Tíminn - 21.01.1988, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Fimmtudagur 21. janúar 1988
- segir hertoginn af Edinborg, forseti World Wildlife Fund.
- Sé börnum ekki kennt ungum aö virða umhverfið, verður brátt
ekkert eftir til að vernda. Líta á niður á fólk, sem skreytir sig með
afurðum dýra í útrýmingarhættu. Stór orð, en vel meint
Sums staðar er lýðræðið svo mikið
að ekkert má takmarka, ekki einu
sinni tortímingu umhverfisins, seg-
ir hertoginn, ómyrkur í máli.
spillt, þannig að viðkomandi teg-
und eigi ekki á hættu að þurrkast
út, hvort sem um er að ræða
simpansa, tígrisdýr, hvali eða
mannapa.
Hertoginn af Edinborg stikar
inn í stofuna, sem eitt sinn var
skrifstofa Georgs konungs V, fitjar
eilítið upp f nefið og opnar síðan
snarlega glugga til að hleypa inn
frísku lofti. Þessi dagur var anna-
samur eins og þeir eru flestir í
bresku konungshöllinni, en hertog-
inn mátti þó vera að því að fá
tækifæri til að ræða um áhugamál
sín: verndun náttúrunnar og friðun
dýra í útrýmingárhættu. Eins og
búast má við, beindist talið að
ýmsum öðrum þáttum, því margt
og mikið þarf að vernda, að áliti
hertogans og eflaust fjölda annarra
hugsandi manna í heiminum.
Hertoginn er forseti World
Wildlife Fund, alþjóðasamtaka um
náttúru- og dýravernd, sem stofn-
uð voru fyrir 26 árum. í tilefni
aldarfjórðungsafmælis samtak-
anna í fyrra var farin „pílagríms-
ferð“ til Assisí. Staðurinn var val-
inn með tilliti til að hann myndi
draga að og sú varð raunin. Þangað
kom fólk úr öllum heimshornum,
af öllum trúarbrögðum og eins og
hertoginn orðar það: - Ég vildi fá
sem fjölbreyttastan hóp ráða-
manna til að bera saman bækur
sínar og marga hverja til að endur-
skoða afstöðu sína varðandi
verndun. Allir hafa einhverjar hug-
sjónir varðandi þetta... en hættir
til að gleyma þeim í daglegu ann-
ríki.
Svo sannarlega er ekki vandi að
fá hertogann til að tala um það sem
hann hefur áhuga á. Meira að segja
hefur þessi áhugi hans á núttúru- 1
vernd verið kallaður sérviska.
Honum var sama um það orð 1961,
þegar hann var einn af litlum hópi
sem stofnaði World Wildlife Fund
og nú er hann hreykinn af því:
- Nú orðið er þetta mál viður-
kennt sem alvarlegt. Því miður er
líka til fólk sem skýtur langt yfir
markið og skapar þar með vand-
ræði á hinn veginn, þykist berjast,
jafnvel með vopnum, fyrir verndun
einhvers sem þarfnast alls ekki
slíkrar aðstoðar.
Tvenns konar
hvalavernd
Annað vandamál er, að sann-
færa fólk um að mikill munur er á,
hvort verið er að vernda náttúruna,
gamlar byggingar, almennings-
garða, strendur eða dýrategundir.
Sumir vilja setja allt undir einn
hatt og berjast gegn öllum breyt-
ingum. Það eru reginmistök.
Vissulega kemur fyrir að þetta
sameinast í einu máli. Varðandi
hvalina verður að takmarka veið-
arnar, því ef of mikið er veitt, fá
dýrin ekki tíma til að fjölga sér.
Ofstækismenn heimta hins vegar
að allar hvalveiðar verði stöðvað-
ar, af því þær séu grimmd við dýrin.
Þarna er um tvo ólíka hluti að
ræða, en almenningur í heiminum
ruglar þeim gjarnan saman. Sjálfur
er ég þeirrar skoðunar að áróður
fyrir rétti dýra sé smitandi. Enn
sem komið er, berst þetta fólk
einkum gegn tilraunum á lifandi
dýrum á rannsóknarstofum og að
þau séu eins kónar verksmiðjur.
Ég virði tilgang baráttunnar, en
ekki endilega aðferðirnar, sem
beitt er.
Varðandi það að sportveiði- og
dýraverndunarhagsmunir stangist
á, segir hertoginn: - Frá venjulegu
sjónarmiði eru fiskveiðar og skot-
veiðar ekki mikilvægt mál, eitt sér.
Sá sem vill vernda, hugsar um að
jafnvægi náttúrunnar verði ekki
- Það er glysgimi okkar að kenna, ef fílar verða aldauða.
Anna prinsessa hafa bæði mikinn
áhuga á náttúruvernd og leggja
nafn sitt iðulega við slíkt. Hertog-
inn leggur áherslu á, að hann hafi
aldrei lagt að þeim að kynna sér
málin, að minnsta kosti ekki með
vilja.
- í þessari fjölskyldu er okkur
auðveldast að starfa sem einstakl-
ingar að málum, sem ekki tengjast
neinni flokkapólitík, til dæmis
náttúruvernd. Raunar á hver ein-
asta manneskja með sæmilega
skynsemi fyrr eða síðar að geta
komið auga á eitthvað, sem vekur
áhuga hennar og hún getur hugsað
sér að vinna að.
Ég er sannfærður um að barna-
börn mín verða meðvitandi um,
hversu áríðandi málið er, þau alast
upp við þetta og ef svona heldur
áfram, verður þeim það mjög svo
viðkomandi í daglegu lífi. Þau hafa
mikið búið í sveit, foreldrar þeirra
vilja vera í náttúrlegu umhverfi og
börnin vita frá upphafi, að viti
vantar það meira ræktanlegt land
til að lifa á.
Á öðrum stöðum, til dæmis
Barbados- og Fiji-eyjum, hafa ver-
ið gerðar fjölskylduáætlanir, fólks-
fjölgun helst þar af leiðandi í
skefjum og lífið batnar hjá öllum
þorra manna.
Hertoginn talar gjarnan sem
fjögurra barna faðir og afi. - Víða
í Evrópu er fólksfjölgunin hætt og
sums staðar er meira að segja farið
að fækka, hvað sumir óttast að
leiði til efnahagslegs hruns. Ég er
viss um að efnahagslegt hrun verð-
ur hins vegar án skipulagningar.
Maður getur tæpast farið á fyllerí,
án þess að gera ráð fyrir timbur-
mönnum.
Yfirvöld misjöfn
Slíkt reynist oft með öfugum
formerkjum, en verndarsvæði og
þjóðgarðar eru nákvæmlega jafn
mikils virði í Rússlandi, Bandaríkj-
unum og Suður-Afríku.
Takmörkun er vernd
Á svæðinu þar sem sportveiðar
tíðkast, samkvæmt lögum og
reglum, er villt dýralíf yfirleitt
fjölbreytt og í jafnvægi. Þar sem
aðeins er búskapur og takmarkið
að gera sem mesta peninga úr
gæðum landsins, sjá menn ekki
ástæðu til að vernda neitt. Tjarnir
eru þurrkaðar upp, skógarnir
höggnir og úðað eitri yfir allt til að
uppskeran verði sem mest.
Ef svo vill hins vegar til, að
ráðamaður á tilteknu svæði hafi
áhuga á sportveiðum, eru mun
meiri líkur til að einmitt þar komist
sjaldgæfar tegundir hjá útrýmingu.
Einu sinni héldu mektarmenn
fálka, hauka og slíka fulga sem
eins konar stöðutákn, en nú orðið,
þegar vitað er, hversu viðkvæm
viðkoma slíkra fugla er, vilja að-
dáendur þeirra heldur lofa þeim að
vera frjálsum í náttúrunni.
Fjölskylduáhugi?
Alkunna er að tvö elstu börn
hertogans, Karl prins af Wales og
borið fólk kveikir ekki í trjám,
stingur upp blóm og runna eða
drepur dýr í tilgangsleysi.
Þau læra að hver og einn ber
ábyrgð á umhverfi sínu og þegar
þau vaxa upp, verður þeim ljóst að
heimurinn er sameign okkar allra.
Umhverfisathuganir ættu að vera á
námsskrá allra grunnskóla, annars
hlýtur að koma að því að ekkert
verður eftir til að vernda.
Afríkuhjálp
World Wildlife Fund hefur lagt
nafn sitt við ráðgjöf til handa
Eþíópíumönnum um að nýta
ófrjótt land sitt. Um það segir
hertoginn:
- Okkur er oft legið á hálsi fyrir
að gera ekkert, en hafa ber í huga
að í 40 ár hafa auðugri ríki heims
hreinlega ausið peningum til þró-
unarlandanna og núna nemur
aðeins Afríkuhjálpin 120 milljörð-
um (IKR) á árinu. í stað þess að
auðga lífíð fyrir íbúunum, hafa
þessir peningar gert það eitt að
halda sömu lifnaðarháttum fyrir
þrisvar sinnum fleira fólk. Það er
kaldhæðnislegt. Árangurinn sést
ekki nema í fleira fólki og þá
Oft ræðum við við lýðræðis-
stjórnir, sem gera nákvæmlega
ekkert, lýðræðið er svo allsráð-
andi, að ekki er hægt að setja nein
takmörk við neinu. Tökum
Austurríki sem dæmi. Landinu er
skipt í mjög sjálfstæð héruð og
hvert sér um sína náttúruvernd.
Hins vegar tekst engin samstaða á
milli þeirra, þannig að verndar-
svæði eða þjóðgarður er ekki til í
landinu.
Á hinn bóginn eru einræðisherr-
ar í sumum öðrum löndum og hafi
þeir áhuga á náttúruvernd, þá
gerist eitthvað. Þannig er það ein-
mitt í mörgum Afríkulöndum og
er afar jákvætt.
Kjarnorka og mengun
Um það segir hertoginn: - Því
miður veldur útblástur bíla og
raforkuver hér súru regni, en það
er viðkvæmt mál, því fæstir vildu
afsala sér bíl eða rafmagni. Þeir
sem eru á móti kjarnorku til fram-
leiðslu á rafmagni, verða að viður-
kenna, að hinn kosturinn er kol
eða eldsneyti og slíkt veldur enn
meiri loftmengun. Kjarnorkuverin
eru vandamál, en tjónið sem þau
valda á andrúmsloftinu er ekki
nema örlítið brot af hinum kostun-
um.
Varðandi það að hreinsa til, þá
er ekkert vit í að gera neitt, fyrr en
vitað er hvað á að gera. Hreinsitæki
og háir reykháfar hafa verið sett til
að koma í veg fyrir að næsta
umhverfi verðsmiðja mengist - en
afleiðingin er sú, að mengunin
berst langar leiðir eða upp á við og
veldur skaða þar í staðinn. Með
því að leysa vanda í næsta
nágrenni, búum við til vanda fjær.
Þá þarf að vera á verði gagnvart
auðhringum, sem reyna aðfullvissa
okkur um að þeir geri allt sem í
þeirra valdi stendur til að takmarka
mengun. Okkur er sagt þetta, en
við vitum ekki, hvort það er satt.
Svona risar geta keypt sig út úr alls
kyns vandræðum, en mengun
minnkar ekki, þó hækki í pyngju
einhvers sem almenningur tekur
trúanlegan.
Stefnir til glötunar
- Ég féllst á þetta viðtal til að
reyna að leiða fólki fyrir sjónir að
við erum á leið til glötunar, ef það
fer ekki að hugsa, hver einstakling-
ur fyrir sig. Það er aldeilis grátlegt,
hvað vel menntaðar manneskjur,
eins og við erum nú orðið, geta
verið kærulausar um umhverfi sitt,
það umhverfi sem gerir þeim kleift
að lifa.
Hvað hugsa ferðamenn, sem
fara utan og koma heim með
töskur fullar af minjagripum úr
slönguskinni, krókódílaskinni,
nashyrningshornum og fílabeini?
Öll þessi dýr eru í útrýmingar-
hættu, nema þessar vörur verði
fordæmdar af almenningsálitinu.
Það ætti að líta niður á þá sem
mikla sig af beltum, armböndum,
skóm og fleiru úr þessum dýrum.
Ef fólk hætti að kaupa þetta,
fengju dýrin frið til að tímgast án
þess að vera ofsótt í heimkynnum
sínum. Slík er ábyrgð einstaklings-
ins á heiminum nú orðið.
Hertoginn af Edinborg tók oftar
en einu sinni fram, að þarna talaði
hann ekki sem fulltrúi bresku kon-
ungsfjölskyldunnar éða Philippus
prins, heldur sem forseti World
Wildlife Fund, virtustu náttúru-
verndarsamtaka heimsins, að
óhætt mun að segja.
Ábyrgð einstaklingsins
á heiminum fer vaxandi