Tíminn - 01.02.1990, Page 7
Tíminn 7
Fimmtudagur 1. febrúar 1990
lllllllllttllllllllllllll VETTVANGUR llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilillllllllllllllllllllllllllllll
Páll Sigurjónsson:
Er landbúnaður á
íslandi tímaskekkja?
Af málflutningi einstakra ráðherra og hagfræðinga
verður ekki ráðið annað en svo sé. Við skulum nú gefa
okkur að hugmyndir þessara sálufélaga verði ofan á og
innflutningur landbúnaðarafurða, þeirra sem framleiddar
eru í landinu, verði leyfður. Þá verður þjóðin, ekki þýðir
að krefja þá sem hæst hrópa, að taka á sig fulla ábyrgð þess
verknaðar. Því ef svo tekst til sem augljóst má verða,
hrynur atvinnugreinin. Að bera ábyrgð á þeim sem missa
atvinnu og lífsframfæri sitt.
Við skulum heldur ekki gleyma
því að með gjöreyðileggingu inn-
lends landbúnaðar, sem fylgja mun
í kjölfar innflutnings, eru gífurleg
verðmæti, bæði efnahagsleg og
menningarsöguleg, að engu gerð.
Eða sjá menn eins og hæstvirtur
utanríkisráðherra ekki augljós
tengsl milli sveitanna í Mýra- og
Borgarfjarðarsýslu við Borgarnes?
Sjá ekki hagfræðingar (sjónvarps-
ins) neitt samhengi milli Selfoss og
sveitanna austan heiðar? Ef svo er
ekki fer varla nokkur lifandi sála
fram á að þeir skilji þýðingu Hér-
aðsins fyrir Egilsstaði og svo má
telja um land allt. En ég nefni
Selfoss og Borgarnes vegna þess að
þeir staðir eru innan eins og tveggja
tíma aksturs frá höfuðstaðnum.
Og því má vænta þess að viðkom-
andi höfðingjar hafi heyrt þá
nefnda. Ég vil hins vegar taka það
fram að með útstrikun landbúnað-
ar á Islandi er verið að taka miklu
stærra skref í atvinnu og byggða-
röskun en þessi fámenna þjóð fær
borið. Meðal annars vegna þess að
ekki getur verið ætlun manna að
þeir, sem verða atvinnu- og eigna-
lausir í kjölfar þessa, verði í eigin-
legri merkingu settir á guð og
gaddinn.
Jón Baldvin og hagfræðingamir
hafa reiknað hverjum bónda ráð-
herralaun í opinberum styrkjum,
þannig að fyrir þeim ætti að verða
séð.
En þá má velta fyrir sér hvað
þeim, sem lifa af úrvinnslu búvara
og dreifingu á þeim, svo og þeim
sem lifa af þjónustu við landbúnað,
er ætlað í sinn hlut. Ekki fer ég nú
fram á mikið. En vil biðja Jón
Baldvin og hagfræðingana, þá
sjaldan Jón stoppar hér heima, að
reikna þessu fólki líka ráðherra-
laun. Því þó ég efi ekki umhyggju
ykkar fyrir bændum eiga hinir rétt
á að lifa líka. Að minnsta kosti er
það mín sannfæring.
Ég vona að þið gerið ykkur ljóst
að með innflutningi á um það bil
30% af búvöruframleiðslunni, eins
og talað hefur verið um, er land-
búnaðinum greitt það rothögg sem
dugar. Varla er nokkrum mönnum
ætlandi að ganga með viti og vilja
til þess leiks sem boðaður er,
heldur hlýtur að vera um algjöra
Þá má velta fyrir sér
hvað þeim, sem lifa af
úrvinnslu búvara og
dreifingu á þeim, svo
og þeimerlifa afþjón-
ustu við landbúnaðinn,
er ætlað í sinn hlut.
Ekki fer ég nú fram á
mikið. En vil biðja Jón
Baldvin og hag-
fræðingana, þá sjaldan
Jón stoppar hér heima,
að reikna þessu fólki
líka ráðherralaun
blindu á eðli landbúnaðar og sam-
keppnisaðstöðu að ræða. Því sá
algjöri þekkingarskortur, er felst í
því að láta sér til hugar koma að
innlend framleiðsla geti keppt við
styrkjakerfi nálægra landa, er með
þeim ólíkindum að ekki er ætlandi
nokkrum manni. Hitt væri trúlegra
að mönnum sýndist ráð í pólitísku
tafli að etja saman launþegastétt-
um og bændum í von um að fólk
leiddi um sinn hugann frá vanda-
málum lfðandi stundar. Vilji jafn-
vel fórna landbúnaði fyrir Evrópu-
samninga og frið um ránvaxtapóli-
tík.
En auðvitað væru skammtíma-
kjarabætur reiknanlegar á,borðum
„vísindamannanna" ef innflutning-
ur á búvöru væri leyfður og því
ránvextir léttbærari þá mánuði sem
innlendur landbúnaður væri að
deyja drottni sínum. Hitt að ætla
að markaður, jafnsmár og hér er,
með jafnmikinn kaupmátt, sæti að
niðurgreiddum matvælum eftir að
gripunum hefur verið fargað, er
ámóta gáfulegt og að halda því
fram að jörðin sé sá miðdepill sem
vetrarbrautirnar snúist í kringum.
En svo við víkjum aftur að 30%
innflutningsáformunum og sam-
drætti innlendrar framleiðslu sem
því nemur er nokkuð ljóst að sá
verknaður kemur til með að eyði-
leggja greiðsiuþol búanna og þar
með möguleika bænda á að standa
við fjárskuldbindingar sínar. Á
þann hátt er vegið að gjaldmiðlin-
um og vandséð hvers virði þær
krónur eru sem látnar hafa verið í
uppbyggingu á bújörðum og
vinnslustöðvum, að ógleymdum
íbúðarhúsum kauptúnanna vítt um
landið.
Nei, endinn skal í upphafi skoða.
Illllttlllllllllllllll LESENDUR SKRIFA lllllllllllllllllttlllllllllttllttllllllllllllllllll
Jón Gíslason, fyrrverandi póstfulltrúi:
FLÓABÚIÐ
Saga MJólkurbús Flóamanna 160 ár
Höfundar: Slgurgrfmur Jónsson, Jón Guð-
mundsson og Páll Lýðsson
Útgefandi: Mjólkurbú Flóamanna, Selfossl
Grunnstingull er fyrirbæri sem
einkennir sunnlenskar ár. Hann get-
ur valdið stíflum í grunnu vatni en
klakastífla er andstæða hans. Hann
er mjög til áhrifa í Hvítá fyrir ofan
Hestfjall en niður með fjallinu gætir
hans ekki, þar verður klaki til að
hamla straumi og flugi og stíflast við
Kríutanga og rennur upp í Sand-
skörðum. Þar eru grónir balar og
flatir vestur að Kríutanga. Þar fyrir
neðan voru grónir bakkar sem voru
lægri en landið fyrir neðan, valllendi
fagurt og gróðursælt, þar er landið
fagurt og eftirsótt hverri skepnu um
vor, þar er óskaland búsmalans.
Hraunið milli Flathóls að neðan
og Hestfjalls að ofan er ekki nema
u.þ.b. þrír kílómetrar og þrengir því
farveg Hvítár allmikið á ferð hennar
meðfram Hestfjalli og hækkar landið
allmikið. Straumlag árinnar breytist
því og hún beljar í þröngum farvegi.
Orsakir þess er að finna við hina
miklu þröng sem hún á við að búa
meðfram Hestfjalli. Jón greinir frá
því og telur að grunnstingull orsaki
stíflur árinnar eftir að hún fær rennsli
eftir Merkurhrauni meðfram Hest-
fjalli. Hann vitnar þar í Sigurjón
Rist í einkaviðtali.
Á vetrum hleður áin miklum snjó
í farveg sinn ofan úr Grímsnesi og
fyllist oft farvegurinn af snjó og
klaka. Ryður áin þessu fram að
Kríutanga og stíflast þar og rennur
upp í Sandskörðunum og fram allan
Flóa. Það voru árflóðin.
Snemma var farið að tala um að
hlaða fyrir ána nálægt Brúnastöðum
en ekki varð úr framkvæmdum fyrr
en árið 1889 sem sögur fara af. Urðu
þá margir bæir í hættu og samgöngur
stöðvuðust nær alveg um Flóann.
Sýslunefndarfundur var haldinn um
veturinn. Var samþykkt að hlaða
fyrir ána á Brúnastaðaflötum og
skyldi Gísli Scheving frá Bitru í Flóa
annast verkið, en hann var nýkom-
inn frá Steini í Noregi sem búfræði-
kandidat. Áætlun Gísla var heldur
ófullkomin. Sérstaklega hvað snerti
notkun hesta við efnisflutning. Fá-
tækir bændur áttu ekki hesta og þar
af leiðandi fengust þeir ekki til
vinnunnar. Verkinu var ekki lokið á
tilsettum tíma.
Þegar hlaðið var fyrir ána þurfti
geysilega tilfærslu á jarðvegi. Það
þurfti að hlaða langa grjótgarða
meðfram ánni og fylla með jarðvegi.
Það var mikið verk fyrir verkfæra-
lausa menn. Það skorti verkfæri og
tæki til að framkvæma verkið. Það
var eins og hjá Jóni í Fjalli þegar
hann fer með nútímamælistiku aust-
ur í Sandskörð til að finna efni sem
hann veit ekki hvort hafi verið til eða
ekki. Væri honum ekki nær að svara
grein Helga Skúla Kjartanssonar í
Skírni?
Fyrirhleðsla Gísla Scheving
mistókst. Hann lauk henni ekki.
Hann skorti hesta til að geta
framkvæmt verkið. Hann hætti við
það um sumarið og fór út í Selvog
að búa í Ertu og vann aldrei handtak
meira hjá Búnaðarsambandi Suður-
lands.
En við garðinn var lokið um
haustið af tveimur bændum í
Hraungerðishreppi, Sigurði í Lang-
holti og Oddi í Oddgeirshólum,
vannst þeim verkið vel og skiluðu
því á tilsettum tíma um haustið.
í Eystri-Sandskörðin var svo hlað-
ið sumarið áður en Flóavegurinn var-
lagður austur Flóann. Undanfarna
vetur hafði áin spýtt úr sér talsverðu
vatni og var því hlaðið fyrir hana.
Var það tiltölulega auðvelt.
En þá er komið að mestu verk-
fræðilegu mistökunum í sambandi
við Flóaáveituna. Til þess að ná
vatninu fram í aðalskurðinn þurfti
að gera farveg með sprengingum og
rjúfa garðinn sem hafði verið gerður
til varnar flóðunum. Þetta var mikill
gröftur og þurfti mikla nákvæmni
við framkvæmd hans og fyllstu verk-
hyggni eins og best var hægt að
hugsa sér af verkfræðingi, reyndum
og kunnáttusömum.
Var nú gamli garðurinn grafinn í
sundur og allbreitt skarð fyrir flóð-
gáttina. Var síðan flóðgáttin steypt
og er af því mikil og merkileg saga
er bíður betri tíma.
Þegar þessu verki var lokið var
fyllt upp í skörðin beggja vegna.
Uppgröfturinn var notaður eins’ og
hægt var. Hann var allgrýttur og var
holt á milli steinanna, aðallega við
steypta garðinn, og látinn af handa-
hófi niður í uppfyllinguna. Fylltist
skarðið vel beggja vegna, meira þó
að austanverðu því þar var látið
allmikið af grjóti sem var í uppgreftri
flóðgáttarinnar.
Leið svo og beið allt til ársins
1930. Þá var mjög erfið tíð um
veturinn. Safnaðist í ána snjór og
klaki fyrir sunnan Hestfjall og var
hún fuíl af snjó og klaka á svæðinu
vestur með Grímsnesinu, allt vestur
fyrir Skotaberg. 1. mars skipti um
veðurlag. Ruddist þá áin niður með
Hestfjalli og stíflaðist hjá Kríutanga.
Reyndi nú á nýja garðinn. Vatns-
magnið í ánni margfaldaðist. Hún
rann yfir garðinn og sogaðist niður
með flóðgáttinni, reif nýja grjótið
sem varð eins og leiksoppur í með-
ferð árinnar, fyllti skurðinn og stífl-
aði hann, reif ruðninginn sundur og
þeyttist fram flatirnar að utanverðu
og fram Brúnastaðaheiðina. Tók
farveg beggja vegna skurðarins og
farvegi hans og flæddi með geysi-
krafti niður láglendið.
Þetta var eitt mesta flóð er komið
hefur í ána síðan 1889. Það var því
ekki von að varnargarðurinn stæðist
það, jafntröllsleg og tök árinnar
voru. Hann var nær eingöngu úr
hraungrýti sem flaut eins og korkur
í vatninu. Margir voru hræddir um
að áin hefði tekið með sér flóðgátt-
ina, en svo var þó ekki sem betur
fór. Þetta varð áfall fyrir hina ungu
grein verkfræðina.
Um vorið var steyptur garður fyrir
austan skurðinn, mikið mannvirki,
og hefur hann staðið síðan. Á þetta
minnist Jón ekki einu orði. Senni-
lega veit hann ekki um það. Eða
hann hefur ekki álitið grunnstingul-
inn vera nægilegan til að halda
flóðinu. En annars er það svo að það
er ekki skemmtilegt fyrir þann sem
tekur að sér að skrifa bók að vita
ekki hvað skiptir máli og hvað á að
liggja kyrrt.