Tíminn - 19.07.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Þriðjudagur 19. júlí 1988
Tímlim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G: Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Mikilvægi
sammvinnurekstrar
f»ví ber að fagna að Jón Sigurðsson viðskipta-
ráðherra hefur ákveðið að greiða fyrir því að
fyrirtæki samvinnuhreyfingarinnar geti mætt
rekstrarvanda síðustu missera með virkum að-
gerðum sem hæfa þeim vanda sem við er að
stríða. Það er rétt sem viðskiptaráðherra sagði
í viðtali við Tímann að fyrirtæki samvinnuhreyf-
ingarinnar eru svo mikilvæg fyrir atvinnulífið í
landinu og þar með allt þjóðfélagið að ástæða
er til að taka á vanda þeirra af fullri alvöru.
Hér er fyrst og fremst um það að ræða að
hagræða lánamálum fyrirtækjanna til þess að
létta lánabyrðina og bæta þannig rekstrar-
stöðuna. Til þess að svo megi verða er hagkvæm-
ast eins og stendur að yfirfæra skuldir í erlend
lán, þar sem lánakjör eru nú miklu betri í
erlendum lánastofnunum en gerist innan lands.
Hin jákvæða afstaða viðskiptaráðherra til
samvinnuhreyfingarinnar í þessu efni er tíma-
bær viðurkenning á mikilvægi samvinnuhreyf-
ingarinnar fyrir atvinnulífið í landinu. Þessi
viðurkenning ráðherra mætti verða áminning til
margra sem fjalla um efnahags- og atvinnumál
að virða af meiri sanngirni og yfirsýn hlut
samvinnuhreyfingarinnar í þessum efnum en oft
á sér stað.
Sanngjörnum mönnum í öllum stjórnmála-
flokkum er blöskrunarefni hvernig ýmsir öfga-
fullir og alvörulausir andstæðingar samvinnu-
hreyfingarinnar ræða málefni hennar. Jafnvel
hefur verið gefið í skyn í umræðum um vanda
atvinnulífsins að Samband íslenskra samvinnu-
félaga og kaupfélögin og fyrirtæki á þeirra
vegum búi við einhvern „annan“ vanda en
almennt hrjáir atvinnurekstur í landinu. Er þá í
niðrunarskyni talað um „sérþarfir Sís“ og látið
í veðri vaka að þar sé um að ræða sjálfskaparvíti
af hálfu samvinnumanna og rekstrarafglöp, ef
ekki einhvers konar innbyggðan ágalla á sjálfu
rekstrarskipulagi samvinnufyrirtækjanna.
Fullyrðingar af þessu tagi eru auðvitað tómar
firrur. Samvinnufyrirtæki hér á landi eiga ekki
við neinn „annan“ vanda að etja en önnur
atvinnufyrirtæki í sambærilegri starfsemi. Sís á
ekki við neinar „sérþarfir“ að stríða. Hitt er
annað mál að í heild sinni er samvinnuhreyfingin
með öllum sínum mörgu fyrirtækjum í fjölþætt-
um atvinnurekstri fyrirferðarmikil í þjóðlífinu
og sýnist auðvitað enn stærri, þegar þeirri
kennmgu er ranglega á loft haldið að samvinnu-
hreyfingin sé eitt fyrirtæki og nánast auðhringur.
Umræður um samvinnuhreyfinguna á slíkum
grundvelli geta ekki leitt til skynsamlegrar
niðurstöðu um stöðu og hlutverk hennar í
frjálsu og lýðræðislegu þjóðfélagi.
Viðurkenningarorð Jóns Sigurðssonar um
mikilvægi samvinnuhreyfingarinnar fyrir at-
vinnulífið og allt þjóðlífið mættu sem best verða
andstæðingum hreyfingarinnar tilefni til um-
hugsunar og vísbending um að öfgafull afstaða
til Sambandsins og kaupfélaganna er engum til
sóma.
Eggið og hænan
VEROBSEFA
Mánaðarrit Fjárfestingarfélagsins um verðbréfaviðskipti og peningamát.
6. tbl. 2. árg. Júní 1988

AVERÐBOLG
féð ekki brenna upp á verðbólgubálinu
iknað út
r júlímán-
Hún hef-
á einum
til 80 %
við heilt
in minnki
ennþá þó
)unum og
n nokkuð
astid, eða
lins vegar
í takist að
; ná betri
$/
k < v Q
' iAV t
mkk k
Fjárfeslingarfélagið gefur út
inánaðarrit uin verðbréfaviðskipti
og peningamál. í júníhcftinu cr
velt vöngum yfir þeirri ógæfu sem
yfir innlendan pcningamarkað hef-
ur gcngið að undanförnu, en þó
vefst einkum fyrir spekúlöntum
peningainarkaðarins hvort komi á
undan eggið eða hænan. Liggur
alls ekki Ijóst fyrir, með tilliti til
verðbréfamarkaðar, lánskjaravísi-
tölu og annarra mælitækja hvort
verðbólguhraðinn ætlar að minnka
eða aukast fram á haustið. En í
þeim efnum hlýtur spurningin um
eggið og hænuna að verða átak-
spunktur hversu gáfulegt scm það
kann nú að vera. Boðað er í
mánaðarritinu að enn séu nokkrar
hækkanir í „pipunum“ og verði því
verðbólguhraðinn nokkuð mikill
fram á haustið.
Frómar óskir
„Hins vegar er óskandi, að upp
úr því (hrcinum pípum) takist að
hemja verðbólguna og ná betri
tökunt á verðbólgudraugnum.
Vegna mikillar óvissu, m.a. um
hvort grípa þurfi til enn einnar
gcngisfcllingar í haust með tilheyr-
andi víxlhækkunum kaupgjalds og
verðlags, er alls ekki sjálfgefið að
sú ósk rætist.“
Ekki er vitaö hvort með þessunt
orðum er vcrið að lcggja til efnið í
eggið eða liænuna. Hins vegar er
Ijóst, að hér er um að ræða mikil
livatningarorð til þcirra, sem
hræddir eru um sparifé sitt, enda
fylgir á eftir enn frekari hvatning
um að lcggja fé í verðbréfabraskið,
þar sem afföll eru stór, vextir háir
og miðað við að cnginn geti greitt
skuldirnar.
En það er cölilegt að Ijárfest-
ingarfélög noti þá aðstöðu sent þau
hafa til að livetja sparifjáreigcndur
til að lcggja fé sitt í brask sem
cnginn sér hvern enda fær. Verð-
bólgan er aö stórum hluta því að
þakka eða kcnna, fer eftir jtvi
hvort |ni ert í fjárfcstingarfélagi
cða utan þess, að Ijármagnskostn-
aður er oröinn óheyrilegur. Leggj-
ast þar á citt háir raunvextir,
vaxandi verðbætur og stórfelld af-
föll af verðbréfum. Vegna óhefts
streymis erlends lánsljár til lands-
ins á liönum tíma hefur enga stjórn
veriö hægt að hafa á pcningamál-
um í landinu, og ekki hefur verið
hægt að taka vaxandi vcrðbólgu
þcim tökum sem þjóðin þarfnast
vegna þess að ekki hcfur verið
hægt að heita hankakcrfinu í þá átt
að lækka vexti. Bankar eru liáðir
innlánum með umráðafé sitt, en
verða að stíga dansinn upp verö-
bólguveginn vegna þess, að ef þeir
gerðu það ekki tækju fjárfestingar-
félögin stærri hluta af innlánsfénu.
Samkcppni fjárfcstingarfélaganna
og bankanna um sparifé er ein af
orsökum þess, að illa gengur að
koma peningamálum í skynsamlegt
horf.
Kyndarar verðbólgunnar
Fjárfestingarfélögin halda mjög
að sparifjáreigenduin, að þeir verði
að setja fé sitt á vcrðbréfamarkaö-
inn til að tryggja það gegn rýrnun
i verðbólgunni. Verðbréfamarkað-
ur er pappírsverslun, sem enginn
grunnur er undir og engin ábyrgð
fylgir nema verð í cignum eins og
bukaríum og eldisstöðvum, sem
geta farið á hausinn, og þá cr
enginn sem borgar hin miklu afföll
og glæsilegu verðtryggingar. Fjár-
festingarfélögin skýra engum frá
því að þau eru að taln um áhættufé
þcgar þau eru að lioða að taka við
fé sparifjáreigenda og margfalda
það. Þessar stofnanir eru orðnar
svo vanar þvi að möndla ntálin, að
þær byggja skýringar sínar á
brenglaðri skynjun eins og þeirri,
að vel geti verið að eggið komi á
undan hænunni.
Greitt með bakaríum
Nú er að sjá á fyrrgreindu mán-
aðarriti, að mikil áhersla ec lögð á
„óvissu sem er framundan“. Slíkur
áróður hcntar vel fyrir þá, sem
vilja fá að höndla með sparifé án
þess að viðhlítandi tryggingar séu
fyrir hendi. Óvissan á máli þessara
aðila er óvissan unt verðbólguna,
hvort tekst að halda henni í skefj-
um og lækka hana, eða hvort ekki
tekst betur til en svo að hún æði
áfram. Það er búið að vara okkur
við þvi í mánaðarritinu, að hugsan-
lega þurfi að grípa til gengisfelling-
ar í haust, án þess að nokkur fótur
sé til fyrir slíkum ágiskunum. En til
er huggun fyrir þá sem búið er aö
rugla í ríminu: „ Þrátt fyrir óvissuna
þurfa sparifjárcigcndur í þetta sinn
ekki að láta spariféð brenna upp á
verðbóigubálinu. Þeim eru ýmsar
leiðir færar... “ Þetta eru huggun-
arrík orð. En hinir vísu spekúlantar
geta aldrei eins mikilsverðs atriðis,
enda hentar þeint það ekki. Rikis-
bankarnir eru eina raunverulcga
tryggingin sem sparifjáreigendur
hafa. Þar getur fé ekki tapast.
Fjárfestingarfélög hafa enga slíka
bakábyrgð. En fari illa gæti verið
að þau byðu sparifjáreiganda svo
sent eins og eitt bakarí þegar
spilaborgin er hrunin. Garri
lllllllllll!
Illllllllll
llllll
VÍTT OG BREITT
Landsmannalaugar
Það er ekki dónalegt að geta
rennt sér í laugar. Sumir renna á
fiottum jeppum inn í Landmanna-
laugar, en aðrir reyna að smygla
sér í aukaferðir niður vatnsrenni-
brautina í Laugardal. Hvort
tveggja kallar á stöðugt fleira fólk
til að verjast megi óeðlilegum
ágangi og allt of mikilli umferð.
Grasið er troðið niður austur í
Landmannaafrétt og mýrarnar
klofaðar til að hægt sé að fletta sig
klæðum um stund og velta sér
makindalega um í ákaflega mis-
jafnlega volgu vatninu. Ferða-
mennirnir er sumir hverjir svo
kræfir að þeir eru komnir úr hverri
spjör áður en rútan hefur náð að
stöðva við tjaldsvæðin þar að fjalla-
baki, svo æst er liðið í að komast.
Segi ég ckki annað en að oft hljóta
Landmenn að vera hissa á því hvað
staðurinn trekkir að. Þeir sem
stífluðu þennan læk til að hægt
væri að komast í fótabað og
kannski eilítið meir í löngum göng-
um eftir fé á haustin.
Logið til um bræður
í Laugardal í Reykjavík gegnir
svolítið öðru máli. Þaðan hefur
frést að börnin kunni almennan
reikning. Þau hafa lært að það er
ódýrara að ljúga því til að þau séu
að kaupa miða fyrir bróður sinn
líka, þótt þau eigi ekki bróður, í
staðinn fyrir að kaupa sér sérstaka
auka- rennibrautarmiða. Salibun-
urnar sem innifaldar eru í aðgangs-
miða barnanna eru semsagt ódýrari
en aukasalibunurnar sem hægt er
að kaupa þegar búið er að renna
sér þær tíu ferðir sem lögleyfðar
eru.
Er skemmst frá því að segja að
þetta hefur kallað á aukin liðsafnað
salibunuvarða við sundlaugina.
Hefur og verið ákveðið að börnin
fái sérstaka afgreiðslu til að fara í
gegnum, þar sem þau hafa það sern
afersumri, fyllt almennu afgreiðsl-
una með hávaða og köllum. Hefur
allur sá troðningur einnig skapað
heppilegt .andrúmsloft svo að börn-
in eigi auðvelt með að plata úttaug-
að afgreiðslufólkið og kaupa auka-
salibunurnar á lægra gjaldinu.
Það er að sjálfsögðu ekki fallegt
að Ijúga til um stærri systkinahóp
en efni standa til. Það er hins vegar
ekki heldur fallegt af borgarráðs-
mönnum að krefjast aukagjalds
fyrir salibunur og niðurrennsli. Það
virðist í fljótu bragði ekki þjóna
öðrum tilgangi en að skapa stórum
hópi stæðilegra manna erilsamt
starf. Hvergi annars staðar á land-
inu er selt inn á vatnsrennibrautir
sérstaklega og hvergi þekkjast
heldur biðraðir, né að logið sé til
um bræður í þessum stíl.
Nú velti ég því bara fyrir mér
hvað þvottakonurnar við laugarnar
myndu segja ef þær sæju til afkom-
enda sinna í rennibrautunum. Eða
þá hvað hinir fornu Landmenn
hefðu að segja sér til málsbótar að
hafa fundið upp á því í miðjum
fjárleitum að baða á sér lappirnar
undir berum himni. KB