Tíminn - 22.04.1989, Blaðsíða 15

Láúgardagur'22. aþríl 1989
Tíminn 27
lllllllllli
BÓKMENNTIR
llllllll!
Misheppnað glasabarn
Aldous Huxley.
Veröld ný og góð.
Þýðandl Kristján Oddsson.
Útgefandi Mál og menning, 1988.
212 bls.
Hin viðfræga framtíðarskáldsaga
Aldous Huxleys „Brave New
World“ kom út í íslenskri þýðingu
fyrir u.þ.b. fjórum mánuðum, en
frétt af þeim merkisviðburði hefur
ekki skrýtt forsíður dagblaðanna til
þessa, of hljótt hefur verið um
útkomuna. Sagan kom fyrst út fyrir
rúmlega hálfri öld, árið 1932, og
fyrir löngu var orðið tímabært að
hún væri íslenskuð. Nokkur orð af
þessu tilefni um „Veröld nýja og
góða“.
Sagan er líklega mörgum hérlend-
is kunn á frummálinu, ensku, eink-
um eldra fólki þó. En hún á ekki
síður erindi við hina yngri nú en
alltaf áður, og það ekki síður en hin
pólitíska framtíðarskáldsaga Georg-
es Orwells, 1984, sem virðist hafa átt
mun greiðari leið til landans. E.t.v.
vegna kvikmyndanna sem gerðar
hafa verið eftir sögu Orwells.
„Alheimsríkinu" er lýst í bók
Huxleys, framtíðarríki sem nær um
allar jarðir og lýtur stjórn forstjóra.
í ríki þessu er allt atferli fólks undir
eftirliti og stjóm. Jafnvel svo að
menn eru framleiddir í útungunar-
stöðvum. Strax á fyrstu síðum bók-
arinnar er lesanda dembt inn á eina
helstu stofnun þessa framtíðarríkis,
hann er kynntur fyrir „Klak- og
skyldögunarstöð Lundúna, jafn-
framt fyrir kenniorðum Heimsríkis-
ins og grundvallarhugsjónum: „Sam-
félag - Samræmi - Stöðugleiki“. í
stöðinni em einstaklingar búnir til,
verðandi þegnar ríkisins, - getnað-
urinn fer fram í tilraunaglösum og
fóstrin þroskast í þartilgerðum
flöskum. Undir ströngu eftirliti em
búnir til einstaklingar, hlutverk og
greindarstig afráðin þá þegar og
menn flokkaðir undir grísk bókstafa-
heiti. Alfarem afburðafólk, epsilon-
ar em þroskaheftir á fósturstigi með
alkóhólmeðferð - litlir, heimskir og
ljótir og gegna störfum sem nánast
ekkert vit þarf til að vinna. Á
fósturskeiði og fram til tvítugsaldurs
eru einstaklingamir skilyrtir til vel-
líðunar. Og afleiðing þessarar út-
valningar og innrætingar er ham-
ingjusamt og óáreitið fólk þegar út í
lífið kemur.
En mistök henda jafnvel við þessi
skilyrði, af einum slíkum sprettur
sagan. Alfinn Bemhard, sem starfar
við að semja slagorð til múgsefjunar,
hefur orðið frábrugðinn öðrum ölf-
um þegar á fósturstigi, líklega óvart
fengið alkóhólskammt epsilona,
hann stækkaði ekki til jafns við aðra
alfa og hann er ekki taktvísari en svo
að hinir vanþroskaðri hlýða honum
varla. Sjálfur er Bernhard óánægð-
ur, beinlínis óhamingjusamur, og
þar með afbrigðilegur að því leyti
líka svo að jaðrar við landráð. í
Alheimsríkinu er jafn ógæfulegt að
vera ástfanginn og að vera óham-
ingjusamur og Bernhard lendir í því
að verða ástfanginn af alfapíu, Len-
inu, sem slær til um félagsskap þótt
ekki sé meira.
Fyrir forvitnisakir ferðast þau til
griðlands fyrir indíána sem ekki
hefur verið talið svara kostnaði að
laga að Alheimsskipulaginu. Allir á
þeim slóðum eru indíánar nema
kona ein, Linda, og uppkominn
sonur hennar, John, þau eru af
stofni hvítra. manna en hafa fyrir
slysni orðið innlyksa í griðlandinu.
Barnsfaðir hennar og fylgimaður
löngu fyrr var forstjóri Klak- og
skyldögunarstöðvarinnar. Þau Bem-
hard og Lenina fá heimild til að taka
mæðginin með sér til Lundúna. Af
samskiptumvillimannsins Johns við
hina skyldöguðu leiðir undarlega
atburði og betra að komi lesanda á
óvart en að frá þeim verði greint við
þetta tækifæri. Villimaðurinn John
er ekki fmmstæðari en svo að hann
hefur lesið eina bók, gamla Shake-
speare, sem hefur verið afmáður í
Álheimsríkinu með öðrum bók-
menntum frá því fyrir Ford - við
hann er tímatalið kennt. Árekstrar
milli Johns og menningarinnar gefa
höfundinum tilefni til að taka fyrir
hin stærstu spurnarefni, s.s. um
tilgang lífsins, hamingjuna, dauð-
ann, ástina, sorgina og samfélag
manna. Og margt gullvægt í þeirri
umræðu.
Sagan er bráðskemmtileg aflestr-
ar, full af furðum og hugmyndaauði,
og þó er undirtónninn háalvarlegur.
í Alheimsríkinu er ástin, eins og við
þekkjum hana, ekki til, og kynlífs-
þörfin er leyst samkvæmt boðinu
„Allir fyrir alla“, einstaklingar
skipta svo títt um bólfélaga að
kynlífið verður ótengt tilfinningum
eins og ást - það er fyrst og fremst
útrás og skemmtun. Þegnunum er
séð fyrir afþreyingu með íþróttum
og í formi þreifikvikmynda sem
höfða til nær allra skynsviða. Á
blaðsfðu 180 segir: „Heimurinn er
stöðugur núna. Allir eru hamingju-
samir, allir fá allt sem þeir vilja og
vilja aldrei neitt sem þeir geta ekki
fengið. Mönnum gengur vel og þeim
er borgið. Þeir eru aldrei veikir og
óttast ekki dauðann. Þeir hafa ekki
hugmynd um hvað ástríða eða elli
er. Þeir eru ekki háðir eða plagaðir
af foreldrum. Þeir eiga hvorki eig-
inkonur né börn, ekki heldur ást-
meyjar sem gætu komið róti á hugi
þeirra. I stuttu máli sagt, þeir eru
skyldagaðir þannig að þeir geta ekki
hagað sé á annan hátt en þeim ber
að gera. En ef eitthvað fer úrskeiðis
þá höfum við soma.“ Síðastnefnt er
töflur sem valda því að viðkomandi
upplifir alhliða sælu og er í þeirri
vímu svo lengi sem skammturinn
endist.
Á ritunartíð sögunnar, fjórða ára-
tugnum, litu menn enn til tækniþró-
unar af töluverðri bjartsýni; væntu
að fyrir hennar tilstilli yrði veröldin
ný og góð. Þá voru hugmyndir um
mótun einstaklinga mjög á döfinni
meðal þeirra sem fengust við lífeðlis-
fræðileg vísindi, s.s. lækna, sál- og
atferlisfræðinga (Pavlov). Alkunn
eru nú myrkraverk sem fylgdu, til-
raunir nasista til að móta hinn full-
komna mann. Huxley hefur verið
mjög framsýnn maður, nánast
ómögulegt annað en heimfæra marg-
ar lýsingar hans við líf manna á
líðandi stund, jafnvel við okkar hagi
hérlendis. Skyldu kynlífslýsingar
hans vera svo fjarstæðar? Líkams-
dýrkun heilsuræktarstöðvanna í
bókinni er alveg samskonar og nú
um stundir hér heima. Allir kannast
við dagskipunina vertu hress - smart
- ungur og helst ríkur. Og varð ekki
niðurstaða af fyrirspurn hérlendis
fyrir ekki mjög löngu að þjóð okkar
væri sú hamingjusamasta í heimi?
Sjónvarpið er okkur (til) „soma“.
Dákennsla niðar frá útvarpsstöðvum
linnulaust og hvaðan berst hún
þangað? Frá Alheimsríkinu? - Sag-
an hefur flesta kosti til að bera sem
saga á líðandi stund getur haft, m.a.
þennan hversu rækilega hún tekur
heima.
Þýðing bókarinnar hlýtur að hafa
verið mikið vandaverk og er ekki
annað að sjá en Kristjáni Oddssyni,
þýðandanum, hafi tekist verkið
mjög vel. í öllum veigameiri atriðum
er frágangur bókarinnar óaðfinnan-
legur, en hún er, eftir útlitinu að
dæma, fremur ætluð til lestrar en
hilluprýði.
María Anna Þorsteinsdóttir.
Ný bók um
nunnuklaustur
Anna Sigurðardóttir hefur nú sent
frá sér nýja bók, sem fjallar að
stærstum hluta um nunnuklaustur á
Islandi og heitir Allt hafði annan
róm áður í páfadóm. Það er Kvenna-
sögusafn Islands sem gefur út. I
bókinni er fjallað í rækilegu máli um
sögu þeirra tveggja nunnuklaustra
sem hér voru, Kirkjubæjarklausturs
og Reynistaðarklausturs. Þá er þar
einnig ýtarlegur kafli sem fjallar um
klaustur utan íslands og menntun
kvenna á miðöldum, auk þess sem
þar er einnig vikið nánar að ýmsu
því er varðaði klausturlíf kvenna og
sagt frá nunnum á íslandi á 20. öld.
Loks er svo í bókinni kafli þar sem
rakin eru ýmis einstök atriði er
varða dýrkun Maríu guðsmóður og
heilagra kvenna hér á landi, meðal
annars í skáldskap.
Bókin er rúmar 400 blaðsíður og
hin vandaðasta að öllum frágangi.
Hún er ríkulega myndskreytt, og í
bókarlok eru skrár um heimildir.
myndir, mannanöfn og staðaheiti. í
Anna Sigurðardóttir með bók sína
um sögu nunnuklaustra á íslandi.
(Tímamynd: Artii Bjarna.)
heild er bókin efnismikil og virðist
vera náma af fróðleik um allt það er
varðar klausturlíf kvenna hér á landi
frá upphafi vega. -esig
ÓDÝRIR STOFUSKAPAR
Svartbæsaður askur.
Mahogni.
Ljóst beyki.
Bæsuð eik.
Vönduð framleiðsla.
HUSGOGN OG ^
INNRÉTTINGAR eo cq n<T
SUÐURLANDSBRAUT 32 OO OC7 UU