Tíminn - 03.10.1987, Blaðsíða 9

Laugardagur 3. október 1987
Tíminn 9
vélbyssur vinni að vélritun á
sögu mannkynsins, þegar svo
strítt er sungið, svo að gripið sé
til orða Gríms Thomsens og
Jónasar E. Svafárs af öðru til-
efni. Jafnvel þjóðsöngur íra er
herhvöt og ekki bænarákall eða
lofsöngur eins og Ó, Guð vors
lands hjá okkur. Þegar fslend-
ingar kyrja hægt og margendur-
taka með orgelspili:
„íslands þúsund ár,
eitt eilífðar smáblóm
með titrandi tár
sem tilbiður Guð sinn
og deyr,“
þá berja írar bumbur og syngja
hratt og hvellt:
„ / styrjargný með stál og blý
vér syngjum hermannssöng. “
írar og íslendingar
Þegar íslendingur dvelst á ír-
landi fer ekki hjá því að hann
velti fyrir sér hver muni vera
tengsl íra og íslendinga, hvort
þessar þjóðir eigi einhverjar
sameiginlegar minningar og
hvort eitthvað sé líkt eða skylt
með þeim. Ef litið er á nútíma-
staðreyndir og horft til næstlið-
inna alda eru samskipti íra og
íslendinga næsta lítil. Verslun-
arviðskipti þjóðanna geta naum-
ast minni verið. Helst er að írar
og íslendingar hafi átt nokkur
menningarsamskipti á allra síð-
ustu áratugum, en þar hafa ís-.
lendingar fremur verið þiggj-
endur en veitendur, t.d. á sviði
leiklistar og tónlistar, jafnvel
bókmennta, því að írar og írsk-
ættaðir menn eru framúrskar-
andi í bókmenntum og á lista-
sviði yfirleitt og hafa áhrif um
allan heim. Þess hafa íslending-
ar notið. Hitt mun sjaldgæfara
að írar hafi orðið fyrir íslenskum
menningaráhrifum eða að ís-
lensk menningarstarfsemi hafi
Landslag á Irlandi er mjög
fjölbreytt. Þótt sums staðar sé
grunnt á grjóti, er víða gott til
ræktunar og alls staðar er að sjá
góð beitarlönd fyrir holdanaut
og sauðfé, enda mun beitt allt
árið því að snjó festir varla á
írlandi, þar er græn jörð vetur
og sumar. - Þessi mynd frá
írlandi minnir að ýmsu leyti á
ísland að sumarlagi. Jafnvel
heysátumar með
yfirbreiðslunum em dálítið
„íslenskar“.
mikið verið kynnt Irum yfirleitt.
Þess vegna verður íslending-
um á írlandi það eitt fyrir að
minna á fornaldartengsl íra og
íslendinga og rifja upp forn
minni sem að þeim lúta. Ari
fróði, sá merki sagnfræðingur,
ritaði hina fyrstu íslandssögu,
sem hefst með landnámi Norð-
manna á síðari hluta 9. aldar
(874 skv. kennslubókum). Ari
segir í íslendingabók, svo að
ekki verður um villst, að írskir
einsetumunkar hafi verið fyrir á
íslandi, þegar Norðmenn komu
þangað til að setjast þar að. Af
því er ljóst að að vom írskir
menn sem fyrst fundu ísland og
nýttu sér landið á sinn hátt. Þarf
varla að ímynda sér annað en að
norskir landnámsmenn hafi haft
spumir af íslandi - sem þá var
reyndar nafnlaust nema það hafi
borið írskt nafn sem nú er
gleymt - og sú vitneskja hafi
vísað norrænum mönnum veg-
inn til íslands. Hafi norskt land-
nám byrjað á íslandi milli 870-
880 þá em liðin um 80 ár frá því
að norskir víkingar fóru að
heimsækja írland og kynnast
ímm. íslandsferðir norrænna
manna hafa í upphafi varla verið
nein tilviljun, heldur sprottnar
af því að írar gátu frætt þá um
legu þessa ókannaða lands. Eða
hvað er líklegra?
Frásagnir
Landnámu og
íslendingasagna
Þetta eitt nægir sögufróðum
íslendingum og sagnhefðar-
inönnum eins og írum að sam-
lagast vel og eignast umræðuefni
sem vekur gagnkvæman áhuga
og endar með því að menn fara
að velta því fyrir sér hvort
íslendingar og írar eigi ekki
fleira sameiginlegt. Og viti
menn! Enn eru það íslensk
sagnaminni sem koma að haldi.
Samkvæmt Landnámu og ís-
lendingasögum komu nokkrir
ríkir og göfugir landnámsmenn,
þótt norrænir væru, frá írlandi
eða írskum yfirráðasvæðum,
voru kristnir eða hálf-kristnir og
e.t.v. undir írskum áhrifum að
ýmsu öðru leyti. Með þessum
landnámsmönnum kom írskætt-
að fólk, oft ánauðugt, bæði karl-
ar og konur, sumt af því stórætt-
að að sagt er, þótt það hafi ratað
í ógæfu ósigra og herleiðingar.
Fyrir alla þessa sögulegu vitn-
eskju geta Islendingar sagt írum
að í íslendingum sé írskt blóð,
og þar með eru írar og íslending-
ar frændþjóðir. Ekki er því að
neita að ýmsum finnst þessi
frændsemiskenning - einkum í
sinni afdráttarlausu mynd -
fremur rómantísk en raunsæis-
leg, en hún er viðkunnanleg svo
langt sem hún nær. Hvort sem
þessi blóðblöndun við íra var
meiri eða minni á fyrstu árum
íslandsbyggðar, þá má ætla að
hún hafi orðið Islendingum til
gagns en ekki tjóns.
Hins vegar verður það að telj
ast nokkuð langsótt að ætlast til
þess að írar og íslendingar séu
„líkir“ sem kallað er, hvort sem
er að útliti eða skapgerðarein-
kennum. Hætt er við að 1000 ára
ólík þjóðarvegferð og mann-
fræðilegt hnjask, ekki síst á
írlandj, geri slíkan samanburð
að endileysu, hvað sem uppruna
íslendinga kann annars að líða
og írskri kynblöndun á íslandi í
fornöld. írar nútímans eru mjög
blönduð þjóð, fyrst og fremst
Englendingum, en auk þess
Normandí-Frökkum, norrænum
víkingum og e.t.v. fleiri
þjóðum. Þar fyrir gerist það
stundum að mönnum finnst eins
og þeir sjái tvífara einhvers
íslendings, þar sem þeir eru
staddir í útlöndum, ekki aðeins
á írlandi, heldur í öðrum
löndum. Sá sem þessar línur
ritar minnist þess lengi að fyrir
u.þ.b. 40 árum þjónuðu honum
á veitingahúsi í enskri borg ekki
ómerkari menn en „Sigurður
Nordal“ og „Þórbergur Þórðar-
son“. í þeirri sömu ferð rakst
undirritaður auk þess á járn-
brautarvörð norður í Skotlandi
sem var á svipinn og að vaxtar-
lagi eins og sveitungi hans einn
á Austfjörðum auk þess sem
báðir gengu með kaskeiti! Að
ekki sé minnst á þann sæg af
tvíförum nafngreindra íslend-
inga sem fyrirhittast á Norður-
löndum. Reyndar hefur undir-
ritaður rekist á „íslendinga“ í
Eistlandi, hvernig sem á því1
stendur!
írland nútímans
Þótt ferð íslendinga um írland
hljóti ósjálfrátt að leiða til eins
konar gandreiðar um liðnar aldir
og fornar sögur, því að írland er
ein allsherjar söguslóð, þá er
ekki síður forvitnilegt að fylgjast
með samtímamálefnum Ira og
þeirri þjóðfélagsgerð sem smám
saman hefur verið að myndast í
landinu á þessari öld og þó með
mestum hraða allra síðustu ára-
tugi. írland nútímans er auðvit-
að ekkert miðaldaþjóðfélag.
írland hlaut fyrst stöðu „frí-
ríkis“, eða sjálfstjómarrflds (líkt
og Kanada) innan breska sam-
veldisins árið 1921. Fram að
þeim tíma lutu írar bresku valdi
milliliðalaust og höfðu gert í 750
ár ef allt er talið. En sjálfstjórn-
arstaða íra (fríríkið) 1921 kost-
aði klofning landsins, þannig að
Norður-írland tilheyrir enn
Hinu Sameinaða konungdæmi á
Bretlandseyjum (Lundúna-
veldi). Sú staða hefur eðlilega
verið fleinn í holdi þjóðrækinna
íra og haft mikil pólitísk áhrif,
ekki síst hvað varðar flokkaskip-
an í landinu allt síðan írska
fríríkið var stofnað 1921 gegn
mikilli andstöðu lýðveldissinna,
sem lutu forystu De Valera.
Eftir að flokkur De Valera tók
við völdum 1932 tók hann til við
að breyta ýmsu í stjórnkerfinu í
lýðveldisátt og sniðganga sem
unnt var konungssambandið við
Englendinga. Irland varð þó
ekki formlega lýðveldi og með
öllu laust úr tengslum við Breta-
veldi fyrr en 1949, og þá höguðu
atvikin því svo til að það voru
hinir gömlu talsmenn fríríkis-
lausnarinnar sem bundu enda-
hnútinn á lýðveldisstofnunina,
enda má segja frírfkismönnum
það til hróss að þeir litu á
fríríkið sem þróun í átt til lýð-
veldis en ekki endanlegt stjórn-
skipulag.
Irska lýðveldið er nú eins og
hvert annað evrópskt lýðræðis-
land með þjóðþingi og þjóð-
kjörnum forseta sem gegnir
svipuðu hlutverki og forseti
íslands. Meirihluti íbúanna býr
í borgum og bæjum, sveita-
byggðin dregst sífellt saman, og
þó er landbúnaður talinn aðalat-
vinnuvegur þjóðarinnar og land-
búnaðarvörur mikilvægar út-
flutningsgreinar.
Útgerðin og
Efnahagsbandalagið
Hins vegar má ráða af tali
írskra stjórnmálamanna að þeir
telja verksmiðjuiðnað vera vaxt-
arbroddinn í atvinnulífinu, ekki
síst hátækniiðnað, sem hefur,
fleygt mjög fram á síðari árum,:
enda feikileg áhersla lögð á
verkfræði- og tæknimenntun í
háskólum landsins. írar gerðust
aðilar • að Efnahagsbandalagi
Evrópu 1973 og telja sig njóta
mjög góðs af því nema ef vera
skyldu útgerðarmenn og sjó-
menn sem hafa áttað sig á því að
það er neyðarkostur fyrir sjávar-
útveg íra að láta útlendinga
fiska í landhelginni upp að 12
mílum, en þá kvöð taka þær
þjóðir á sig sem ganga í Efna-
hagsbandalagið. Það þótti
undirrituðum athyglisvert, án
þess að það hafi komið á óvart,
að írar voru ekki með neinar,
meiningar um að allar þjóðir
hlytu að vera undir sömu sök
seldar um afstöðuna til Efna-
hagsbandalagsins né að það væri
einhver sérstök skylda eða örugg
hagnaðarvon fyrir hvaða þjóð
sem er að ganga í Efnahags-
bandalagið.
Verslunarviðskipti milli íra og
íslendinga eru sáralítil og önnur
samskipti geta ekki talist mikil.
Hins vegar væri full ástæða til að
kanna hvort ekki sé grundvöllur
fyrir því að auka samskipti þjóð- i
anna, jafnvel á sviði fisksölu,
sem fljótt á litið virðist ekki,
útilokað. 1