Tíminn - 21.06.1990, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 21. júní 1990
Tíminn 9
Þýskir verkamenn mótmæltu kröftuglega niðurrifinu þegar komið var fram á árið 1947. Þeim þótti hart að
verða sjálfir að rífa niður vinnustaðina sína til útflutnings.
ingu um að greiða 100 milljarða
gullmarka, reiknuðu sigurvegaramir
út 1921 nákvæmlega skuld upp á
132 milljarða. Skv. þýskum útreikn-
ingum var þar af búið að greiða 42
milljarða gullmarka 1924, þegar tek-
in var upp svokölluð Dawes-áætlun,
réttlætanleg efnahagsleg greiðslu-
áætlun. Sigurvegaramir, sem skv.
orðum breska forsætisráðherrans
Lloyd George litu á Þýskaland sem
kú „sem á að gefa af sér samtímis
mjólk og kjöt“, sögðust skv. eigin út-
reikningum aðeins hafa fengið tæp-
lega 10 milljarða.
Þjarkið stóð frá verðbólgu yftr í
efnahagskreppu. Eftir Dawes- áætl-
unina kom Young-áætlunin. Lán
voru verðtryggð til að gera kleift að
borga vexti, greiðsludögum breytt
og greiðslu sjálítar skuldarinnar
frestað. Loks er náð samkomulagi
um að binda enda á stríðsskaðabóta-
greiðslumar 1932.
Sigurvegaramir lærðu ekkert af
þessari reynslu. „Sagan hefúr ekki
bara endurtekið sig með þýskum
ósigri,“ sagði bandaríski hagfræð-
ingurinn Jacob Viner í lok heims-
styijaldarinnar síðari, „heldur endur-
tekur hún sig líka varðandi stríðs-
skaðabætumar og það gæti leitt til
þriðju heimsstyrjaldarinnar".
Framundan var myndun nýrra víg-
lína milli sigurvegaranna, en það
gátu ríkin 53, sem ætluðu að
hremma þýska stríðsfangið, ekki enn
vitað. Hemámsveldin afgreiddu sig
sjálf að vild, fyrst og fremst Sovét-
menn, sem vestrænu bandamennim-
ir útilokuðu endanlega frá sameigin-
lega herfanginu á sínum svæðum eft-
ir að aðflutningsbannið til Berlínar
hófst 1948.
Allir þeir sem ekki höfðu beinan
aðgang að bráðinni, lögðu fram kröf-
ur sínar, sem sumar hverjar vora
hreint ævintýralegar, hjá stríðs-
skaðabótastofnuninni IARA. Þegar
kökunni skyldi skipt urðu sífelld
deilumál. Skip, sem átti að fara til
Albaníu, komst aldrei þangað. Júgó-
slavar komust að þeirri niðurstöðu
að Albanir gætu alls ekki rekið það
og héldu því bara sjálfir. Sendimenn
Títós finkembdu rústir Þýska ríkis-
ins í leit að því sem sagt var vera
fjársjóðir sem rænt hefði verið frá
Júgóslavíu. Þeir gátu glatt skæra-
liðaforingjann t.d. með dýrmætum
málverkum eftir Rembrandt og Vel-
ázquez, sem aldrei höfðu til Júgó-
slavíu komið.
Indveijar fengu í sinn hlut niðurtek-
in þýsk iðjuver, þ.á m. sprengiefna-
verksmiðju. Þegar svo nýja ríkið
Pakistan varð til eftir að Bretar
slepptu tilkalli til Indlandsskaga,
gerði það líka kröfúr til að fá sinn
hluta af stríðsfengnum. Hrósverð
undantekning var indverski friðar-
boðinn Mahatma Gandhi, sem skor-
aði á landa sína þegar árið 1947 að
afsala sér kröfum til þýskra bóta af
„siðferðilegum ástæðum" þar sem
„Þýskaland er nú í hópi kúgaðra
landa“.
Suður-Afríka afsalaði sér líka
kröfurétti. Grikkland aftur á móti lét
iðnaðarherfangið sitt grotna niður í
Hamborgarhöfn og síðar seldu
braskarar breskum starfsbræðram
sínum fenginn.
Æ oftar lögðust þýskir verkamenn
gegn hinu gífurlega niðurrifi, sem á
hemámssvæðum Vesturveldanna
einna átti að ná til um 1800 fyrir-
tækja. Það var ekki nóg með að þar
með væra frá þeim teknir vinnustað-
imir heldur urðu þeir að taka þátt í
niðurrifinu sjálfír. Stundum vora
tugþúsundir Þjóðverja önnum kafnir
við að undirbúa tæki og tól verk-
smiðjanna sinna fyrir flutning til út-
larida.
Þegar Englendingar vildu flytja sér-
lega þunga smiðjupressu frá Ruhr,
varð að styrkja sérstaklega brú fýrir
flutningana. Allt slíkt rak endanlegan
skaðabótakostnað upp úr öllu valdi.
Frá og með 1947 gripu verkamenn-
imir, sem þetta bitnaði á, æ oftar til
verkfalla og tálmana. Stundum kom
til slagsmála við niðurrifsmenn
bandamanna og refsaði herréttur
harðlega fýrir slíkt.
Loks vora það Ameríkanar sem
þrýstu á að endi yrði bundinn á nið-
urrifíð. Þeir vora sjálfir komnir í þá
fáránlegu aðstöðu að vera famir að
ausa milljörðum í endurappbygg-
ingu Vestur-Þýskalands með Mars-
hallaðstoðinni á sama tíma og
bandamenn þeirra vora enn ákafir
við að rífa niður. Því var það að 1953
var gert skuldauppgjörð í London,
sem yfirvöld í Bonn visa nú til þegar
þau tikynna að skaðabótakröfúr ffá
síðari heimsstyrjöld séu þar með af-
greiddar.
Sameinist Þýskaland
á aö endurskoða
samninginn
Málið er bara ekki svona einfalt. í
fýrsta lagi stendur í 25. grein sátt-
málans að í því tilfelli að Þýskaland
sameinist á ný eigi að endurskoða
allan samninginn. í öðra lagi hafa
Þjóðveijar sjálfir oft síðan reitt fram
fé vegna pólitísks, siðferðilegs eða
lagalegs þrýstings, vegna sanngimi
eða mannlegrar íhugunar.
Þannig hafa vestur-þýsk stjómvöld
eftir samkomulagið í London reitt
ffam heildarfjárhæðir „fýrir skaða
einstaklinga vegna ofsókna nasista“
til granna sinna. Til Frakklands fóra
400 milljónir, 125 til Hollands, 115
milljónir til Grikklands, 80 til Belg-
íu, 60 til Noregs, 18 til Lúxemborg-
ar, 16 til Danmerkur, 11 til Englands,
10 til Sviss og 1 milljón til Svíþjóð-
ar.
Vestur-Þjóðverjar hafa reitt fram fé
til fýrram bandamanna sinna, s.s.
Ungverja og ítala, sem aftur hafa
orðið að greiða sigurveguranum.
Jafnvel Austurríkismenn fengu 101
milljón marka sem „afborgun inn á
bætur". 80 milljarðar marka hafa far-
ið til að bæta skaða einstakra fómar-
lamba nasistaríkisins.
Af mannúðlegum ástæðum hafa
þýsk stjómvöld líka greitt fómar-
lömbum í hópi fýrrarn bandamanna,
ef þau áttu sérnógu ýtna fýlgismenn.
Stjómvöld i Bonn greiða Gyðing-
um sem búa í Bandaríkjunum lífeyri,
vegna þrýstings kænna bandarískra
lögfræðinga. Sambandslýðveldið
viðurkenndi eftir dauða Frankós
skaðabótarétt spænskra lýðveldis-
sinna, sem liðu þjáningar í spænsku
borgarastyrjöldinni og síðan vegna
ofsókna Þjóðverja. Síðan hafa yfir
13.000 kröfúr borist í þessu sam-
hengi.
Vestur-þýsk yfirvöld neyddust líka
til að láta undan kröfúm ofsóttra Sí-
gauna og afleiðingin varð um 4000
kröfur. Þau greiddu — þrátt fýrir eft-
irgjöf pólskra yfirvalda, sem þýska
stjómin heldur sig nú við að hafi
fúllt gildi — 100 milljónir til pólskra
fómarlamba læknisfræðilegra til-
rauna í fangabúðum.
Eflir að rikisstjóm Brandts hafði
gert Varsjár-samninginn við Pól-
verja, greiddu Þjóðveijar 1,3 millj-
arð marka til pólskra lífeyrisþega.
Utborgun þessara peninga til rétt-
hafa leiddi til deilna í Póllandi, sem
standa enn þann dag í dag, þar sem
ríkið fékk upphæðina i beinhörðum
gjaldeyri en einstaklingamir fengu
greitt í zlotyum á lélegu gengi.
Svipað átti sér stað í Júgóslavíu, þar
sem Brandt kanslari veitti Tító forseta
1973 eins milljarðs þýskra marka lán
en Júgóslavar skuldbundu sig í stað-
inn til að vekja aldrei máls á ffekari
skaðabótakröfúm. Enginn júgóslav-
neskur einstaklingur sem hafði orðið
fýrir skaða sá nokkum tíma hið
minnsta af þessum peningum.
Mörgum ríkisstjómum virtust
samningamir við Austur-Evrópurík-
in ágætt tækifæri til að koma fram
með nýjar kröfúr. En grandvallar-
regla þýskra yfirvalda var að vísa
öllum skaðabótakröfum frá — þegar
t.d. Albanir vildu fá marga milíjarða
marka fýrir að taka upp stjómmála-
samband eða Gaddafi Líbýuforseti
vildi fá peninga frá Bonn í bætur fýr-
ir þær sprengjur sem Afríkuherinn
hafði grafið í eyðimörkinni.
Síðar, þegar fitjað var upp á bótum
til nauðungarvinnuafls, sem þýsk
stórfyrirtæki fengu ódýrt úr fanga-
búðum Himmlers, greiddu einstök
fyrirtæki gegn vilja sinum og „án
þess að réttarkrafa væri fyrir hendi"
táknrænar summur.
Skulda Vestur-Þjóðverjar
Austur-Þjóðverjum
727.165.791.041 mark?
Byltingin í Austur-Evrópu hefur
auk annars gefið fólki frelsi til að
leggja fram einstaklingskröfur.
Kommúnistastjómin í Póllandi hafði
áram saman bannað fólki sem hafði
verið tekið í nauðungarvinnu að
bindast samtökum og gera kröfúr til
skaðabóta. 1987 leyfði hún stofnun
„Félags Pólverja sem vora nýttir af
Þriðja ríkinu“. Alls nemur reikning-
ur Pólverja á hendur Þjóðverjum
hinni risavöxnu upphæð 537 millj-
örðum marka, sem nú verður lagður
fýrir Sameinuðu þjóðimar ef nauð-
syn krefur.
Ríkisstjóm Mazowieckis hefur
áskilið sér rétt til að leggja fram
kröfur fýrir hönd þegna sinna sem
nasistar hagnýttu. Þegar forsætisráð-
herra Póllands færði þetta í tal við
Kohl kanslara í Póllandsfor hans
vora undirtektir kanslarans þær að
þessar kröíúr yrðu athugaðar. En
hann var ekki fýrr kominn til síns
heimá en hann sá reyndar enga
möguleika á því.
A meðan á þessu stóð hafa tugir
þúsunda íýrram fómarlamba nasista
gefið sig fram í stöðvum Rauða
krossins í Júgóslavíu, þrátt fyrir
synjun Kohls á því að taka við
nokkram skaðabótakröfúm.
Þetta er svo sannarlega saga án
enda. Þegar Austur-Þýskaland viður-
kenndi í fyrsta sinn 1988 siðferðis-
legan rétt Gyðinga til bóta frá Aust-
ur-Þjóðverjum líka, Erich Honecker
nældi heiðursmerki í jakkabarm
Edgars Bronfman, forseta Alheims-
ráðs Gyðinga og lofaði táknrænu
100 milljón marka framlagi „til
þeirra sem verst hefðu orðið úti“,
opnuðust líka dymar fýrir nýjar
kröfur. Ríkisstjóm Modrows viður-
kenndi þetta og lagði enn áherslu á
„mannúðarskuldbindingar" sínar.
Modrow hlustaði líka fullur áhuga á
þegar furðufugl frá Bremen lagði
fýrir hann þá alhæstu summu í sem
enn hefúr sést í skaðabótahringekj-
unni. Amo Peters prófessor hefur
reiknað út nákvæmlega upp á mark
hvað Vestur- Þýskaland skuldi Aust-
ur-Þýskalandi, ásamt vöxtum og
vaxtavöxtum, þar sem Austur-Þjóð-
veijar hafi í raun tekið þátt í greiðsl-
um Vestur-Þjóðverja. Upphæðin
nam 727.165.791.041 marki
Það era tölur af þessu tagi sem
valda venjulegum vestur-þýskum
borgurum svima, þó að þær séu auð-
vitað út í hött. En umræðumar um
þær eru nú komnar af stað og skaða-
bótadansinn aftur hafinn.
Marmaralegsteinar
meö steyptu inngreyptu eöa upphleyptu letri. Einnig
möguleiki meö innfellda Ijósmynd.
Marmaraskilti meö sömu útfærslum.
Sólbekkir, boröplötur, gosbrunnar o.m.fl.
Sendum um allt land. Opiö 9-18, laugard. 10-16.
Marmaraiðjan
Smiðjuvegi 4E, 200 Kópavogi
*' Sími 91-79955.
Kransar, krossar, kistu-
skreytingar, samúðarvendir
og samúðarskreytingar.
Sendum um allt land á opnunartíma
Qfrá kl. 10-21 alla daga vikunnar
® _ »
Miklubraut 68 @13630
RISIÐ
Borgartúni 32
Sjáum um erfidrykkjur
Upplýsingar í síma 29670
t
Maðurinn minn, faðirokkar, tengdafaðirog afi
Halldór Laxdal
forstjóri,
til heimilis að Löngubrekku 12, Kópavogi
sem lést hinn 16. júní síðastliðinn, verður jarðsunginn frá Langholl
kirkju þriðjudaginn 26. júní kl. 13.30.
Sigríður Axelsdóttir Laxdal,
börn, tengdabörn og barnabörn.