Tíminn - 28.04.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Tímiim
MÁLSVARIFRJALSLYHDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Oddurólafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306,
íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild
Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr. 465,- pr.
dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Seðlabankaræðan
Seðlabankaræðan er árviss viðburður. Hún er
haldin við hátíðlega athöfn að viðstöddum boðs-
gestum á ársfundi Seðlabankans og hefur að geyma
hugleiðingar seðlabankastjóranna um efnahags-
og fjármál í mjög víðum skilningi þess orðs.
Ársfundur Seðlabankans er að jafnaði ekki sér-
stakur umræðuvettvangur þeirra sem fundinn sitja,
heldur er seðlabankaræðan hátíðarræða, sem einn
þriggja bankastjóra flytur í nafni þeirra allra og
ekki er ætlast til, að sé tilefni almennrar umræðu
á hátíðinni.
Þótt margt sé vel sagt í seðlabankaræðu yfir-
standandi árs, er því ekki að Ieyna að þar er haldið
fram skoðunum, sem mikill ágreiningur er um.
í ræðu sinni tók Jóhannes Nordal m.a. upp
sterkari vörn fyrir hávaxtastefnu gráa fjármagns-
markaðarins en áður eru dæmi um í umræðum um
peningamál og lánsfjármál. Hann lofar það mjög
hversu sparendur hafi góða möguleika til þess að
ávaxta fé sitt eins og nú er komið. Skal því út af
fyrir sig ekki neitað að ýmsir hafi haft gróða af
hinum nýju ávöxtunarleiðum, sem aðrir hafa
kallað fjármagnsófreskjuna. Hins vegar eru
skuggahliðar fjármagnsmarkaðarins ekki til um-
ræðu í Seðlabankanum.
En meginvörn seðlabankastjóranna fyrir há-
vaxtastefnunni liggur í því, sem kom fram í
ræðunni, að nýja vaxtastefnan hefði verkað sem
aðhaldsstefna í fjármálum og komið í veg fyrir
þenslu og offjárfestingu. Virðist það vera skoðun
seðlabankastjóranna, eins og orð Jóhannesar
Nordals féllu, að hávaxtastefnan hefði veitt aðhald
í sambandi við nýtingu fjármagns til arðsamra
framkvæmda og fjárfestinga. Ekki verður annað
séð en það sé skoðun stjórnenda Seðlabankans að
grái fjármagnsmarkaðurinn, sem heldur uppi há-
vaxtastefnunni, stýri sparifé landsmanna í arðbær-
ar framkvæmdir og fyrirtæki.
Gallinn við þessa skoðun er sá, að hún er ekki
rökstudd með raunhæfum dæmum. J*egar stjórn-
endur Seðlabankans segja í skýrslu sinni að
hávaxtastefnan hafi komið í veg fyrir spákaup-
mennsku, þ.e.a.s. fjárfestingabrask og kaupæði,
þá er hér verið að fullyrða um jákvæð áhrif af
þessari stefnu sem síst/fá staðist. Vandi íslensks
efnahagslífs er ekki þvað minnst fólginn í viðvar-
andi þenslu, dýrtíðTþ.e. háu verðlagi) og við-
skiptahalla. Hávaxiastefnan hefur ekki haft nein
áhrif á að lækna^þessar efnahagslegu meinsemdir,
heldur magnað þær og í ýmsum tilfellum búið þær
til.
Vanstjórn peningamála almennt talað, sem m.a.
hefur stafað af áhugaleysi æðstu stjórnenda banka-
kerfisins til þess að hafa taumhald á fjármagns-
markaðnum, er sérstakt vandamál í íslenskri
pólitík. Þrátt fyrir allt virðast augu seðlabanka-
manna vera að opnast fyrir því að úr þessari
vanstjórn þurfi að bæta með löggjöf og nýjum
aðhaldsreglum. Sá skilningsauki á ástandinu er
strax til bóta.
Fimmtudagur 28. apríl 1988
GARRI
Er allt í lagi?
Blöðin í gær voru forvitnileg
fyrir þá sem reyna að fylgjast með
ástandinu í hraðfrystihúsum
landsmanna. Hér í Tímanum var
frétt á áberandi stað um að núna
væru það bankamir sem héldu
fiskvinnslunni í rekstrí. Þar var
haft eftir Árna Benediktssyni að
bankar hafi hjálpað og um leið og
þeir segi að þeir geti ekki meira þá
sé þetta stopp. Þannig sé það
afskaplega mikið undir þeim kom-
ið hvort það séu dagar eða vikur
þangað til fiskvinnslan stöðvist.
í Þjóðviljanum er stutt viðtal við
Jens Valdimarsson framkvæmda-
stjóra Hraðfrystihúss Patreksfjarð-
ar. Þar lætur hann einnig hafa eftir
sér að staðan í fiskvinnslunni sé í
dag með þeim hætti að það sé bara
spurning um daga og vikur hvenær
fyrirtækin gefist hreinlega upp og
loki.
í Morgunbiaðinu voru svo enn
viðtöl við nokkra forsvarsmenn í
fiskvinnslunni. Tónninn þar er all-
ur í sama dúr, talað er um dökkt
útlit, heimatilbúinn vanda og
skelfilega stöðu. Eftir Gísla Kon-
ráðssyni framkvæmdastjóra Út-
gerðarfélags Akureyringa er m.a.
haft að þeir séu þar að vinna
ennþá, cn það sé á hangandi hári
að það sé hægt.
Frjálsi
peningamarkaðurinn
Fiskvinnslan er nú einu sinni sú
atvinnugrein sem malar meginhlut-
ann af þeim gjaldeyrí sem okkur
berst hingað inn í þjóðarbúið. Ein
af ástæðunum fyrir erfiðleikum
hennar eru þeir háu vextir sem hún
þarf núna að greiða af lánsfé sínu.
Þessir háu vextir eru svo aftur
afleiðing af þeim frjálsa peninga-
markaði sem hér hefur verið rekinn
undanfarið.
Það hefur áður veríð bent á það
í þessum pistlum að frjálshyggjan
er varasöm og getur orðið okkur
dýr ef ekki er sigit áfram með fullri
gát. Í útlöndum getur svo sem
veríð allt I lagi að láta framhoð og
eftirspurn eftir fjármagni ráða
vöxtum á markaðnum. En hér á
landi eru aðstæðumar sérstakar.
Reynsla undangenginna mánaða
og missera hér hjá okkur er sú að
frelsið á fjármagnsmarkaðnum
hefur leitt það af sér að peningarnir
hafa sogast til þjónustugreinanna á
höfuðborgarsvæðinu. Aftur á móti
hafa undirstöðugreinarnar úti á
landi, bæði frumframleiðslan og
þjónustan, setiðeftir. Ogjafnframt
hafa vextir rokið upp, með þeim
hætti að þeir em núna orðnir
verulega þungur baggi fyrir þessi
fyrirtæki. Þess vegna dylst engum
hugsandi manni lengur að hér þarf
meiri stjóm á fjármagnsmarkaðn-
um.
Þetta er ein af helstu ástæðunum
fyrir núverandi erfiðleikum fryst-
ingarinnar, þó að fleira hjálpi þar
vitaskuld einnig til. En það fer ekki
á milli mála að ástandið er núna
orðið þannig að það kallar á tafar-
lausar aðgerðir.
Kóngulóin
Kannski kannast einhverjir við
gömlu söguna um kóngulóna scm
að vorlagi spann langan þráð niður
úr sterkri trjágrein og óf síðan vef
sinn út frá honum. Hún veiddi vel
í hann yfir sumarið, en þegar
hausta tók og flugunum fór að
fækka gerðist kóngulóin önuglynd.
Einn daginn fór hún svo að horfa
á þennan þráð sem lá beint upp í
loftið og þjónaði engum sjáanleg-
um tilgangi. í geðvonsku sinni
klippti hún á þennan þráð. Af-
leiðingin varð svo sú að allur
vefurinn hrondi, og þar með öll
lífsbjargarvon kóngulóarinnar.
Það leynist engum að þeir menn,
sem núna gera lítið úr erfiðleikum
fiskvinnslunnar, em nákvæmlega í
sömu sporum og kóngulóin í sög-
unni. Ymsir þeirra hafa hagnast
vel á verslun og þjónustu á höf-
uðborgarsvæðinu og segja að allt
sé í lagi hjá okkur. En þeir gleyma
því hins vegar fyrir hverja þessi
þjónusta hefur verið rekin. Þeir
muna það ekki lengur í staur-
blindni sinni að þessi þjónusta
byggist á því að út um allt land séu
starfandi vel rekin fyrirtæki sem
hafl aðstöðu til þess að láta hlutina
ganga. Þeir átta sig ekki lengur á
því að til þess að þeir sjálfir geti
borgað háa vexti þurfa fyrirtækin í
undirstöðugreinunum líka að geta
borgað þjónustu þeirra.
Ef sjónarmið frjálshyggjunnar
ættu að fá að ráða þá væri lausnin
á vanda landsbyggðarinnar ósköp
einföld. Eftir þeim kenningum ætti
þá einfaldlega að leggja niður land-
búnað á íslandi og alla útgerð og
fiskvinnslu utan höfuðborgar-
svæðisins. Fólkið, sem eftir er úti
á landi, gæti síðan sem best flutt
allt saman á mölina. Þar gætu
íslendingar framtíðarinnar svo lif-
að á því að þjónusta hver annan.
En eiginlega er Garri ekki sáttur
við slíkar hugmyndir. Hann er á
þvi að skynsamlegra sé að koma
böndum á efnahagsmál þjóðarbús-
ins og stjóma þeim. Þar með talið
að skapa fiskvinnslunni aðstöðu til
að starfa á heilbrigðan hátt.
Garri.
VÍTTOG BREITT

G0DÆRI0G V0UEÐI
Efnahagsmálin eru umræðuefni
dagsins og stendur bunan um þau
út úr hverjum manni sem kemst
einhvers staðar í pontu og þeir sem
tala í útvarp eða skrifa í blöð eru
nær allir orðnir efnahagssér-
fræðingar á einni nóttu. Ábúðar-
miklar umræður um peningamálin
fara fram í sjónvarpssölum kvöld
eftir kvöld og hefur undirritaður
ekki séð eða skilið annað af þeim
en að stjórnendur hamast við að fá
aðra þátttakendur til að vera stutt-
orða og helst þegja alveg, sem er
skiljanlegt.
Vilhjálmur Egilsson skrifar að
minnsta kosti eina grein á dag í
blöð um efnahagsmál og banka-
stjóri aðalseðlabankans lætur móð-
an mása f allri fjölmiðlaflórunni
um gengi, vexti, verðbréf, peninga-
mál, kaupgjald, vísitölur, verð-
bólgu og allt það.
Allir efnahagsspekingarnir þykj-
ast einhvern tíma áður hafa bent á
að það mundi fara svona eins og
það er að fara núna ef þetta eða
hitt yrði gert eða yrði ekki gert.
Verðbólga - gróði
bjarta og arðbæra framtíð?
Þeir sem reka fiskvinnsluna reka
nú upp hvert ramakveinið af öðru,
enda eru þeir að fara á höfuðið allir
sem einn og sjá ekki fram á annað
en tap og meira tap. Ráðið er að
lækka gengið verulega, eða að
þeim verði afhentur gjaldeyrinn
sem fyrir fiskinn fæst til að selja á
leiðis að lækka innlenda kostnaðar-
liði. Aðalbankinn er á öðru máli og
vill rétta hallann af með öðrum
hætti.
Fæstir eru sammála um orsök
eða afleiðingu efnahagsvandamál-
anna og enn síður um hvernig á að
leysa þau, og er eining einungis um
það að lausnin þoli enga bið.
lliáwwoflhcftfrAsltii
Það sem gerir efnahagsmálin
svona aðkallandi er að góðærið er
farið veg allrar veraldar með vax-
andi fiskafla, lækkandi olíuverði
og hækkandi fiskverði á erlendum
mörkuðum. Aðstæður eru nú aðrar
en í fyrra.
Eins og venjulega skilur góðærið
þjóðfélagið eftir á hvínandi kúp-
unni, en það hefur verið notað til
að auka skuldir, sem ekki kvað
vera gáfulegt eða sýna fjármálavit
nema rétt í meðallagi. En við
hverju er svosem að búast af fólki
sem gengur með þann kvilla að
halda að verðbólga sé upplögð til
að græða á og að vísitölutryggðar
offjárfestingar séu ávísun upp á
svörtum. Það háttarlag á að flokk-
ast undir frjáls gjaldeyrisviðskipti
og er ekkert vitlausari frjálshyggja
en hver önnur.
Fjármálaráðherra segist ekki
hlusta á rugl og að fast gengi sé fast
gengi og að gengisfelling þýði ekki
annað en að fastgengisstefnan sé
fyrir bí og það megi ekki verða.
Boðskapur aðalfundar Seðlabank-
ans er á svipuðum nótum, að það
leysi engin mál að fella gengið og
að þeir sem í fiskslabbi stússa séu
engu nær þótt krónugreyið verði
gert enn verðminna.
Efnahagsundrin
Viðskiptahallinn er eitt af þeim
efnahagsundrum sem sumir hafa
áhyggjur af og er kenning ein-
hverra, einkum þeirra sem verka
fisk og selja, að hann muni hverfa
eins og dögg fyrir sólu ef verðgildi
- krónunnar verður húrrað nógu
langt niður og kaupið lækkað sem
því nemur. A fagmáli heitir svo-
Erlendar skuldir, grár peninga-
markaður, vanmáttugt bankakerfi,
óburðugur verðbréfamarkaður, of-
fjárfestingar og gjaldþrot er arf-
leifð góðærisins og era nú allir
sótraftar á sjó dregnir að velta
efnahagsvandanum fyrir sér fram
og til baka og er stjórnarandstaðan
jafnvel farin að leggja orð í belg og
mun væntanlega leggja margt gáfu-
legt til mála í umræðum um van-
traustið sem nú er orðið eitt af
brýnustu þingmálum.
Einhvem veginn mun takast að
kjafta sig fram úr vandræðunum
eins og fyrri daginn og auðvitáð er
það ekkert annað en svartagalls-
raus að halda því fram að nú ári illa
þótt einhvern tíma hafi verið borg-
að betur fyrir fisk. En ef einstök
árgæska til lands og sjávar og á
erlendum mörkuðum þarf að verða
til þess að steypa öllu efnahagslífi
í gjaldþrot og volæði verðum við
að biðja góða guð um að aldrei
sendi hann okkur góðæri aftur.
OÓ