Tíminn - 06.02.1988, Blaðsíða 11

Laugardagur 6. febrúar 1988
Tíminn 11
BÓKMENNTIR
lllllllllll
llllllllll
llllill
llllllll
llllllllll
Haust-Skírnir1987
Skírnlr. Tímarit Hins íslenska bók-
menntafélags. Ritstjóri: Vilhjálmur
Árnason. Haust 1987.
Skírnir kemur nú tvisvar á ári, vor
og haust. Hér verður farið nokkrum
orðum um haustheftið.
Það er að vonum að okkur finnist
„Hið íslenska bókmenntafélag"
stór orð og tímariti þess nokkur
vandi á höndum. í>ó mun óhætt að
segja að umræðuefnin í þessu hefti
séu slíku riti samboðin.
í>ar má fyrst nefna grein Guðrúnar
Kvaran um Rasmus Kristján Rask í
tilefni af 200 ára afmæli hans. Þar
sem hann var hvatamaður þess að til
varð íslenskt bókmenntafélag var
Jónas Kristjánsson
skylt að minnast hans hér, samtím-
anum til glöggvunar.
Jónas Kristjánsson skrifar um
sannfræði fornsagnanna. Hann færir
rök að því með dæmum að menn
kunni örugglega að greina frá at-
burðum a.m.k. 120 ár aftur í tímann
en hætt sé við að ártöl og fleira
ruglist úr því. Hins vegar er talið að
fslendingasögur séu skráðar 200-300
árum eftir að þær gerast, að því leyti
sem þær hafa gerst.
Nú er ekki unnt að sanna neitt um
það til hvers sögurnar voru ritaðar.
Þó verður að ætla að það hafi verið
gert til „fróðleiks og skemmtunar“
og kann þá að velta á ýmsu hvort var
í fyrirrúmi, fróðleikurinn eða
skemmtunin. Enn eru til menn sem
þjóðsögur myndast um. I>au munnmæli
eru ekki aíltaf rétt. í>að er ýmsu
logið um þá sem enn eru fyrir mold
ofan og svo mun lengi hafa verið. En
þegar góð saga hefur mótast getur
hún orðið undra lífseig. Svo er það
enn og var þó mörgum sinnum
fremur áður en fjölmiðlar hófu að
glepja fólk.
Um það vitum við með vissu að
sögur voru sagðar, Öruggt má telja
að meira og minna úr fornsögunum
hafi þennig lifað í munnlegri geymd
áður en þær voru færðar í letur. í>á
er rétt að minnast tveggja gerða,
samhljóða efnislega, en svo ólíkra
að orðalagi að hvorugt getur verið
afrit af hinu. Þar er trúlegast að tveir
hafi fært í letur sömu söguna, sem
þeir höfðu heyrt og numið efnislega.
Önnur grein í þessu Skímishefti
fjallar um íslenskar fomsögur. Það
er Bróklindi Falgeirs eftir Helgu
Kress dósent. Þar er því haldið fram
að höfundur Fóstbræðrasögu hafi
ætlað sér að varpa „skoplegu ljósi á
hetjurnar og hetjudáðir þeirra“.
Sagan „er gamansaga þar sem skop-
ast er að hetjuhugsjóninni og þeim
bókmenntum sem hana dýrka“.
Þetta er sjónarmið sem víst er .
forvitnilegt og vert athugunar. En
finna má nokkrar veilur í rökstuðn-
ingi dósentsins, sem mun vera undir
áhrifum frá Gerplu Halldórs
Laxness.
Þegar höfundur Fóstbræðrasögu
segir frá Þorgeiri Hávarssyni lýsir
hann hetju sem ekki kann að
hræðast. Hins vegar er hetjuskapur
hans öfgafullur og hóflaus, íþrótt
vígamannsins iðkar hann sjálfrar
hennar vegna. Þormóði fóstbróður
hans ofbýður hófleysi hans og slítur
félagsskapnum þegar hann finnur að
Þorgeir langar til að vita hvor þeirra
yrði annars bani sem sennilega yrði
niðurstaðan ef þeir reyndu með sér.
Helga Kress segir að sagan dáist
ekki að hetjunum, heldur hlær hún
að þeim. „Víg þeirra fóstbræðra eru
yfirleitt framin í skjóli myrkurs eða
úr launsátri" eða eins og sagan segir
„er minnstrar vánir váru“.
Hér er fullsterkt að orði kveðið
þegar sagt er „yfirleitt“. En það er
ekki einsdæmi um Fóstbræðru að
menn fái banahöggið án þess að eiga
þess von. Helga segir að heimur
Njálssögu sé gjörólíkur heimi Fóst-
bræðru. Má nú ekki biðja hana að
lesa um ævilok Kols Þorsteinssonar
og Gunnars Lambasonar. Svo væri
hægt að rifja upp ýmis mannvíg úr
öðrum sögum og jafnvel launvíg,
sem allir þekkj a, þó að sleppt sé nú.
Helga Kress er að vonum lítt vön
vetrarferðum um hjarnbrekkur utan
bílvega. Hún misskilur frásögnina af
vígi Butralda og heldur að Þorgeir
hafi rennt sér á rassinum með spjót
sitt undir sér. Hins vegar hafði
Þorgeir fornan sið vestfirskan þegar
menn áttu leið niður hjarnbrekkur
þar sem fótur markaði ekki spor og
því var óstætt. Þá höfðu þeir brodd-
staf milli fóta sér og héldu fast svo
að broddurinn skrapaði hjamið,
drægi úr hraðanum og væri jafnframt
þriðji fótur mannsins og styddi hann
vel. Gamlir menn sögðu mér að ef
svo stóð á að menn voru fleiri en
broddstafir í förinni hefðu 2 eða 3
farið á sama stafinn og þótti þá
mestu skipta að formaðurinn væri
öruggur.
Þó að þessa forna ferðamáta sé nú
sjaldan þörf ætla ég að enn sé sá
margur til sem leikið hefur sér í
bernsku að því að ríða priki eða staf
niður hjarnbrekku að fornum hætti.
Spjótsskaft Þorgeirs hefur auðvit-
að verið kollótt, - broddlaust - en
hefur samt gert Þorgeir öruggan á
Helga Kress
fluginu, verið honum stuðningur og
hemill á hraða eftir vild.
Þegar litið er á þessa frásögn með
réttum skilningi þá er líkingin með
vígi Þráins á Markarfljóti og vígi
Butralda ærið mikil. Þráinn er á leið
að láta á sig hjálminn. Butraldi
heyrir hvininn af för Þorgeirs og
lítur upp, auðvitað með öxi sína í
höndunum.
Ég sé ekki að hér eigi við: „Heim-
ur þessara tveggja sagna er gjörólík-
ur“.
Helgu Kress verður tíðrætt um að
Þormóði Kolbrúnarskáldi leiðist fá-
sinni og þykir gaman að tala við
konur. Þó segir hún ekki að það sé
einsdæmi um Fóstbræðru að skáld
líti til kvenna.
Ekki liggja í augum uppi rök fyrir
því að fulltingi Olafs konungs við
Þormóð í mannraunum hans á
Grænlandi skeri sig úr algengum
jarteiknasögum.
Svo er rétt að enda þessa umræðu
um hetjur Fóstbræðru með einum
vitnisburði um það hvort höfundur
lét lesendur sína hlæja eða dást að
Þormóði Kolbrúnarskáldi:
Stephan G. segir svo:
“En þaðhafa í útlöndum íslenskir
menn
af afdrífum Pormóðs að segja
- og staddir í mannraun þeir
minnast þess enn:
Um meiðslin sín kunni hann að
þegja,
og örina úr undinni dró hann
og orti, og brosandi dó hann“.
Til hvers minntust menn Þormóðs
og afdrifa hans í mannraunum? Var
það til að hlæja? Eða var það til að
harka af sér?
í þessu Skímishefti eru 3 ritgerðir
sem fjalla um efni ofar bókmennt-
um. Þar á ég við Arf Hegels eftir
Kristján Árnason, Tilvistarstefnan
og Sigurður Nordal eftir Pál Skúla-
son og Kristin trú á tækniöld eftir
Sigurbjörn Einarsson biskup.
Páll Skúlason segir í upphafi
málsins: „Tilvistarstefnan er ekki
ein heldur mörg, og Sigurður Nordal
var ekki tilvistarheimspekingur".
Hvað um það. Hér er rætt um leit
mannsandans að svörum við dýpstu
ráðgátum tilverunnar. Og þó að
þessar ritgerðir sanni fátt og séu
allar lausar við hrokafullan sjálfs-
birgingsskap eru þær tímabærar. Trú
og heimspeki er jafnan grundvöllur
og uppspretta hinna merkustu bók-
mennta.
Ein grein þessa Skímis fjallar um
þátt úr sögu íslands á seinni öldum.
Jón Þór skrifar um breska flotann
á íslandsmiðum 1896 og rekur þar
bréf og skýrslu frá fyrstu hendi. Þau
gögn munu ekki hafa verið kynnt
Islendingum fyrri.
Fimm smákvæði eftir Þóru Jóns-
dóttur eru í heftinu. Ætlunin mun
vera að kynna þannig eitthvert ljóð-
skáld í hverju hefti.
Þá eru enn ótaldir nokkrir ritdóm-
ar þar sem rætt er um skáldsögur,
ljóðabækur og leikrit, allt meðal
þess sem mesta athygli og umtal
hefur vakið. Þannig er reynt að leiða
lesendur að því sem eftirtektarvert
er á líðandi stund jafnframt því sem
rætt er um fortíðina og undirstöðu
allrar mannlegrar viðleitni fyrr og
síðar.
Hér sýnast verkefni valin svo að
víst er samboðið íslensku bók-
menntafélagi.
H.Kr.
Notaðar búvélar
til sölu:
URSUS C 362 65 ha. m/tvív. ámorksturst. árgerð 1981
ÚRSUS C 362 65 ha................árgerð 1984
ÚRSUS C 360 60 ha................árgerð 1980
ÚRSUS C 360 60 ha...............árgerð 1979
IMT 549 51 ha....................árgerð 1986
IMT567DV4WD ................árgerð 1986
IMT 569 70 ha....................árgerð 1987
UNIVERSAL 550 50 ha.............árgerð 1984
VETA F 10 moksturstæki .....árgerð 1985
SLÁTTUTÆTARI notaður
Höfum kaupanda að notuðum heymatara
Góð greiðslukjör
Vélaborg
Bútækni hf. Sími 686655/686680
YAMAHA
BELTI UNDIR YAMAHA VÉLSLEÐA
„ORGINAL"
BELTI
LÆKKAÐ
VERÐ
FYRIR EC-540 ...........................KR. 29.900,-
FYRIR BR-250 ...........................KR. 14.935,-
FYRIR V/MAX/SR-540 .....................KR. 22.900,-
FYRIR SRV-540 ..........................KR. 22.900,-
FYRIR PHASER............................ KR 22.900,-
FYRIR ET-340/BR-250 T...................KR. 31.500,-
GREIÐSLUKORTAÞJÓNUSTA