Tíminn - 31.12.1988, Page 9

Laugardagur 31. desember 1988
Tíminn 9
það hjá þeim þjóðum sem við sæmi-
legt jafnvægi og efnahagsástand búa.
Lánskjaravísitalan verður að hverfa.
Hún þekkist helst hjá vanþróuðum
löndum, sem búa við mikla verð-
bólgu og jafnvægisleysi.
Bankarnir og
fjármagnsmarkaðurinn
Því miður tókst ekki að afgreiða
lög um verðbréfasjóði og kaupleigu-
fyrirtæki nú fyrir áramótin. Það
verður væntanlega fljótlega eftir að
þingið kemur saman. Með þeim er
fyrsta skrefið stigið til að ná heildar-
stjórn á fjármagnsmarkaðnum. Það
er afar mikilvægt.
Augljóslega er þó fleira nauðsyn-
legt ef bankarnir og fjármagnsmark-
aðurinn í heild eiga að starfa á
viðunandi máta. Nú er vaxtamunur,
þ.e. munur á innlánsvöxtum og út-
lánsvöxtum, líklega tvöfalt til þrefalt
meiri hér en tíðkast hjá vel reknum
bönkum erlendis. Úr slíkum vaxta-
mun verður að draga. Á meðan
hann er svo mikill nást útlánsvextir
ekki niður eins og nauðsynlegt er.
Ég efast um að í nokkrum fyrir-
tækjum á þessu landi sé eins mikil-
vægt að hagræða og í bönkunum.
Bankarnir verða að stækka með
samruna og útibúum og starfsfólki
að fækka. Endurskoðun bankakerf-
isins mun hefjast á nýju ári.
Rekstrargrundvöllur
atvinnuveganna
Því miður er líklegt að mörg
fyrirtæki muni stöðvast í upphafi
hins nýja árs. Einkum verða það
verslunarfyrirtæki, enda fjárfesting
á því sviði orðin slík í skjóli frjáls-
hyggjunnar, að sú sápukúla hlaut að
springa. Ég óska engum gjaldþrots.
Þau munu teygja anga sína víða og
Steingrímur
Hermannsson
forsœtisráðherra.
skilja marga saklausa eftir með sárt
enni. En eftir gegndarlausa fjárfest-
ingu í glæsilegu verslunarhúsnæði
verður vandræðum á því sviði varla
afstýrt.
Ég óttast að ýmis framleiðslufyrir-
tæki muni einnig stöðvast. Það er
alvarlegra. Þau afla þess gjaldeyris
sem við þurfum til að grciða af
miklum erlcndum skuldum.
Ríkisstjórnin vinnur fyrst og
fremst að því að styrkja grundvöll
framleiðslunnar. Sumt af því hef ég
ncfnt fyrr í þessari grein. Ríkis-
stjórninni er hins vegar fullkomlega
Ijóst að til meiri og varanlegri að-
gerða verður að grípa og það fljótt.
Um það mun verða haft samráð við
verkalýðshreyfingu og atvinnurek-
endur og við stjórnarandstöðu.
Freista verður þess að ná breiðri
» samstöðu. Undirbúningur að þeim
viðræðum er þegar hafinn.
Ríkisstjórnin telur nauðsynlegt að
grafast fyrir rætur vandans, þannig
að þær efnahagsaðgerðir sem 'til
verður gripið verði varanlegar. Þessi
ríkisstjórn er ekki tilbúin að stofna
til misgengis tekna og fjármagns-
kostnaðar sem mundi senda fjölda
fjölskyldna í gjaldþrot.
Ýmislegt af því sem úrskeiðis
hefur farið í efnahagslífinu bíður
frekari aðgerða. Atvinnurekendur
hafa til dæmis haldið því fram að í
hinni miklu þenslu sé að meðaltali
um 20 af hundraði yfirborgun á laun,
að ræða. Það mundi skýra þá miklu
hækkun sem orðið hefur á launa-
kostnaði í landinu, sem hlutfall af
þjóðartekjum. Úr þenslunni verður
að draga og yfirborganir að hverfa.
Ef yfirborganir voru sú mikla mein-
semd sem haldið hefur verið fram
ætti afnám þeirra að vera mikilvæg
bót.
Skuldastaða margra fyrirtækja er
þannig að engin ein aðgerð getur
bjargað. Fleiri leiða verður að leita.
Það er nú gert.
Fjármagns-
kostnaðurinn
Við framsóknarmenn höfum lengi
talið að íslenskt efnahagslíf þyldi
ekki hinn mikla fjármagnskostnað. í
skjóli frjálshyggjunnar hefur grái
markaðurinn blómstrað og jafnvel
færst inn í viðskiptabankana, sem
hafa talið sig neydda til þess að taka
þátt í hinni margrómuðu frjálsu
samkeppni um fjármagnið.
Á þessu sviði hefur nú töluvert
orðið ágengt. Nafnvextir hafa lækk-
að gífurlega og raunvextir nokkuð.
Það hefur þegar mikil áhrif í rekstri
fyrirtækja. Samkvæmt reikningum
sem ég hef fengið frá Kaupfélagi
Skagfirðinga hefði það fyrirtæki
greitt 144 milljónir króna í vexti á ári
eins og vextirnir voru fyrstu níu
mánuði ársins. Eins og vextirnir eru
nú orðnir væri ársgreiðslan hinsveg-
ar rúmlega 44 milljónir króna.
Sparnaðurinn er á ársgrundvelli 100
milljónir króna. Þetta er gott dæmi
um áhrif vaxtagreiðslna í rekstri
atvinnufyrirtækja.
Raunvextirnir þurfa samt sem
áður að lækka meira. Svo ætti að
geta orðið fljótlega eftir áramótin.
Þá mun draga úr þenslunni e.t.v.
meira en menn grunar. Það á að
leiða til lækkunar vaxta samkvæmt
lögmáli markaðarins, ef það verkar
á báða vegu.
Lánskjaravísitalan
Samkvæmt athugun sem gerð var
hjá Fiskveiðasjóði hefðu vextir af
dollaraláni þurft að vera 15,83 af
hundraði á ári, allt frá árinu 1980 til
þess að hafa við íslensku krónunni
með lánskjaravísitölu en án vaxta.
Samkvæmt öðru mati hefur þýska
markið fallið svo gagnvart íslensku
krónunni síðan 1981 að verðgildi
þess er aðeins um 76 af hundraði af
verðgildi íslensku krónunnar með
lánskjaravísitölu.
íslenska krónan með lánskjara-
vísitölu er þannig einhver sterkasti
gjaldmiðill í heimi. Að sjálfsögðu er
það fásinna og sýnir hve fáránlegt er
að tryggja íslenskt fjármagn þannig.
Fáar fjölskyldur eða fyrirtæki geta
borið slík lán.
Á síðasta áratug sogaðist óverð-
tryggt sparifé í mikilli verðbólgu frá
sparifjáreigendum til atvinnuveg-
anna. Það var að sjálfsögðu óverj-
andi. Nú sogast eigið fé útflutnings-
fyrirtækjanna til fjármagnseigenda
innlendra og erlendra. Það er einnig
ófært. f þessu tilfelli eins og í svo
mörgum öðrum verður að rata ein-
hvern meðalveg.
Spariféð verður að sjálfsögðu að
halda verðgildi sínu og bera ein-
hverja lágmarks raunvexti þegar yfir
nokkurn tíma er litið, t.d. árið, en
það á að vera nægjanlegt. Þannig er
Framtíðin
Ég er ekki í nokkrum vafa um, að
við Islendingar munum vinna okkur
út úr erfiðleikunum, nú sem fyrr. í
raun er allur barlóntur óþarfur. Við
erum auðug þjóð, þótt sumt af þeinr
auði sé lítils virði þegar á móti blæs.
Mikilvægast er að við eigum fjöl-
marga góða kosti. Sjávarútvegurinn
nrun áfram verða mcginstoð íslensks
efnahagslífs. Svo verður urn langa
framtíð.
Landbúnaðurinn mun rísa öflugri
en áður, eftir þá erfiðu aðlögun sem
þar er nú á góðri leið.
Ýmis iðnaður mun eiga í harðri
samkeppni við framleiðslu háþró-
aðra iðnaðarríkja, ekki síst vegna
þess að hann nýtur ekki tollvcrndar.
Fjarlægðin veitir hinsvegar ákveðna
vernd. Ég er sannfærður um að
íslenskur iðnaður mun styrkjast ef
hinn almenni grundvöllur cr traust-
ur. Á sumum sviðum eigum við
hráefni sem erueinstæð, t.d. ullina.
Nýjar greinar, t.d. fiskeldið,
munu eflast og verða mikilvæg stoð
í íslensku efnahagslífi. -
Verðmætast er þó hugvitið og
kröftug æska sem tileinkar sér þekk-
inguna og haslar sér m.a. völl á
nýjum sviðum, t.d. hátækninnar.
Að því þarf að hlúa með góðri
mcnntun og stuðningi við rannsókn-
ir, vísindi og þróunarstarf.
Evrópubandalagið
Þótt við íslendingar deilum um
flest virðist sem betur fer vera breið
samstaða um afstöðuna til Evrópu-
bandalagsins. Tvær ríkisstjórnir hafa
lýst því yfir að full aðild komi ekki
til greina. Á það legg ég mikla
áherslu. Auðvelt er fyrir litla þjóð
að týnast í því mannhafi sem Evr-
ópubandalagið er.
Einstaka raddir hafa þó heyrst
sem hafa talið fulla aðild óhjákvæmi-
lega. Einkum eru þær úr röðuni
iðnaðarins. Ég tel slíkt á miklum
misskilningi byggt.
Með fullri aðild er líklegt að öflug
iðnfyrirtæki Evrópubandalagsins
hrifsuðu það til sín af íslenskum
iðnaði, sem þau hefðu áhuga á.
Bankar og fjármagnsstofnanir
bandalagsins tækju yfir íslenska
banka eins og þeim sýndist. Alvar-
legast yrði þó, að við réðum ekki
lengur fiskimiðum okkar eða orku-
lindum. Hvað væri þá orðið um
sjálfstæðið? Ég tek undir með
manninum sem sagði á fundi: „Þá
væri skárra að flytja á höfuðbólið.“
Ég verð stöðugt sannfærðari um
að full aðild er óþörf fyrir okkur
íslendinga. Við sækjumst ekki eftir
þeim pólitísku áhrifum, sem fullri
aðild kunna að fylgja fyrir stærri
þjóðir. Við leitumst fyrst og fremst
eftir frjálsum markaði fyrir okkar
framleiðslu. Við viljum einnig
gjarna taka þátt í vísinda- og þróun-
arstarfi. Það stendur okkur til boða.
Ég hef lagt áherslu á að kynna hin
íslensku viðhorf fyrir ráðamönnum
bandalagsins og forystumönnum
þeirra þjóða sem að því standa. Ég
tel að við höfurn lítið að óttast. Mér
hefur virst vera skilningur á sérstöðu
okkar íslendinga og vilji til þess að
mæta okkar óskurn. í raun hygg ég
að flestunr ríkjum Vestur-Evrópu sé
það kappsmál að halda vinsamlegu
sambandi við íslendinga.
Ríkisstjórnin mun leggja áherslu
á að aðlaga íslenska framleiðslu,
staðla og ýmis framkvæmdaratriði
að þeini breytingum sem eru að
verða í Evrópu, þannig að fram-
lciðsla okkar geti átt þar greiðan
aðgang, án þess að nokkrum auð-
lindum verði afsalað eða réttindum
sjálfstæðrar þjóðar.
Breytt staða
stjórnmálum
Ríkisstjórnin komst vel í gegnum
sína fyrstu raun á stjórnmálasviðinu
við afgreiðslu nrikilvægra mála á
Alþingi nú fyrir jólin. Eins og fyrr
segir leyfði ég mér að vona að hluti
stjórnarandstöðunnar, a.m.k.
mundi láta málefnin ráða. Svo fór.
Þetta olli sjálfstæðismönnum
miklum vonbrigðum, enda kann
þessi niðurstaða að hafa skapað
grundvöll fyrir breikkun stjórnar-
samstarfsins. Á það mun reyna fljót-
lega. Von mín er að það takist. Þá
hefur ríkisstjórnin nægan meirihluta
á þingi til þess að koma í gegn hverju
því máli, scm stjórnarflokkarnir eru
sammála um og telja mikilvægt í
framkvæmd þeirrar stefnu sem ríkis-
stjórnin fylgir.
Lokaorð
Við myndun núverandi ríkis-
stjórnar vorum við framsóknarmenn
enn einu sinni til þess kvaddir að
leiða þjóðina út úr erfiðleikum. Það
mun takast, vegna þess að íslenska
þjóðin er vön að láta hendur standa
fram úr ermunr, þegar á móti blæs.
Ætíð er farsælast að vinna sig út úr
erfiðleikunum.
Með núverandi stjórn var einnig
brotið blað að því leyti að félags-
hyggjuflokkarnir náðu loks saman.
Eftir frjálshyggjuflan undanfarinna
ára, er það mjög nauðsynlegt.
Frjálshyggjumenn halda því fram
að félagshyggjunni sé beint gegn
einstaklingnum. Það er mikill mis-
skilningur.
Með félagshyggju er fyrst og
fremst við það átt að einstaklingarnir
standi saman sem frjálsir menn,
þegar grettistakinu þarf að lyfta, að
velferðarkerfið sé skilvirkt og öflugt
og skapi þeim öryggi sem á þurfa að
halda, sjúkum eða öldnum eða þeim
sem af einhverjum ástæðum eiga
undir högg að sækja í lífsbaráttunni.
Félagshyggjan byggir á kraftmiklum
einstaklingum og skapar þeim
grundvöll til heilbrigðra athafna og
hvetur til þess að menn standi saman
þegar þörf er fremur en að berast á
banaspjótum. Þannig er framtíð
hinnar íslensku þjóðar trygg.
í þessari áramótagrein hef ég
kosið að fjalla eingöngu um þau
málefni sem þyngst hvíla á okkur
íslendingum nú. Um lausn þeirra
verðum við að sameinast. Það mun-
um við framsóknarmenn gera. Þá
mun það sem á eftir kemur reynast
auðvelt.
Ég þakka lesendum öllum og
framsóknarmönnum sérstaklega fyr-
ir liðið ár.
Ég óska íslendingum öllum þess
að á nýju ári megi dugmikil þjóð
bera höfuðið hátt og hefja nýja
öfluga framfarasókn.