Tíminn - 29.07.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 29. júlí 1989
Guðmundur G. Þórarinsson, stjórnarformaður ríkisspítalanna:
. á fjárlög?
Guðmundur G. Þórarinsson alþingismaður er í helgarviðtali
Tímans að þessu sinni. Hann er formaður stjórnarnefndar ríkisspít-
alanna en í kjölfar sparnaðarhugmynda innan heilbrigðiskerfisins
og hugmynda sem uppi hafa verið um breytingar á rekstri
ríkisspítalanna, hefur mikil ábyrgð og vinria verið lögð á hendur
stjórnarnefndarinnar. Guðmundur telur m.a. að setja eigi Trygg-
ingastofnun ríkisins á föst fjárlög, eins og gert var með ríkísspítal-
ana á sínum tíma. Hann varpar einnig fram erfiðum og án efa
umdeildum spurningum, um hvert stefna eigi í heilbrigðismálum.
Við gefum honum orðið:
„Ríkisspítalarnir eru eitt af allra
stærstu fyrirtækjum landsins. Veltan á
síðasta ári var 4,5 milljarðar og á þessu
ári er hún áætluð um fimm milljarðar.
Starfsmannafjöldi er um 3.000 manns.
Á síðasta ári tókst ríkisspítölunum,
með mjög miklu aðhaldi að halda sig
innan þess ramma sem þeim var settur
á fjárlögum og var rekstur þeirra um 30
milljónum undir áætlun. Geri aðrir
betur. Þessi árangur náðist með miklu
aðhaldi og góðri stjómun, sem ég held
að við getum þakkað forstjóra ríkisspít-
alanna Davíð Á. Gunnarssyni og hans
starfsliði, að miklu leyti. Með sameigin-
legu átaki hefur tekist að halda Ríkis-
spítölunum innan ramma fjárlaganna
og það er meira en hægt er að segja um
margar aðrar ríkisstofnanir. Á fyrra
helmingi þessa árs emm við sextán
milljónum yfir, þeirri tvö þúsund og
fimm hundruð milljón króna áætlun
sem gert er ráð fyrir á fárlögum, þ.e. á
hálfs árs grundvelli, þrátt fyrir mjög
mikinn niðurskurð á launaliðum og
ýmsu öðm. Þannig að miðað við fjárlög
hefur reksturinn gengið glettilega vel.
Ég held að heilbrigðisþjónustan á
íslandi sé mjög góð, við eigum mjög
gott og hæft starfsfólk sem vinnur að
þessum málum. Kostnaður við heil-
brigðisþjónustuna er mjög sambærileg-
ur við það sem gerist í nágrannalöndum
okkar og gæðin em mikil. Eigi að síður
er margt í heilbrigðiskerfinu sem vekur
upp spumingar. I mínum huga er það
annars vegar skipulagið á rekstrinum
og hins vegar það sem ég kalla þver-
stæður heilbrigðiskerfisins, eða spum-
ingin um markmið og árangur heil-
brigðisþjónustunnar, hvernig við mæl-
um árangur, gæði og afköst hennar,
sem er glettilega erfitt mál.“
- Víkjum fyrst að skipulaginu,
hvernig er hægt að spara innan heil-
brigðiskerfisins?
„Ég er þeirrar skoðunar að stærsta
sparnaðarráðstöfun sem við getum gert
er að sameina Landspítalann og Borg-
arspítalann. Gott væri að fá Landakots-
spítala að einhverju leyti með í þá
sameiningu, þó það skipti ekki alveg
öllu máli.
Erlendis telja sérfræðingar að til þess
að geta rekið hátæknispítala á eðlilegan
hátt, þurfi hann að þjóna milljón
manna byggðarlagi. íslendingar eru
um tvöhundruð og fimmtíu þúsund og
reka samt fjóra hátæknispítala: Land-
spítalann, Borgarspítalann, Landakot
og Fjórðungsspítalann á Akureyri.
Með því að sameina Borgarspítalann
og Landspítalann mætti spara gífurleg-
ar fjárhæðir. Til að mynda eru misnýtt-
ar legudeildir á báðum sjúkrahúsunum
og með sameiningu mætti auka nýting-
una stórlega, auk þess sem það verður
að koma í veg fyrir samkeppni á milli
sjúkrahúsa, varðandi dýr tækjakaup og
annað sem þarna er um að ræða. Það
þyrfti skýrari verkaskiptingu á milli
spítalanna þriggja á höfiiðborgarsvæð-
inu, og með því að þeir sérhæfi sig, sem
reyndar er vísir að á ákveðnum sviðum,
er hægt að spara stórlega í tækjakaup-
um og legurými. Með því að sameina
Landspítalann og Borgarspítalann væri
unnt að draga stórlega úr þeim tækja-
kaupum og þeirri fjárfestingu í bygg-
ingum sem fyrirsjáanlegt er að verður
á næstu árum. Þetta er meginmál. Ég
þori ekki að giska á hvað spamaðurinn
af slíkri sameiningu væri mikill í krón-
um talinn, en ég fullyrði að hann skiptir
hundruðum milljóna á ári.“
- Er verið að vinna að sameiningu
Borgarspítalans og Landspítalans?
„Já, heilbrigðisráðherra skipaði
nefnd undir forsæti Finns Ingólfssonar
aðstoðarmanns hans, sem vinnur að
því að kanna möguleikana í þessu
sambandi og koma með tillögur um
hvemig af sameiningunni geti orðið.
Við bindum miklar vonir við að unnt sé
að leysa þessi mál.
Þegar rætt er um sparnað innan
heilbrigðiskerfisins vakna óneitanlega
fleiri spumingar. Þegar við hjá ríkis-
spítölunum miðum okkar rekstur við
ákveðinn fjárlagaramma og setjum
okkur það mark að eyða ekki umfram
það, þá er ljóst að sjúklingar leita í
auknum mæli á einkastofur úti í bæ.
Það er af hinu góða að sérfræðingar
starfi sjálfstætt, en þetta þýðir eigi að
sfður að kerfið er opið í annan endann.
Tryggingastofnun ríkisins greiðir stór-
an hluta af þessari þjónustu sérfræðing-
anna, og ef sérfræðiþjónustan eykst að
sama skapi og við drögum saman hjá
ríkisspítölunum verður heildarárang-
urinn að þessari spamaðarviðleitni nei-
kvæður.“
- Hvað er til ráða við þvi?
„Sennilega er það helst til ráða að
taka upp tilvísanakerfið að nýju. Mér
hefur líka virst að það sé alveg eins
unnt að setja sérfræðiþjónustuna á föst
fjárlög og jafnvel Tryggingastofnun
ríkisins eins og hún leggur sig. Fyrst að
hægt er að reka Ríkisspítalana á föstum
fjárlögum, af hverju ekki þá Trygginga-
stofnun líka. Mér finnst einnig eðlilegt
að læknar vinni annað hvort á sjúkra-
húsunum, eða sem sérfræðingar á sín-
um eigin stofnum, en ekki hvoru
tveggja.
Ríkisendurskoðun hefur bent okkur
á að laun sumra lækna sem vinna fullan
vinnudag á ríkisspítölunum séu óeðli-
lega há. Það sé erfitt að geta sér til um
hvemig þeir geti aflað sér svo mikilla
aukatekna, þegar þeir vinna fullan
vinnudag á ríkisspítölunum. Þetta er
mál sem Davíð Á. Gunnarsson hefur
unnið að því að skoða að undanfömu
og nú er unnið að skipulagsbreytingun-
um.“
- Nú hafa margir haldið því fram að
ríkisspítalamir séu orðnir svo stór
stofnun og sérfræðingar og læknar svo
valdamiklir að hér sé búið að koma á
fót eins konar ríki í ríkinu. Að það sé
þeirra hagur að hafa sjúklinga sem
flesta og kerfið sem dýrast. Er þetta
tilfellið?
„Nei það held ég ekki. Mér virðist að
í nútíma þjóðfélagi eigi menn heilsu
sína undir heilbrigðu lífemi. Verði þeir
á annað borð veikir, eiga þeir allt undir
þekkingu og dómgreind annarra, vegna
þess að þeir búa að svo litlu leyti yfir
þekkingu á þessum málum sjálfir. Þess
vegna vakna kannski svona spumingar
eins og þú varpar fram.“
- Getur hugsast að það sé hagur
einhverra sérfræðinga að standa í vegi
fyrir hagræðingu, spamaði og niður-
skurði innan heilbrigðiskerfisins?
„Það vil ég ekki segja. Menn velta
aftur á móti þeirri spurningu fyrir sér
hvort læknar séu að verða of margir,
hvort við gætum komist af með færri?
Sú spurning er mjög til umræðu, ekki
bara í okkar röðum, heldur líka hjá
mörgum öðmm þjóðum. Það er líka
alltaf viss hætta á því að læknar láti
berast af leið, vegna áhuga síns á
ýmsum verkefnum. Óski eftir meira
fjármagni í rannsóknir en ástæða er til,
setji af stað verkefni sem kosta mikið
fé og þar fram eftir götunum. Ég held
að upp til hópa séu læknar sér þess
mjög meðvitandi að það þarf að spara
innan heilbrigðiskerfisins. Ég fullyrði
að innan ríkisspítalanna hefði ekki
verið hægt að halda rekstrinum innan
ramma fjárlaga, nema með mjög mikilli
samvinnu við lækna.“
- Víkjum að öðru. Hvað átt þú við
með þverstæðum heilbrigðiskerfisins?
„Þverstæðumar í heilbrigðiskerfinu
em margar. Við verðum í fyrsta lagi að
velta því fyrir okkur, hvers við ætlumst
til af heilbrigðiskerfinu? Hvað er
velferð? Er það að gera allt fyrir alla,
fyrir ekki neitt? Hvar em mörkin og
hvert ætlum við? Ég hef stundum nefnt
það sem undarlega þverstæðu, þó að
hún sé að ýmsu leyti skýranleg og
eðlileg, að íslendingar greiða kostnað
fólks við glasafrjóvgun og unnið hefur
verið að því að koma upp frjóvgunar-
deild á Landspítalanum. Stutt frá glasa-
frjóvgunardeildinni em framkvæmdar
fóstureyðingar. Þama em tvö markmið
sem ganga sitt í hvora áttina. Á sama
tíma er talsvert af fólki sem fer utan og
leitar að börnum til að ættleiða. Það er
auðvelt að segja: „Þetta er ekki sama
fólkið og þetta em ekki sömu vanda-
málin“, en það er undarlegt líf sem við
stöndum frammi fyrir.
Annað atriði sem ef til vill má kalla
Íiverstæðu, er meðalaldur íslendinga.
slendingar hæla sér gjarnan af því að
hér á landi sé hæsti meðalaldur fólks í
heiminum. Það þýðir að við höfum
glettilega hátt hlutfall fólks á háum
aldri. Með góðri læknisþjónustu og
umönnun getum við látið þessu fólki
líða vel. Með hjúkmn, læknishjálp og
lyfjum getum við veitt því aðhlynningu
og lengt lífaldur þeirra. En þá vaknar
upp sú spuming, emm við að bæta
ámm við lífið?, eða bætum við lífi við
árin? Stundum líða seinustu árin í eins
konar gleymsku, þó að það sé auðvitað
misjafnt milli einstaklinga. En allt vek-
ur þetta upp spumingar sem menn þora
varla að spyrja sig, hvað þá að reyna að
svara. Ég bendi á athyglisverða grein
um daginn í Morgunblaðinu eftir sókn-
arprestinn í Keflavík varðandi þetta og
skyld atriði.“
- Ertu með slíkum spumingum ekki
komin meira út í siðferðislegar spum-
ingar en peningalegar?
„í rauninni á þessi umræða ekki að
snúast um peninga, þó að þeir séu alls
staðar nærri. Ég held að læknisfræðin
og heilbrigðisþjónustan glími við marg-
ar erfiðar siðfræðilegar spumingar. Við
skulum velta fyrir okkur enn einu
dæmi: Með aukinni þekkingu og tækni
í læknisfræði getum við bjargað sífellt
fleiri bömum sem fæðast mikið fötluð.
Bömum sem ekki hefðu lifað, nema
vegna aukinnar þekkingar í læknis-
fræði. Sumir þessara einstaklinga geta
ekki lifað nema með mjög mikilli hjálp.
Við reynum að annast þá með hjúkmn.
Enn á ný vekur þetta margar spuming-
ar sem ég eiginlega get hvorki varpað
fram, eða reynt að svara. En ég held
samt að það sé rétt að hver og einn
spyrji sig sjálfan þessara spuminga og
leitist við að svara því hvað hann vilji
fá frá velferðarkerfinu og hvað hann sé
reiðubúinn að láta af hendi í staðinn.
Nú em menn famir að ræða muninn á
mannlegu lífi og líffræðilegu lífi sem
tengist öndunarvélum og öðmm
tækjum. Tæknin í læknisfræði eflist,
þekkingin eykst og við getum ár frá ári
lengt líf einstaklinganna og bjargað
þeim sem áður hefðu dáið. Spumingin
er bæði hvað er hægt og hvers ætlast
menn til af heilbrigðisþjónustunni?
Fyrir nokkm var ég á ráðstefnu
erlendis þar sem skurðlæknir flutti
ákaflega athyglisvert erindi. Hann
varpaði fram þeirri spumingu hvort
allir ættu rétt á sömu læknisþjónustu,
hvemig sem þeir lifðu sínu lífi. Á sá
sem skemmir líkama sinn með óhollu
lífemi rétt á því að samfélagið kosti
hann í dýrar aðgerðir hvað eftir annað,
á meðan hann sýnir enga viðleitni
sjálfur til þess að lifa heilbrigðu lífi? Á
þessi einstaklingur rétt á því að halda
uppteknum skurðdeildum, gjörgæslu-
deildum, legudeildum og starfsfólki
þeirra svo aðrir sem koma inn á
sjúkrahús mikið slasaðir þurfa hugsan-
lega að bíða á meðan.
í nútímaþjóðfélagi leiðir þekkingin
til aukinnar þjónustu og nýrra hliða á
málunum sem menn hafa ekki séð fyrir
áður og leiða af sér aukinn kostnað.
Það er ljóst að einhver verður að borga
þennan kostnað. Ef skattborgarinn er
ekki tilbúinn að gera það, þá verða
menn að spyrja sig margra erfiðra
spuminga. Svörin er ófullkomin eins
og mennirnir og verða fljótt úrelt, en
spumingamar em eilífar. Stundum em
þær þeir eldstólpar sem leitt hafa
mannkynið stærstu skrefin fram á við.“
Ámi Gunnarsson