt Evrópuþjóðir hafa lagt
metnað sinn í að koma á síðustu
aldirnar - og hins að hverfa aftur til
Afríkustigsins eins og verið hefur að
gcrast um alla þá álfu að undan-
förnu. Eru þar umskiptin einna
skörpust í Rhódesíu, cins og kunn-
ugt cr orðið, en þó er það jafnvíst að
mjög víða cr þess óskað að á sömu
leiö fari í Suður-Afríku, og er þó
cnginn ákafari en kaffinn Tútu,
friðarvcrðlaunamaður og biskup, en
liðsmenn hans munu þeir vcra scm
illvirkið frömdu í kirkjugarðinum sl.
laugardag.
En í beinu framhaldi af þcirri
frétt, og nærri því án málhvíldar,
sagði fréttaþulur að „Tútú biskup
hvctur til að halda baráttunni
áfram". Úrþvíaðfriðarhöfðingjarn-
ir eru r.vona á stjörnunni Jörð, -
hvernig munu þá aðrir vera?
5.6 ’86
Þorsteinn Guðjónsson
ÞAKMALNING SEM ENDIST
málning'f