Tíminn - 21.09.1988, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Miðvikudagur 21. september 1988
Stööugt hallað undan fæti í sjoppurekstri á undanförnum árum:
Þurfa sjoppueigendur að
greiða með rekstrinum?
Þótt sjoppur og söluturnar hafí velt um 3.500 milljónum
króna áriö 1986 nam tapið á rekstrinum tugum milljóna auk
þess aö skila hundruðum sjoppueigenda ekki krónu í eigin
iaun. Stöðugt hafði þá hallað undan fæti í rekstri þessarar
atvinngreinar á árunum þar á undan. Hvort tapið hefur enn
haldið áfram að vaxa eftir 1986 er enn ekki Ijóst þar sem þetta
ár er hið síðasta sem atvinnuvegaskýrslur Þjóðhagsstofnunar
ná til. Þar kemur fram að sjoppureksturinn það ár var í heild
rekinn með um 24 milljóna króna tapi fyrir greiðslu tekju- og
eignaskatta. Reiknuð laun eigenda samkvæmt reglum skattyf-
irvalda voru um 123 milljónir króna sama ár.
Um 430 sjoppur voru í rekstri árið
1986, sem greiddu um 2.700
launþegum (sem skiluðu um 770
ársverkum) um 377 milljónir í laun
og launatengd gjöld. Heildarfjöldi
ársverka í greininni var hins vegar
1.042 og svo ársverk eigenda hafa
því verið hátt á 3. hundrað. Stór
hluti þess hóps hefur væntanlega
verið launalaus og margir auk þess
þurft að gefa með sér. Það virðist því
varla von að samanlagðir tekju- og
eignaskattar sjoppueigenda væru
hærri en 6 milljónir króna þetta ár,
eða um 14 þús. krónur af hverri
sjoppu að meðaltali.
Tapið virðist m.a. stafa af geysi-
legum fjármagnskostnaði. Verðbóta
og vaxtagreiðslur í sjoppurekstri
voru um 143 milljónir króna þetta ár
(sem var t.d. svipuð upphæð og hjá
skipasmíðaiðnaðinum) og hafði þá
þrefaldast frá árinu áður. Að frá-
dregnum verðbreytingafærslum og
vaxtatekjum var útkoman 51 milljón
í fjármagnskostnað umfram fjár-
magnstekjur. Má af þessu ráða að
„sjoppuútgerð" geri verið erfið ekki
síður en önnur útgerð.
Tekið skal fram að þessar tölur
sýna meðalafkomu greinarinnar,
reiknaða á svipaðan hátt og afkoma
sjávarútvegs og annarra greina er
reiknuð af stofnuninni. Gróði kann
því að hafa verið á sumum sjoppum,
en þeim mun meira tap á öðrum.
Til að sýna betur hvernig hallað
hefur undan fæti í sjoppurekstrinum
eru sölutölur áranna 1983-1986 hér
að neðan framreiknaðar til verðlags
1986 miðað við vísitölu framfærslu-
kostnaðar - og sömuleiðis hagnaður
fyrir skatt hvert ár í milljónum og
sem hlutfall:
Ár: Sala Hagnaður %
millj. millj. %
1983 3.196 139 4,28%
1984 3.238 86 2,54%
1985 3.500 56 1,55%
1986 3.458 -24 -0,67%
Jafnvel 139 millj. króna hagnaður
árið 1983, miðað við 1986 verðlag,
hefur tæpast skilað sjoppueigendum
mikið hærri launum heldur en laun-
þegunum sem hjá þeim störfuðu.
Næstu tvö árin hafa þeir tæpast verið
matvinnungar og síðan 1986 þurft að
gefa með sér milljónir í sjálfboða-
liðastarfi, sem fyrr segir.
Samt eykst umfangið í rekstrin-
um. T.d. hefur unnum ársverkum í
sjoppum fjölgað úr um 880 árið 1983
upp í 1.040 ársverk árið 1986. Frá
1980 til 1986 var fjölgunin rösklega
40%. - HEI
Árni Tryggvason, Helgi Skúlason, Herdís Þorvaldsdóttir og Jóhanna Norðfjörð í hlutverkum sínum í Marmara Guðmundar Kambans.
Fyrsta sýning leikársins
hjá Þjóöleikhúsinu:
Marmari á
föstudag
Fyrsta sýning leikársins hjá Þjóð-
leikhúsinu verður næstkomandi
föstudag, þann 23. sept. og verður
þá sýnt leikritið Marmari eftir
Guðmund Kamban.
Leikstjóri er Helga Bachmann og
helstu leikendur eru Helgi Skúlason,
Arnór Benónýsson, Árni Tryggva-
son, Bryndís Petra Bragadóttir og
Bryndís Pétursdóttir.
Leikmynd og búninga gerði Karl
Aspelund og tónlist samdi Hjálmar
H. Ragnarsson.
Leikritið er ádeila á réttarfar og
brot á mannréttindum og viðteknar
hugmyndir fólks um þjóðfélag og
siðgæði eru gagnrýndar.
Marmari var frumsýndur í Mainz
í Þýskalandi árið 1933 og hlaut þar
mjög góðar móttökur. Á íslandi var
verkið frumsýnt hjá LR árið 1950 og
var flutt í upphaflegri gerð nema
hvað 4. þætti var sleppt.
Leikstjórinn Helga Bachmann
hefur stytt verkið talsvert en hefur
hins vegar fjórða þáttinn með, en
upphaflega gerð leikritsins tekur um
fjóra tíma að flytja á sviði.
Þjóðleikhúsið minnist með sýn-
ingu Marmara, aldarafmælis Guð-
mundar Kambans, en Guðmundur
ól mestallan starfsaldur sinn erlend-
is, einkum í Danmörku og Þýska-
landi þar sem verk hans voru gefin
út, leikin á sviði og kvikmynduð.
Guðmundur Kamban var skotinn
til bana 5. maí 1945 á veitingahúsi í
Kaupmannahöfn í uppgjöri danskra
andspyrnumanna við samstarfsmenn
Þjóðverja á hernámsárunum. Það
þykir hins vegar fullsannað að Guð-
mundur hafi aldrei átt neitt saman
við hið nasíska hernámslið að sælda
oghafi því verið veginn aðósekju.
-sá
liilllllllllllllllllllll KVIKMYNDIR ^ ^ J
Fáeinir litir í
furðulífi L.A.
Haskólabíó:
Colors (Klíkur)
Leikstjóri: Dennis Hoppcr
Aðalleikarar: Sean Penn, Robert
Duvall, María Conchita Alonso,
Randy Brooks og Grand Bush.
Handrit: Michael Schiffer
Framleiðandi: Robert H. Solo
Klíkurnar geta verið harðar og
samheldnar og ætti ekki að þurfa
að sýna okkur á íslandi neinar
ntyndir um það efni nema til að
undirstrika það. Klíkur í Los
Angeles eru svolítið frábrugðnar
frægum klíkum í safnaðarstarfi í
Reykjavík, því þessar fást við eit-
urlyfjasölu og glæpi. Mikill rígur er
á milli blárra pilta og rauðra og
eins er að finna minnihlutahóp eins
og t.d. hvítingjana. Kemur þetta
m.a. fram í gífurlegu magni af
„shit“ og „fock you“ í orðaforða
leikaranna, grettum og geiflum og
einu og einu slagsmálaatriði.
Sagt er í kynningu að aðeins hafi
tvær löggur verið fengnar til að
glíma við klíkurnar, en upphaf
sögunnar er að svartur fermingar-
piltur úr rauðklíku er skotinn til
bana fyrir utan heimili sitt. Búist er
við stórkostlegum hefndum og því
eru sérsveitarmennirnir tveir
fengnir til að kanna ástandið meðal
þeirra 70.000 klíkufélaga sem hafa
að sögn um eina milljón byssu-
hólka til taks.
Er skemmst frá því að segja að
Hodge (Robert Duvall) og
McGavin (Sean Penn) vinna baki
brotnu þar til þeir hafa með góðu
og illu fundið út að það var bláa
Rakettan sem drap piltinn. Fylgir
sá gamli þeirri gullvægu reglu að
betra sé að ganga rólega til verks
og ná settu marki en að vaða inn í
þvöguna með látum og ná ekki
nema einum hver og það vitlausum
manni. Notar hann kunna dæmi-
sögu af törfunum tveimur og kúa-
hjörðinni, en að sjálfsögðu er not-
að mikið „fuck“ í þeirri sögu.
Duvall er alltaf eins og fer hon-
um einna best að segja sem minnst
en horfa rannsakandi augurn á
krimmann eða samstarfsmann
sinn, eftir því hver á í hlut. Hann
er alveg dæmalaust föðurlegur í
þessu hlutverki, enda við börn að
eiga og ungan samstarfsmann.
Penn er svona eins og hann er.
Mexíkönsk stúlka er í lykilhlut-
verki cn fer einhvern veginn með
það niður í smátt. Hún nær reyndar
ekki að gera annað en að vera
brosandi og tælandi meðan hún er
að láta vel að ungu löggunni. Síðar
í myndinni á hún að lenda í
átökum og vera stúlka beggja
flokka, en þessi krísa fær hvergi að
njóta sín. María Conchita Alonso
hefði því vel mátt gera betur.
Mikið er drepið en samt varð ég
aldrei var við allan þennan fjölda
sem á að tilheyra þessum klíkum.
Það mistókst í myndinni. Samt
★ ★ |'
verð ég að segja að fæstir klíku-
drengja voru sympatískir þótt
nokkrir hafi náð að skapa sér
karakter í myndinni. Þrátt fyrir
bílahasarinn og skotbardagana
varð ekki til venjuleg spenna. Hér
er verið að reyna að fjalla um
vandamálið en ekki að hafa gaman
af því með spennumyndastíl. Samt
eru eltingarleikirnir teknir með
tilþrifum og skotbardagarnir eru
afgerandi fullir af blýi. Sem sagt:
Furðuleg mynd. KB
Tveir úr litaklíkunum.