Tíminn - 29.07.1989, Blaðsíða 6

'Tlaugárdagur 29. júlí 1989
6 Tíminn
Timirm
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin (Reykjavík
Framkvæmdastjóri Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGlslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
EggertSkúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGtslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild T(mans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. mars hækkar:
Mánaðaráskrift kr. 900.-, verð í lausasölu 80,- kr. og 100,- kr. um
helgar. Áskrift 900.- Grunnverð auglýsinga kr. 595.- pr. dálksentimeter
Póstfax: 68-76-91
Handaskömm
Sjálfstæðisflokksins
Eftir síðustu alþingiskosningar, sem fram fóru í
apríl 1987, endaði langt þóf um stjórnarmyndun
með því að formanni Sjálfstæðisflokksins, Þorsteini
Pálssyni, var fengið það hlutverk að stýra samstjórn
þriggja flokka, Sjálfstæðisflokks, Framsóknar-
flokks og Alþýðuflokks.
Þorsteinn Pálsson varð forsætisráðherra í júlí
1987. í septembermánuði 1988, rúmu ári síðar, var
þessi ríkisstjórn fallin. Formaður stærsta stjórn-
málaflokks landsins reyndist ekki slyngari stjórn-
málamaður en það, að hann var ekki fær um að
halda saman ríkisstjórn, sem hafði sterkan þing-
meirihluta á bak við sig nema einn þingvetur og
nokkra mánuði til viðbótar.
í stjómarsamstarfi því sem Þorsteinn Pálsson átti
að hafa forystu fyrir kom það í ljós, sem er einkenni
á Sjálfstæðisflokknum á síðari árum, að flokkurinn
er sundraður um forystu sína og mjög erfitt að átta
sig á vilja flokksins þegar á reynir í stjórnarsam-
starfi.
Menn skulu ekki gleyma því að í alþingiskosning-
unum 1987 klofnaði Sjálfstæðisflokkurinn út af
átökum innan forystusveitarinnar. Sjálfstæðisflokk-
urinn missti því þingsæti og átti í innbyrðis erfiðleik-
um. Þorsteinn Pálsson var stórlega umdeildur
formaður flokksins vegna þess að honum var kennt
um klofning Sjálfstæðisflokksins og borið á brýn að
hann hefði með klaufalegri ráðsmennsku stuðlað að
ótímabærri sundrungu rétt fyrir kosningar.
Auk þess er Sjálfstæðisflokkurinn þannig saman
settur, að þar er verið að koma fyrir undir einu þaki
svo ólíkum skoðana- og hagsmunahópum, að innan-
flokkstogstreitan hlýtur að vera viðvarandi og miklu
illvígari en þekkist í öðrum stjórnmálaflokkum,
sem e.t.v. eru minni, en eigi að síður sterkari og
áreiðanlegri vegna innri samstöðu sinnar.
Eðli og uppbygging Sjálfstæðisflokksins er með
þeim hætti að erfitt er að eiga samstarf við hann.
Enginn hefur lýst því betur en Jón Baldvin Hanni-
balsson, formaður Alþýðuflokksins, sem sagði að
ekki væri hægt að reiða sig á orð formanns
Sjálfstæðisflokksins, því að hann væri sífellt gerður
afturreka með loforð sín af hálfu klíkuforingjanna
í flokknum.
Þessi veika staða formanns Sjálfstæðisflokksins
innan síns eigin flokks olli því að hann var óhæfur
til þess að leiða ríkisstjórn í samstarfi við aðra
flokka, jafnvel þótt hann hefði 2/3 Alþingis á bak
við sig, sem er einhver fjölmennasti þingmeirihluti
sem um getur í íslenskri þingræðissögu.
Stjórnarforysta Sjálfstæðisflokksins í 13 mánuði
1987-1988 getur ekki gleymst í bráð. Þar er um
nýliðna atburði að ræða sem kjósendum eru í fersku
minni. Sérstaklega ættu forsvarsmenn atvinnulífsins
að vera minnugir aðgerðaleysis sjálfstæðisforyst-
unnar á þessu tímabili. Sú forysta var víðfræg
handaskömm, sem tekur sinn tíma að bæta úr.
JLeSSA TÍMANA fer gustur
atvinnuleysis um landið sam-
hliða kvíða fyrir hausti, enda
þykir mörgum einsýnt að um
vetumætur verði alvarlega farið
að gæta þess samdráttar, sem
þegar hefur sagt til sín, þrátt
fyrir ítarlegar björgunaraðgerð-
ir stjómvalda. Þegar sagt er að
útlit sé fyrir færri gjaldþrot á
næsta ári, er það kannski mest
vegna þess, að flestir em þá
þegar farnir á hausinn. Þessir
hlutir em ekki hafðir í flimting-
um lengur, heldur talað um þá i
dauðans alvöm. Eflaust horfir
almenningur til ríkisstjómar um
frekari úrlausnir eftir því sem
vandamálin vaxa. En þjóðfélag,
sem hefur búið við allt að tíu
milljarða viðskiptahalla við út-
lönd á ári hverju upp á síðkastið,
setur peninga á svartamarkaðs-
verð, hækkar laun þótt troða
þurfi 3-4 milljörðum upp í fjár-
Iagagat, sem teknir eru að íáni
innanlands, eins og með því sé
gatið horfið, það þjóðfélag horf-
ir fram af hengifluginu og á lítið
annað eftir en komast að raun
um að það kann ekki að fljúga.
Tilraunir til að bjarga atvinnu-
fyrirtækjum hafa gengið stirð-
lega, en á meðan á þessum
tilraunum stendur er taprekstur
á öllum megingreinum botnfisk-
vinnslunnar.
Stórfellt atvinnuleysi?
Endanlegar lausnir á margvís-
legum erfiðleikum í atvinnulíf-
inu virðast hvergi í sjónmáli.
Aftur á móti virðist nóg til af
úrræðum til bráðabirgða. Sú
kenning hefur lengi verið uppi
hjá þeim sem fróðir teljast um
peningamál, að ástand atvinnu-
vega sé þann veg komið, að best
sé að hætta að beita úrræðum til
bráðabirgða, og láta þá sem
ekkert komast án hjálpar fara á
hausinn. Þetta er hin harða
stefna, sem leiðir af sérstórfelld-
ara atvinnuleysi, en hingað til
hefur verið talið hugsanlegt,
jafnvel þótt spáð sé miklu at-
vinnuleysi á haustdögum. Stefna
ríkissstjórnarinnar gengur þvert
gegn sjónarmiðum peninga-
manna, en þrátt fyrir aðgerðir
hennar verður varla komið í veg
fyrir minnkandi umsvif og um
leið atvinnuleysi. Aðeins sá þátt-
ur kúnststoppsins í fjárlagagat-
ið, að skera niður opinberan
kostnað um átta hundruð millj-
ónir með því m.a. að fresta
nýjum verkefnum, er mikið
mælt á vog atvinnuleysis.
Svo ber við á þeim vandræða-
tímum, sem nú steðja að okkur,
að stjómarandstaðan er svo tií
þögnuð. Þar sem peningastefn-
an hefur brugðist og endað í
svörtum markaði, geta Sjálf-
stæðismenn lítil fagnaðarerindi
boðað. Flokkur þeirra hefur þó
hagnast á almennu ástandi þjóð-
félagsins, og kemur sá hagnaður
í ljós í auknu fylgi í skoðana-
könnunum. Þrátt íyrir það hefur
Sjálfstæðisflokkurinn hvergi birt
staf, sem skýrir fyrir almenningi
hvernig hann ætlar að koma á
fullri atvinnu að nýju, draga úr
viðskiptahalla og halda sig innan
ramma fjárlaga, þ.e. að halda
við óbreyttum lífskjörum í land-
inu og bægja frá vofu atvinnu-
leysis.
Ofar getu
atvinnuvega
Mennimir sem fylgdu pen-
ingahyggju og svartamarkaðs-
vöxtum úr hlaði undir merkjum
Sjálfstæðisflokksins sitja nú í
fyrirtækjum sínum örvinglaðir
út af fjármagnskostnaði og sjá
vart fram til næsta dags. Þeir
hafa margir hverjir gripið til
þess ráðs að tilkynna starfsfólki,
að annað tveggja verði það að
samþykkja lækkun Iauna, eða
vinnu þess verði sjálfhætt. Það
tekur fyrri kostinn. Um þessa
innanhússsamninga er lítið
talað, enda munu þeir ekki eiga
að vera umræðuefni á borð við
launakarpið, sem sífellt dynur á
almenningi. Og auðvitað halda
launasamningar áfram, alveg
endalaust, enda erfitt að leggja
niður þann sið, þótt ekkert
standi fyrir launahækkunum. Nú
síðast var samið við flugfreyjur
um meiri kauphækkun en aðra,
og einum sokkabuxum í mánuði
bætt ofan á. Mátti vel heyra að
millilandaflugfloti landsins
hengi í lofti á þessum sokkabux-
um. Líklega hefur þetta dæmi
reynst skýrast af þeim dæmum,
sem upp ícoma, þegar liðin er sú
tíð að samið er um kaup í
samræmi við getu atvinnuvega.
Nú er bara samið vegna samn-
inga og það í aðfara tíma at-
vinnuleysis, eins og engin skyld-
leikatengsl séu á milli afkomu
fyrirtækja og kostnaðar þeirra.
Dæmið um forstjórana, sem ris-
ið hafa upp og látið slag standa
við starfsfólk sitt, sýnir glögg-
lega hvaða reyk verkalýðsfor-
ysta og Iaunapólitík veður þessa
dagana. Úr herbúðum laun-
þegaforystunnar heyrist hvorki
hósti né stuna um réttinn til
umsaminna launa, enda óþarfi
að ræða hann á meðan hægt er
að semja um launahækkanir,
sem ekki er hægt að standa við
stundinni lengur.
Ferðin sem
aldrei var farin
Nú bregður svo við, að kenn-
arar og opinberir starfsmenn
aðrir, eru farnir að halda fast í
störf sín. Það er ekki lengur
ómerkileg og illa launuð þjón-
usta, að vinna hjá hinu opin-
bera. Hámenntaðir tölvuriddar-
ar og aðrir raunvísindamenn,
eru að hverfa aftur til „illa
launaðra“ prófessorsstarfa, eftir
að hafa Iöngum lifað samkvæmt
stórtekjum af hliðargreinum á
opnum markaði. Þar er þeirra
ekki þörf lengur. Þar hefur verið
sagt amen aftan við öskubusk-
uævintýrin. Síðan kemur til teits
og siggu að láta hin almennu og
smásálarlegu prófessorslaun
duga fyrir fasteignagjöldum og
þvíumlíku. Dugi þau ekki til
verður að bíða næstu samninga-
lotu háskólamenntaðra.
í merkri tillögugerð í tíð síð-
ustu ríkissstjórnar var víst lagt
til að opinberum starfsmönnum
yrði fækkað um fimm hundruð
manns. Einhverjir vildu að
fækkað yrði um þúsund. Þessi
sparnaðarleið, ásamt mörgum
öðrum var ferðin sem aldrei var
farin. Nú stefnir í aðra ferð,
einskonar ósjálfráðan taugakipp
þjóðfélagsins, þar sem fækkun-
artölur verða alveg óskipulegar.
Þannig viljum við hafa þetta,
nógu skipulagslaust, enda höf-
um við enn ekki komist að raun
um að við kunnum ekki að
fljúga. Eftir standa tveir hópar á
ströndu, alveg gáttaðir á því
hvemig málum okkar er komið.
í öðmm hópnum em peninga-
menn, sem trúðu á okurverð-
lagningu krónunnar og komu
með henni sjálfum sér á kaldan
klaka. í hinum hópnum eru
menn á borð við Ásmund og
Ögmund í launþegahreyfing-
unni, sem láta munninn ganga
löngu eftir að venjulegt starfs-
fólk er farið að standa frammi
fyrir þeirri staðreynd að verða
að minnka tekjur sínar, yfír-
borganir og fríðindi, eða fara í
burtu ella.
Að viðurkenna
staðreyndir
Núverandi ríkisstjórn hefur
gert víðtækar ráðstafanir til að-
stoðar atvinnuvegunum. Miðað
við óbreytt framhald á milljarða
viðskiptahalla við útlönd,
svartamarkaðsvexti og fjárlaga-
göt verður varla þess að vænta,
að „normal" ástand náist, eða
að það verði varanlegt. Þrátt
fyrir nauðsynlegar ráðstafanir
ríkisstjórnarinnar er ekki hægt
að koma í veg fyrir þann
samdrátt, sem þegar er hafínn
og talið er að nái fullum skriði á
haustdögum. Á tímum atvinnu-
leysis hafa peningamenn fáum
að lána og þá er litla svartamark-
aðsvexti að hafa. Þeir gætu því
orðið „atvinnulausir“ líka. Það
er út af fyrir sig heppilegt, þótt
það sé dýru verði keypt. Þeir
Ásmundur og Ögmundur í laun-
þegahreyfingunni gætu lent í
hlutverkum físka á þurru landi,
þótt eflaust verði reynt að semja
eitthvað svona til málamynda.
Þannig er hugsanlegt að við
þokumst í gegnum svartan tíma,
án þess að mikil grundvallar-
breyting verði. Okkur er tamt
að berja í brestina og láta síðan
kyrrt liggja. En í þetta sinn gæti
orðið sú breyting á, að við
kysum stóran uppskurð í líkingu
við niðurfærsluleiðina frægu,
sem aldrei var farin; kannski
vegna þess að við vorum þá ekki
tilbúin að viðurkenna stað-
reyndir.
Þrátt fyrir mikla vélvæðingu
og tölvubúnað, hefur fyrirtækj-
um ekki tekist að hagnast á
þessum búnaði eins og skyldi. í
þjónustuliðum, eins og í bönk-
um og skrifstofum margvísleg-
um hefur starfsfólki farið fjölg-
andi þrátt fyrir miklar fjárfest-
ingar í tæknibúnaði, sem seldur
er til að leysa mannshöndina af
hólmi. Skrifræðið eykst bara
jafnt og þétt og líklega ríflega
sem nemur auknum tæknibún-
aði. Okkur hefur því ekki tekist
að nýta hugbúnað til að minnka
starfsmannafjölda. Kostnaður
við hugbúnað hefur þannig bæst
við kostnað af mannahaldi, og
hefur það ekki gert stofnunum
og fyrirtækjum auðveldara fyrir
um rekstur. Samt skipta þessi
atriði ekki öllu máli í því óleysta
dæmi að geta látið fyrirtæki
ganga. Nokkur tími er síðan að
ljóst var orðið að fjármagns-