Tíminn - 21.09.1988, Blaðsíða 14

14 Tíminn;
Miövikudagur 21. séptember 1988"
MINNING
Guðrún Bjartmarsdóttir
frá Sandi
Fædd 3. júlí 1939
Dáin 13. september 1988
Við nyrsta haf, þar sem miðnætur-
sólin dansar á sumrin, norðurljósin
sindra á vetrum og haf og sandur,
hraun, fljót og fjöll tengjast í grænu
trafi kjarrs og grasa er griðlandið
Sandur í Aðaldal, þar sem Guðrún
Bjartmarsdóttir fæddist þann 3. júlí
árið 1939.
í dag verður hún til moldar borin
í Fossvogskirkjugarði í Reykjavík.
Foreldrar Guðrúnar voru þau
Bjartmar Guðmundsson, bóndi og
alþingismaður á Sandi, sem nú er
látinn fyrir nokkrum árum og kona
hans, Hólmfríður Sigfúsdóttir frá
Kraunastöðum í Aðaldal, en hún er
á lífi og búsett á Smáragötu 3 í
Reykjavík. Guðrún var elst sjö
barna þeirra hjóna. Ólst hún upp á
Sandi fram á unglingsár að hún
hleypti heimdraganum og bjó eftir
það á ýmsum stöðum, en Sandur og
Aðaldalur skipuðu ávallt öndvegi í
huga hennar. Þar stóðu ræturnar
djúpar og sterkar og öll hennar
næring, andleg sem líkamleg, átti
þar uppruna sinn, því lengi býr að
fyrstu gerð.
Sandur í Aðaldal er fyrir löngu
kunnur af sögu. Þar stóð höfuðból
fyrrum en torsótt jörð á seinni tíma
mælikvarða. Þekktastur er þó Sand-
ur í sögu þjóðarinnar fyrir þá sök að
vera griðland lífs og uppspretta og
skjól sérstæðrar og ríkrar íslenskrar
menningar. Þaðan hafa komið marg-
ir rithöfundar og ljóðskáld og ýmsir
listamenn aðrir.
Gefur augaleið að andrúmsloft á
slíkum stað hlýtur með einhverjum
hætti að vera sérstakt og hafa marg-
vísleg áhrif á næm börn, bæði beint
og óbeint. Náttúran sjálf, stórbrotin
og mikilúðleg, hefur einnig mótað
með sínum hætti, Fuglalíf mikið er
þar, fiskigengd og gróður og öll var
þessi tilvera samtvinnuð af ríkjandi
lögmáli heimamanna scm var einlæg
virðing fyrir lífinu og auðmýkt gagn-
vart sköpuninni.
í þessu umhverfi ólst Guðrún
Bjartmarsdóttir upp. Þar teygaði
hún að sér málið, sögurnar og Ijóðin,
nam náttúruna, greindi og þekkti
allar plöntur umhverfis síns barn að
aldri og fugla og fiska og las og las
og las, því fróðleiksþyrst var hún frá
upphafi og alla tíð. Móðurbróðir
Guðrúnar greinir frá því, að þegar
Guðrún var á 10. árinu hafi hann eitt
sinn verið þar gestkomandi og legið
í rúmi fram eftir degi. Kom þá
barnið að og honum dottið í hug að
varpa fram hendingu og beðið um
botn eða fyrripart. Eftir nokkra
stund kom Guðrún aftur að rúmi
frænda síns og hafði smíðað fyrripart
og varð þá vísan svona:
„ Víst er ekkert vit í því
ad vaka fram á nætur.
Halldór liggur leti í
og langar ekki á fætur. “
Er vt'san ljóst dæmi um skarpa
hugsun þegar á barnsaldri, enda var
það eitt megineinkenni Guðrúnar
alla tíð. Hún fékkst að vísu ekki
mikið við ljóðagerð en þó ögn og eru
það perlur.
Formlegt skólanám Guðrúnar í
bernsku var stutt, þrír farskólamán-
uðir á vetri í fjögur ár og lauk með
fullnaðarprófi. Eftir það var hún
heima í einn vetur til að liðsinna
foreldrum sínum við búrekstur og
barnauppeldi. Þann vetur las hún og
utanskóla námsefni yngri deildar á
Laugum og í efri deild þess skóla fór
hún árið eftir og lauk landsprófi þar
eftir tveggja vetra nám. Sá tími var
henni ætíð minnisstæður sakir góðs
skóla, glaðværðar og elskulegra fé-
laga.
Veturinn næsta dvaldi hún enn í
foreldrahúsum og létti þar á önnum
móður sinnar, enda var þar barna-
skari og mörg brýn verkefni og ekki
var þá til styrkjakerfi eða sjóðir að
létta undir með foreldrunt að kosta
börn til langrar skólagöngu. Guðrún
dvaldi við bústörf á Sandi fram yfir
áramót 1957, en þá fór hún á vertíð
suður í Sandgerði.
Það sumar, þegar hún var nýorðin
18 ára, réð hún sig til skólastjórnar
og kennslu að Haukadal í Dýrafirði.
Þótti mörgum það ofdirfska og
heimamenn ráku upp stór augu,
þegar nýi skólastjórinn birtist: bráð-
ung og falleg stúlka og leit reyndar
út fyrir að vera enn á barnsaldri, því
það var einkenni Guðrúnar að hún
virtist alltaf vera mörgum árum yngri
en hún raunverulega var. Ekki er að
orðlengja um starfið í Haukadal,
hún kom, sá og sigraði og allir voru
ánægðir.
Um sumarið tók hún að sér ásamt
Hjördísi systur sinni að vera ráðs-
kona að Ljósavatni í Ljósavatns-
hreppi, þar sem þær unnu m.a.
heima rjóma, smjör og skyr og fylltu
hillur af búdrýgindum og önnuðust
að auki alla þjónustu og sauma
heimilisins. Er þetta tilgreint hér
sem dæmi þess, hversu öll verk léku
henni í hendi. Einnig vann hún sem
unglingur hjá Skógrækt ríkisins á
Tumastöðum í Fljótshlíð og í síld
var hún bæði á Raufarhöfn og á
Siglufirði.
Haustið 1958 hóf Guðrún nám í
Kennaraskóla íslands. Var sá skóli
þá fjögurra vetra, en Guðrún las 3.
bekkinn utanskóla og lauk því al-
mennu kennaraprófi á þrem árum
Margrét Gronhagen
Miöhúsum, Biskupstungum
Fædd 3. mars 1926
Dáin 14. september 1988
í dag verður jarðsungin frá Skál-
holtskirkju Margrét á Miðhúsum,
nágrannakona mín. Hún var fædd í
Hermannsburg í Þýskalandi. Hún
kom hingað til lands 1949 og var
ráðin til skólastjórahjónanna á
Laugum, þeirra Arnórs Sigurjóns-
sonarog Helgu Kristjánsdóttur. Síð-
an varð hún tengdadóttir þeirra er
hún giftist Sighvati syni þeirra.
Margrét og Sighvatur keyptu Mið-
hús 1952 og fluttu þangað ári síðar
þegar búið var að byggja þar íbúðar-
hús, fjárhús og hlöðu, en þau þurftu
að byggja öll hús upp frá grunni, því
ekkert hús var nothæft, enda jörðin
búin að vera í eyði í mörg ár.
Lát Margrétar ætti ekki að koma
manni á óvart, svo lengi var hún
búin að berjast við þann sjúkdóm
sem hún dó úr og aldrei endar nema
á einn veg, en það hefur verið svo
ótrúlegt hvað hún hefur farið létt í
gegnum þetta því aldrei hefur hún
kvartað og alltaf var hún að finna ný
ráð til að lækna sig sjálf og var svo
bjartsýn að það tækist að manni
fannst alltaf að hún væri að ná heilsu
á ný. Einnig hefur hún hjálpað
mörgum sem barist hafa við krabba-
mein og gefið þeim trú á bata. Henni
gafst í raun mikill tími því liðin eru
22 ár síðan hún fór í fyrstu aðgerðina
og þannig fékk hún ósk sína upp-
fyllta að koma öllum börnunum
sínum, sex að tölu, til fullorðinsára.
Börnin eru öll mikið mannkosta-
fólk og vel menntuð. Þau eru, talin
í aldursröð: Geirþrúður lyfjafræð-
ingur, Hjálmur píanóleikari, Arnór
hagfræðingur, Helga tónlistarkenn-
ari, Ingunn flugfreyja og Hallur er
vinnur heima á búi foreldra sinna.
Barnabörnin eru þrjú og voru henn-
ar sólargeislar.
Þegar ég kom fyrst að Úthlíð
kynntist ég nágrönnum mínum, er
haldnar voru guðsþjónustur í stof-
unni hjá tengdaforeldrum mínum en
það hafði þá verið gert um 30 ára
skeið. Ég man vel eftir öllum sem
þar mættu og var Margrét þeirra á
meðal. Mér var sagt að hún væri
þýsk, en er ég talaði við hana var
íslenskan svo góð að varla var hægt
að heyra erlendan hreim. Hún til-
einkaði sér íslenskuna og íslenska
siði alveg sérstaklega og hún var
þjóðlegri en flestir Islendingar sem
ég hef kynnst. Hún ræktaði garðinn
sinn vel bæði úti og inni. Óf voðir úr
íslensku ullinni, ræktaði allt sitt
grænmeti sjálf, nýtti fjallagrös,
blóðberg, sortulyng og ber, allt á
sem náttúrulegastan hátt.
Margrét var vel gefin kona og
menningarauki fyrir Biskupstungur
að hún skyldi setjast hér að, því hún
hafði mikla hæfileika bæði til að
flytja músik og kenna. Það fyrsta,
sem við Margrét kynntumst í raun,
var fyrir rúmum 25 árum er við
fórum að æfa söng með Skálholts-
kórnum sem stofnaður var fyrir
vígslu Skálholtskirkju. Það var safn-
að saman fólki vítt og breitt um
sveitina og það varð úr að við
Margrét slógum til og fórum í
kórinn. Þá voru vegalengdir meiri
en nú og bílar af skornum skammti.
Við fórum þetta á rússajeppa sem
tengdafaðir minn lánaði okkur og
við höfum verið hátt í klukkutíma
hvora leið, svo það gafst góður tími
til að rabba saman. Þá sagði Margrét
mér meðal annars, að þegar hún
kom til íslands vissi hún ekki að það
væri hægt að lifa án þess að taka þátt
í tónlistarstarfi. Nærri má því geta
hvað þetta kórstarf var henni mikils
virði, enda fór það svo að hún var
oft organisti með kórnum og einnig
við aðrar kirkjur í sveitinni, nú
síðast við Haukadalskirkju, sem var
henni mjög kær, og verður hún lögð
þar til hinstu hvílu.
Margrét kenndi í mörg ár á flautu
í barnaskólanum og náði að glæða
áhuga unga fólksins á tónlist og veit
ég að margur býr að því enn og sum
þessara ungmenna urðu síðar stoð
Skálholtskórsins. Fyrir þetta allt og
margt annað megum við samferða-
fólkið þakka.
Við hérna í Úthlíð þökkum gott
nágrenni, söknum vinkonu sem var
alltaf tilbúin til að hjálpa og gleðja.
Hún fylgdist vel með nágrönnum
sínum, sérstaklega unga fólkinu,
enda átti hún sérstaka vini meðal
þess sem sakna hennar núna.
Um leið og við þökkum Margréti
samfylgdina vottum við Sighvati og
börnum samúð og biðjum þeim
Guðs blessunar.
Ágústa Ólafsdóttir
vorið 1961. Þrátt fyrir að hún tæki
námsefni tveggja síðustu vetranna
saman, hlaut hún um vorið hæstu
einkunn sem þá var gefin við útskrift
í Kennaraskóla Islands.
Kennaraskólinn reyndist Guð-
rúnu mikill og góður skóli og var
henni ákaflega kær. Þótt hér sé frá
greint í fáum orðum, má og bæta því
við, að nám af þessu tagi var um
1960 ekkert einfalt mál fyrir efnalitla
sveitastúlku. Allt framhaldsskóla-
nám sitt kostaði Guðrún með eigin
vinnu og forðaðist að íþyngja for-
eldrum sínum í þeim efnum. Vissu-
lega munu þau hafa létt undir með
henni, þegar kostur var, og það
gerðu einnig Björn móðurbróðir
hennar og Kristín kona hans á
Aragötu 1, sem léðu húsnæði og
annað atlæti af mikilli sanngirni. En
Guðrún var þurftalftil og gat vel
bjargað sér sjálf með nokkurn
saumaskap o.fl., enda ræktaði hún
snemma með sér þann eiginleika að
gera mikið úr litlu og nýta hvern hlut
út í hörgul.
Sumarið 1961 markaði með ýms-
um öðrum hætti spor í lífi Guðrúnar.
Þetta sumar starfaði hún sem
blaðamaður við Tímann og vakti þar
strax athygli fyrir lipran penna og
leiftrandi stíl og þann 13. ágúst 1961
giftist hún skólabróður sínum úr
kennaraskóla, Þorkeli St. Ellerts-
syni, sem ættaður er úr Reykjavík.
Fór hjónavígslan fram í Neskirkju í
Aðaldal að viðstöddu fjölmenni,
enda kirkjubrúðkaup ekki daglegt
brauð í Aðaldal á þeim tíma og því
mikið um dýrðir.
Nokkrum vikum síðar réðust ungu
hjónin í Svfþjóðarför. Dvöl þeirra
þar varði í þrjú ár samfellt og var
með þeim hætti að Þorkell lauk fyrst
námi í íþrótta- og lífeðlisfræðum en
Guðrún vann fyrir dvalar- og náms-
kostnaði. Um þær mundir fengust
lítil eða engin námslán og þess því
enginn kostur að bæði stunduðu
nám í einu. Og svo voru líka börn á
leiðinni. Sumarið 1963 fluttu þau frá
Stokkhólmi til Áseda í Smálöndum
og kenndu bæði við grunnskólann
þar þann vetur næstan, en héldu
síðan heim til íslands síðla sumars
árið 1964.
Fyrsta barn þeirra hjóna, Þormar,
er fæddur í Svíþjóð í apríl árið 1962;
næstur er Þorri, fæddur í Reykjavík
í febrúar 1965; þá Álfrún Guðríður,
fædd á Egilsstöðum í október 1968,
og loks Teitur, fæddur í Reykjavík í
desember árið 1969. Samband Guð-
rúnar við börn sín er sérstakur
kapítuli. Þótt metnaður hennar væri
í ýmsar áttir, gengu börnin alltaf
fyrir. Þeim helgaði hún mest af tíma
sínum og ást hennar var þar óskert.
Tengslin við börnin urðu líka ein-
stök.
Sem dæmi má nefna orð sem höfð
eru eftir dóttur hennar, þegar Guð-
rún lá banaleguna fyrir skömmu:
„Hún er móðir mín, systir og besta
vinkona." Og kunnugir votta, að
einmitt þannig hafi sambandið verið.
Veturinn 1964-65 dvelur Guðrún
í Reykjavík með manni sínum og
barni. Sinnti hún þann vetur nokk-
urri forfallakennslu ásamt með
heimilisstörfum og barnsburði, en
næsta stóra skref er tekið þá um
sumarið, er þau hjón ákveða að fara
til starfa að Alþýðuskólanum á Eið-
um í Suður-Múlasýslu, sem þá var
og hafði um langan aldur verið
helsta mennta- og menningarsetur á
Austurlandi. Var Þorkeli veitt skóla-
stjórastaðan sumarið 1965 og eru
þau hjón þá aðeins liðlega 26 ára að
aldri. Vafalaust hefur einhverjum
þótt það ofdirfska hjá svo ungu fólki
að færast svo mikið í fang. Það var
og nýstárleg tilhugsun hjá heima-
mönnum, því fyrrum skólastjórn-
endur höfðu allir verið þjóðkunnir
menn á miðjum aldri og þar yfir og
fráfarandi skólastjóri, Þórarinn Þór-
arinsson, að hætta sakir aldurs eftir
um 35 ára starf. í tíð Þórarins
skólastjóra og Sigrúnar Sigurþórs-
dóttur, konu hans, hafði Eiðaskóli
lengst af verið í fremstu röð skóla
sinnar tegundar hér á landi, en
seinustu stjórnunarárin hafði nokk-
uð hallað undan fæti sakir langvar-
andi veikinda Þórarins. Einnig hafði
allt kennsluhúsnæði alþýðuskólans
brunnið til kaldra kola árið 1960 og
var uppbyggingu þess ekki lokið fyrr
en á árinu 1968. Aðkoman var því
erfið fyrir ungu hjónin og ekki
undarlegt að sumir teldu hér í stórt
ráðist. Skólinn var settur í október
þá um haustið með um 130 nemend-
ur í heimavistum, sem flestir voru á
aldrinum 14-18 ára, og með um 10
fastráðna kennara, auk starfsfólks í
mötuneyti og við aðra þjónustu.
Fljótt kom í ljós að hinir nýju
skólastjórnendur höfðu markaða
menntastefnu að leiðarljósi og
fylgdu henni eftir með ákveðnum
hætti, þannig að á skömmum tíma
var Eiðaskóli aftur í fremstu röð
hliðstæðra skóla. Einnig tóku menn
skjótt eftir þvt', hversu samband
skólastjórahjónanna var einlægt og
hversu náið samstarf þeirra var um
alla hluti. Þó að daglegt amstur í
skólanum mæddi meira á Þorkeli
töldu margir sig greina, að áhrif
Guðrúnar á skólastarfið væru síst
minni. Þar var augljóslega um sam-
vinnuverkefni þeirra að ræða. Má
því telja að þau hjón hafi bætt hvort
annað upp og er það góð niðurstaða.
Á þessum árum sannaðist einnig
rækilega, hversu mikill og góður
kennari Guðrún var. Jafnvel hina
erfiðustu bekki sveigði hún og laðaði
til náms og áhuga. Kjaftaskar urðu
að gjalti í höndunum á henni og
útkoman ætíð sú sama, að allir
hennar nemendur vildu í hvívetna
sitja og standa svo sem hún kaus. Er
þetta því merkilegra, að ókunnir
gátu oft ekki greint kennarann frá
krökkunum, svo stelpuleg var skóla-
stjórafrúin og frjáls í öllu fasi. En
yfirburðaþekking og leiftursnögg
hugsun ásamt þeim kærleika sem allt
bræðir voru þeir eiginleikar sem
dugðu.
Árin á Eiðum urðu 10 alls, þar af
8 við kcnnslustörf að meira eða
minna leyti. Auk starfa sinna við
skólann kom frú Guðrún að félags-
málum í sveit og Héraði. Tók hún
m.a. þátt í starfi Kvenfélags Eiða-
þinghár og sótti þing Sambands
austfirskra kvenna. Einnig tók hún
oft að sér upplestur á opinberum
vettvangi og flutti þá bæði laust mál
og bundið með einkar skýrum og
áheyrilegum hætti, enda tungutakið
allt í senn: ljúft, hljómgott og ramm-
íslenskt. Óhætt er að segja, að á
þessum árum hafi Guðrún orðið
hvers manns hugljúfi austur þar.
Þegar starfstíma á Eiðum lauk,
var Guðrún einn vetur á Sandi í
Aðaldal með börn sín fjögur, en
bóndi hennar dvaldi við framhalds-
nám í Gautaborg. Þennan vetur
endurnýjaði hún kynni við sveitunga
sína gamla, auk þess sem hún fékkst
mikið við lestur og skriftir. Sumarið
1974 flutti fjölskyldan til Reykjavík-
ur. Bjuggu þau á næstu árum fyrst á
Fálkagötu 14, síðan á Hjarðarhaga
64 og loks á Grímshaga 8, þar sem
fjölskyldan hefur búið s.l. 10 ár.
Haustið 1974 sótti Guðrún um
inngöngu í Háskóla íslands og hugði
þar á nám í íslenskum fræðum.
Gekk það ekki þrautalaust fyrir sig.
Stúdentsprófi hafði hún ekki lokið
sem þá átti að heita eini lykillinn að
háskólavísindum. Hélt m.a. einn
prófessora þvt' fram, að gæði náms
yrðu eyðilögð, ef hleypa ætti svo illa
undirbúnu fólki í æðra nám. Há-
skólayfirvöld samþykktu engu að
síður, að hún skyldi hljóta inngöngu
með því ákvæði þó, að hún yrði að
bæta við sig námi í einum til tveim
greinum, ef ástæða þætti til. Til þess
kom þó aldrei, því kennurum og
nemendum varð fljótt Ijóst, að hér
var um yfirburðanámsmann að
ræða. Samnemendum sínum lið-