Tíminn - 08.11.1986, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Laugardagur 8. nóvember 1986
Framsóknarflokkurinn ára
“Boðum stefnu nýs tíma,
nýrrar aldar, á endur-
reistum efnahag“
Herra fundarstjóri, góöir fram-
sóknarmenn
Að vori verður kosið til Alþingis.
í>á verða störf og stefna stjórnmála-
flokkanna metin, ekki síst þeirra,
sem ábyrgð hafa borið. Þetta
flokksþing er því bæði afmæiisþing
og upphaf kosningabaráttu okkar
framsóknarmanna.
Við framsóknarmenn getum verið
stoltir af því, sem við höfum afrekað
á kjörtímabilinu. Við getum boðað
stefnu nýs tíma, nýrrar aldar byggða
á endurreistum efnahagsgrunni. Við
munum því bera höfuðið hátt er við
göngum fyrir kjósendur að vori.
í ræðu minni mun ég rekja þau
mál, scm ég tel hafa veriö mikilvæg-
ust á kjörtímabilinu. Einnig mun ég
fara nokkrum orðum um þá stefnu,
sem við framsóknarmenn boðum og
viljum að einkenni þróun íslcnsks
þjóðfélags á næstu árum og fjalla um
facin atriði flokksmála.
Stjórnarmyndun
Eftir síðustu kosningar til Alþingis
töldu ýmsir framsóknarmenn rétt aö
flokkurinn yrði utan ríkisstjórnar.
Sjálfur taldi ég það ekki ócðlilegt.
Þegar á reyndi treystu hins vegar
aðeins Framsóknarflokkur og Sjálf-
stæðisflokkur sér til þess að taka á
þeim mikla vanda sem við blasti í
efnahagsmálum. Aðrir flokkar kusu
ábyrgðarleysi. Miðstjórn flokksins
samþykkti því myndun þeirrar ríkis-
stjórnar, sem nú situr, með öllum
atkvæðum gegn einu.
Þetta er ekki í fyrsta sinn, sem
Framsóknarflokkurinn er kvaddur
til stjórnarforystu, þegar erfiðleikar
steðja að íslensku þjóðinni. Svo var
einnig árið 1971, eftir að ellefu ára
viðreisnarstjórn hafði leikið þjóðlíf-
ið grátt. Þá var byggðaröskun orðin
mikil og atvinnuleysi hið fyrsta frá
stríðsárunum. Þessu var snúið við
með myndarlegu átaki og framsókn-
aráratugurinn hófst
Andstæðingarnir hafa ekki þolað
þá nafngift og ranglega kennt mikilli
uppbyggingu í atvinnulífi lands-
manna fyrri hluta áratugarins um
erfiðleika þá, sem síðar urðu. Þegar
málin eru skoðuð nánar, blasir þó
við allt önnur mynd.
Erlendar skuldir hækkuðu að
sjálfsögðu á meðan fjárfestingin var
mest, en fóru síðan ört lækkandi,
þegar endurreistur sjávarútvegurog
fiskvinnsla fóru að gefa arð. Ég tel
rétt að nefna þetta, því enn heyrast
öfugmælin ekki síst frá formanni
Alþýðuflokksins.
Þá erfiðleika, sem urðu í efna-
hagsmálum í upphafi ársins 1983,
má fyrst og fremst rekja til þess, að
ekki var snúist rétt gegn hækkun á
olíu árin 1978-79, né brugðið nógu
skjótt við samdrættinum í sjávarút-
vegi á árunum 1982 og ’83. Við
framsóknarmenn eigum að sjálf-
sögðu okkar þátt í því. Fyrst og
fremst er okkar ábyrgð þó sú að þola
samstarfsflokkunum þá of lengi að-
gerðarleysið.
Efnahagsmálin
Erfitt er að fullyrða hverjar hefðu
orðið afleiðingar óðaverðbólgunnar
fyrri hluta ársins 1983, ef hún hefði
fengið að geisa óheft. Vafalaust
hefðu atvinnuvegirnir stöðvast og
atvinnuleysi orðið mikið. Fjárhags-
legt sjálfstæði þjóðarinnar var jafn-
vel í hættu.
Ríkisstjórnin var mynduð til þess
að snúast gegn þessum gífurlega
vanda. Hún var mynduð til þess að
kveða niður verðbólgudrauginn án
þess að stofna til atvinnuleysis. Um
leiðir voru að sjálfsögðu nokkuð
skiptar skoðanir á milli Framsóknar-
flokks og Sjálfstæðisflokks. Sam-
komulag náðist þó eins og fram
kcmur í stjórnarsáttmála. Báðir
uröu að sjálfsögðu að láta nokkuð af
sínum kröfum.
Framsóknarmenn töldu efnahags-
lífið orðið svo sjúkt, að harðar,
lögbundnar aðgerðir væru óhjá-
kvæmilegar og yrðu þær jafnvel að
standa í ailt að eitt og hálft ár.
Sjálfstæðismcnn vildu hins vegar
hafa þær sem skemmst, láta hinn
svokallaða frjálsa markað ráða mál-
um sem mcst. Niðurstaðan varð
lögbundnar efnahagsaðgerðir í átta
mánuði. Ég sé ekki ástæðu til að
rekja þær nú. Þær eru ennþá flestum
í fersku minni. Árangurinn varð
mikill. Verðbólgan hjaðnaði úr 130
í 20 af hundraði á árinu 1983.
Atvinna hélst þó næg. Sömuleiðis
tókst aö halda erlendum skuldum að
mestu í skefjum. Þannig tókst að
forða íslensku efnahagslífi frá þess-
um mikla vanda, sem við bla.sti.
Að sjálfsögðu áttu ýmsir einstakl-
ingar og atvinnugreinar á þessum
tíma í miklum fjárhagserfiðleikum.
Mér þykir þó rétt að leggja á það
áherslu, að þeir erfiðleikar voru alls
ekki afleiðing efnahagsaðgerða
ríkisstjórnarinnar. Þeir voru fyrst og
fremst afleiðing verðbólgunnar og
stórlega minnkandi sjávarafla og
hefðu orðið langtum meiri, ef óða-
verðbólgan hefði geisað óheft áfram.
Kaupmátturinn hlaut að rýrna
vegna þess, að verðmæti sjávaraflans
féll um 16 af hundraði á árunum
1982 og 1983 og þjóðartekjurnar
lækkuðu að sama skapi. Það var
ekki lengur unnt að bæta tekjutap
almennings með erlendum lánum,
eins og gert hafði verið, illu heilli,
við slíkar aðstæður áður.
Erfiðleikar atvinnuveganna, sér-
staklega sjávarútvegs og fiskvinnslu,
stöfuðu að sjálfsögðu af því sama,
minnkandi sjávarafla. Áuk þess
urðu þau fyrirtæki, sem fjárfest
höfðu mikiðogskulduðu í dollurum,
fyrir gífurlegri hækkun dollarans, og
þá um leið hækkun skulda. Fjár-
magnskostnaðurinn varð þeim of-
viða um leið og tekjurnar lækkuðu.
Þetta verða menn að hafa í huga
og svara fullum hálsi alröngum full-
yrðingum stjórnarandstæðinga í
þessum efnum.
Sumir hafa nefnt fyrstu aðgerðir
ríkisstjórnarinnar á árinu 1983 ólýð-
ræðislegar, ekki síst afnám samn-
ingsréttar. Vel má svo vera. Stað-
reyndin er hins vegar sú, að stundum
er óhjákvæmilegt að víkja til hliðar
um skamma stund jafnvel mikilvæg-
um mannréttindum, til þess að
bjarga öðru, sem ekki síður er
mikilvægt. í þessu tilfelli efnahags-
legu sjálfstæði þjóðarinnar.
Þrátt fyrir allar hrakspár stjórnar-
andstæðinga, báru þessar aðgerðir
tilætlaðan árangur. Fyrst og fremst
var það vegna þess, að almenningur
skildi alvöru málsins og studdi í raun
það, sem gert var.
Tímabil frjálsræðis
Eftir þetta tímabil lögboðinna að-
gcrða tók við tími aukins frjálsræðis.
Við framsóknarmenn vorum nokk-
uð hikandi í þeim efnum, ekki vegna
þess, að við styðjum ekki frelsi
einstaklinga og fyrirtækja til heil-
brigðra athafna, heldur af því, að
okkur var Ijóst að efnahagslífið var
ekki komið í það jafnvægi að frjálsir
vextir og verðlag og samningar án
tilstuðlan ríkisvaldsins væri fram-
kvæmanlegt.
Reynslan sýndi að við höfðum rétt
fyrir okkur. Fjármagnskostnaður
reis of hratt árið 1984 eftir að á
taumunum var slakað. Einstaklingar
og fyrirtæki voru ekki undir það
búin að bera þær byrðar. í kjara-
samningum haustið 1984 kom þó
gleggst í Ijós hve ótímabært afskipta-
leysi ríkisvaldsins var. Samningar þá
fóru mjög úr böndunum, enda rauk
verðbólga upp í 60 af hundraöi
snenima á árinu 1985.
Sumt á þessu tímabili frjálsræðis
tókst hins vegar betur. Þar sem
samkeppni í verslun var næg, hélst
vöruverð í skefjum og í sumum
tilfellum lækkaði það jafnvel að
raungildi, þrátt fyrir aukið frjálsræði
í verðlagningu.
Samningar með
þátttöku ríkisvalds
Eftir kollsteypuna fyrri hluta árs-
ins 1985 varð sjálfstæðismönnum
ljóst, að það var rétt, sem við
héldum fram, að þjóðfélagið væri
ekki undir slíkt frelsi búið. Sjálf-
stæðisflokkurinn breytti því um
stefnu í september 1985 og féllst á þá
kröfu okkar, að ríkisvaldið byði
fram aðstoð sína og þátttöku í
kjarasamningum.
Þetta kemur glöggt fram í sam-
komulagi stjórnarflokkanna frá því
í september 1985. Á grundvelli þess
samkomulags bauð ég launþegum
og atvinnurekendum þátttöku
stjórnvalda f kjarasamningum. Því
var vel tekið, menn höfðu lært af
reynslunni.
Útlitið var hins vegar ekki álitlegt
í lok síðasta árs. Ekki var þá sýnileg-
ur sá bati, hvorki í viðskiptakjörum
né þjóðarframleiðslu, sem gæti veitt
svigrúm til þess að bæta kjörin en
draga um leið enn úr verðbólgu. Það
var ekki fyrr en seinni hluta janúar
1986. að lækkun olíuverðs og fyrir-
sjáanleg aukning þjóðarframleiðslu
umfram það, scm spáð hafði verið,
skapaði grundvöll fyrir skynsamlega
samninga og efnahagsaðgerðir. Eg
hvatti þá þegar opinberlega aðila
vinnumarkaðarins til þess að taka
höndum saman við stjórnvöld um
slíka samninga. Þessu var mótmælt,
ekki síst af fulltrúum atvinnulífsins,
sem töldu orð mín bera vitni allt of
mikillar bjartsýni. Ekki liðu þó nema
örfáir dagar þar til þeir, ásamt
fulltrúum verkalýðshreyfingarinnar,
gengu á minn fund og tjáðu mér, að
þeir teldu nú unnt að ná með
þátttöku ríkisvaldsins skynsamleg-
unt markmiðum. bæði í kjara- og
efnahagsmálum.
Óþarft er að rekja þá þríhliða
samninga, sem gerðir voru í febrúar
s.l. Ég tel þá einn þann merkasta
atburð, sem orðið hefur í tíð þessar-
ar ríkisstjórnar, og reyndar þótt
lengra aftur í tímann sé leitað. Lengi
hefur það verið draumur ríkisstjórna
aö ná slíkum samningum við aðila
vinnumarkaðarins en ætíð mistekist.
Samningarnir tókust nú vegna
þess, að menn höfðu lært af koll-
steypunni fyrri hluta ársins 1985 og
forysta verkalýðshreyfingar, laun-
þega og atvinnurekenda reyndist
ábyrg í sínum gerðum. Þeir tókust
vegna þess, að viðræður rtkisvalds
og aðila vinnumarkaðarins fóru fram
á bak við tjöldin, án fjölmiðla og án
áhrifa frá stjórnarandstöðunni. Þess-
ir samningar hefðu ekki tekist án
þátttöku ríkisstjórnarinnar. Reynd-
ar varð ríkissjóður aö leggja töluvert
meira af mörkum, þegar upp var
staðið, heldur en ráðgert hafði verið
í upphafi. Aðeins þannig reyndist
unnt að ná þeirri kaupmáttaraukn-
ingu, sem verkalýðshreyfingin
krafðist, og gera atvinnuvegunum
fært að þola hækkun launa.
Þessir samningar kostuðu ríkis-
sjóðu.þ.b. 18(X)milljónirkróna. Því
fjármagni var vel varið.
Árangurinn í
efnahagsmálum
Sá árangur, sem að var stefnt,
mun að lang mestu leyti nást. Verð-
bólgan mun verða um eða undir 10
afhundraði ílok ársins. Kaupmáttur
ráðstöfunartekna mun aukast tölu-
vert meira en ráðgert var, líklega um
8 af hundraði. Þrátt fyrir þetta mun
viðskiptahalli verða minni en áætlað
var, að öllum líkindum 1 til 1 V5 af
hundraði af þjóðarframleiðslu í stað
2 'h. Þetta má þakka því, að pen-
ingalegur sparnaður hefur aukist
mjög og er nú orðinn meiri en hann
hefur verið allt frá árinu 1972.
Eins og ég sagði í upphafi míns
máls, setti ríkisstjórnin sér að kveða
niður verðbólguna án þess að stofna
til atvinnuleysis. Þetta hefur einnig
tekist. Reyndar er eftirspurn eftir
vinnuafli fullmikil og veldur þenslu.
Að öllum líkindum er það stærsta
hættumerkið. Svo sem oftast áður
verður að rata hinn gullna meðalveg.
Því fer víðsfjarri, að ég þakki
ríkisstjórninni eða Framsóknar-
flokknum einum það, hve vel hefur
til tekist. Að sjálfsögðu eiga ábyrgir
aðilar vinnumarkaðarins stóran þátt
í því. Sömuleiðis er Ijóst, að ytri
aðstæður hafa verið okkur hagstæð-
ar. Hitt er engu að síður staðreynd,
að ríkisstjórnin bar gæfu og hafði
kjark til að nota batann rétt.
í lok þessa árs mun kaupmáttur
ráðstöfunartekna verða hærri hér á
landi en hann hefur verið nokkru
sinni fyrr. Verðbóiga verður minni
en hún hefur verið í 15 ár. Sparnaður
verður meiri en hann hefur verið í
14 ár. Erlendar skuldirfara lækkandi
sem hundraðshluti af þjóðarfram-
leiðslu oggreiðslubyrðin sömuleiðis.
Atvinnuleysi er ekkert. ’ Þetta er
mjög góður árangur. Því verður
aldrei neitað.
Ég hef orðið nokkuð margorður
um efnahagsmálin, enda var ríkis-
stjórnin lyrst og fremst mynduð til
þess að leysa þau, og ég hef, sem
forsætisráðherra, haft yfirumsjón
með þeim málaflokki, En við fram-
sóknarmenn tókum að okkur aðra
erfiða málaflokka. í öllum tilfellum
hefur verið á vandanum tekið af
festu.
Sjávarútvegur
Sjávarútvegurinn var, eins og fyrr
er nefnt, í miklum erfjðleikum, þeg-
ar ríkisstjórnin var mynduð. Sjór
hafði kólnað, fiskstofnarnir hrunið
og aflaverðmæti með. Á þeim mál-
um hefur verið tekið af festu og
öryggi.
Kvótakerfiðerumdeilt. Þesserað
vænta, þegar um svo viðkvæm mál
er að ræða. Sem fyrrverandi sjávar-
útvegsráðherra er ntér hins vegar
fullljóst, að skrapdagakerfið svo-
nefnda, var nánast óframkvæman-
legt við þann mikla samdrátt í afla,
sem varð á árunum 1983 og ’84. Auk
þess vildi mikill meiri hluti sjávarút-
vegsins fá kvótakerfið. Á móti því
varð ekki staðið.
Með mjög víðtækri skuldbreyt-
ingu og endurfjármögnun var fisk-
veiðiflotanum skapaður rekstrar-
grundvöllur^ Sjóðakerfi sjávarút-
vegsins hefur verið lagt niður og er
af því mikil hreinsun að flestu leyti.
Unnið er að svipuðum aðgerðum
fyrir fiskvinnsluna. Að þvt' kem ég
nánar síðar.
Að þessum aðgerðum og fjöl-
mörgum fleirum á sviði sjávarút-
vegsins hefur verið unnið með víð-
tæku samstarfi við aðila atvinnu-
greinarinnar.
Sú samstaða, sem þannig hefur
náðst, er ákaflega mikilvæg.
Þeir eru fáir, sem ekki viður-
kenna, að Halldór Ásgrímsson hefur
haldið á málefnum sjávarútvegsins
af öryggi og festu.
Landbúnaður
Málefni landbúnaðarins voru ekki
síður erfið, þegar Jón Helgason tók
við þeim. Þrátt fyrir þær breytingar,
sem ég fékk samþykktar 1979 á
framleiðslulögum og stuðla áttu að
nauðsynlegum búháttarbreytingum
hafði lítið marktækt gerst. Pálmi
Jónsson var ekki sömu skoðunar um
nauðsynlegar breytingar í landbún-
aði. Því var að sjálfsögðu lítið að-
hafst í hans ráðherratíð og vandinn
jókst ár frá ári.
Útflutningsbætur voru ekki
óskynsamleg byggðaráðstöfun árið
1961, þegar þær voru lögfestar. Þá
þurfti aðeins að greiða unt 20-30 af
hundraði með útfluttu lambakjöti.
Vegna gífurlegra styrkja í landbún-
aði nágrannalandanna, hefur þetta
hlutfail gjörbreyst. Nú nema útflutn-
ingsbætur 70-90 af hundraði fram-
leiðsluverðs. Slík greiðsla með út-
flutningi er óframkvæmanleg. Stað-
Yfirlitsræða Steingríms Hermannssonar
á 19. fokksþingi Framsóknarflokksins: