Tíminn - 29.12.1990, Blaðsíða 6

(5 Tíminn
Laugardagur 29. 'desember 199Ó
Tíminn
MÁLSVARi FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gislason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
SkrlfstofurLyngháls 9,110 Reykjavík. Sími: 686300.
Auglýslngasími: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1100,-, verð (lausasölu kr. 100,- og kr. 120,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Samhengi viðburða
Við lok ársins 1990 og upphaf ársins 1991 verða
ekki aðeins vanaleg áramót, heldur áratugaskipti.
Níundi áratugur aldarinnar er að líða, tíundi áratug-
urinn er að hefjast. Við slík tímamót er aldrei nema
eðlilegt að litið sé lengra aftur og horft lengra fram
en á venjulegum áramótum. Þá gefst tilefni til þess
að virða fyrir sér lengra tímabil hins liðna en annars
er venja og leitast við að sjá nokkuð langt fram á
veginn. Vafalaust mun margur nota þetta tækifæri
til að skyggnast fram og aftur um svið samtímasög-
unnar. Allt má það verða til gagns, ef slíkri rýni fylg-
ir skynsamleg umræða um innlend landsmál og
þróun heimsviðburða.
Þess er ekki kostur hér að leggja dóm á liðinn ára-
tug með þeim rökstuðningi sem slíku hæfir. Hitt er
jafnvíst að níundi áratugurinn var viðburðaríkt
söguskeið og atburðir hans munu hafa áhrif langt
fram í tímann. Reyndar er það svo að á atburðaþræði
níunda áratugarins sést hvorki hnútur né snurða,
þótt nú verði áratugamót samkvæmt almanaki, því
að sýnilegt er að þessir tveir síðustu áratugir aldar-
innar eru tengdir viðburðarás sem nær yfir þá báða
og líklegt er að sagan muni telja sem órofna heild.
Sú þróun alþjóðamála sem heimurinn lifir um
þessi ára- og áratugamót almanaksins á rætur sínar
í atburðum síðustu ára, allt eftir því hversu langt
þeir eru raktir. Ef sett eru tímamörk við valdatöku
Gorbatsjovs og umbótastjórnar hans í Sovétríkjun-
um í mars 1985 má með fullum rétti rekja þróunar-
ferilinn til þeirrar stundar. Sá ferill er órofinn í eðli
sínu, þótt á honum sjáist litbrigði frá ári til árs og
reyndar nokkuð glögg um þessar mundir vegna síð-
ustu stjórnmálaviðburða í Sovétríkjunum. Pólitísk
atvik þar upp á síðkastið gefa óneitanlega tilefni til
kvíða um framhald lýðræðisumbótanna og hvaða
stefnu efnahagsumbætur Sovétmanna ætla að taka.
En jafnvel þótt rof verði á þeim ferli, verða önnur
áhrif umbótastefnu Gorbatsjovs ekki þurrkuð út,
þ.e.a.s. fall alþýðulýðveldanna og ný stjórnmálaþró-
un í Mið- og Austur-Evrópu.
Ef litið er til íslenskra mála og tilveru íslendinga í
landi sínu orkar varla tvímælis að meginatburðarás
áratuganna tveggja sýnist munu verða nátengd og
óaðskilin. Mönnum er gjarnt að ræða sérhagsmuna-
mál stétta og atvinnugreina með þeim samanburði
sem best þykir gegna í kjarabaráttu og kröfugerð.
En hvað sem því líður mætti það verða talið til
merkisatburða líðandi áratugar að á síðustu árum
hans tók að gæta heildarhyggju í þróun efnahags-
og kjaramála, sem einmitt setti mestan svip sinn á
allra síðasta ár áratugarins með augljósum áhrifum
til skynsamlegrar verðlagsþróunar. Þótt að mörgu
sé að hyggja í íslenskri stjórnmálaþróun á næsta
áratug, ætti þjóðin og áhrifamenn hennar að sam-
einast um að halda verðbólgu í skefjum og segja að
því leyti til skilið við vonda fortíðarhætti.
Tíminn óskar lesendum sínum og landsmönnum
öllum heilla á nýju ári og þakkar samskiptin á liðna
árinu.
Steingrfmur Hermannsson
formaður Framsóknarflokksins:
Við áramót
Góðir íslendingar,
Árið sem er að líða hefur um margt
verið viðburðaríkt og verður lengi í
minnum haft.
Á alþjóðlegum vettvangi hafa stórir
atburðir gerst. Vindar frelsis hafa biásið
um alla Austur- og Mið-Evrópu, þar sem
einraeði réð áður ríkjum. Helst bar ófrið-
arblikan yfir Persaflóa skugga á árið og
hann að vfsu stóran.
Innanlands hefur árið einnig verið
viðburðaríkt. Loksins hefur tekist að
koma verðbólgudraugnum undir. Ekki
þori ég þó að fullyrða að hann sé grafinn
og gleymdur. Það fer eftir framhaldinu.
Árið hefur einnig verið gjöfult, verðlag
gott á afurðum okkar erlendis og veður-
farið milt. Við íslendingar höfum tekið
virkan þátt í samningum um víðtæka
samvinnu Evrópuþjóða, einkum á sviði
efnahags- og atvinnumála.
Um þetta og fleira mun ég fjalla um
þessi áramót, fyrst það sem innlent er.
Efnahagsmálin
Á ársfundi fiskvinnslustöðva haustið
1988 var nánast samhljóða ályktað, að
fiskvinnslunni yrði ekki kleift að hefja
starfsemi eftir þau áramót án mikilla lag-
færinga á rekstrargrundvelli. Ég efa að
þetta hafi verið ofmælt, svo nærri var ís-
lenskt atvinnulíf stöðvun eftir 14 mán-
aða setu ríkisstjórnar Þorsteins Pálsson-
ar.
Ég hafði þá nokkrum mánuðum áð-
ur sagt á fjölmennum fundi á Hótel
Sögu, að Róm brynni. Það hneykslaði
frjálshyggjumenn Sjálfstæðisflokksins
mjög, en reyndist hverju oröi sannara.
Sumarið 1988 gerðu Framsóknar-
flokkur og Alþýðuflokkur harða tilraun
til að fá stjórnarstefnunni breytt, en án
árangurs. Það verður að segjast eins og
er, að frjálshyggjumenn stóðu fastir fyrir
í hugsjón sinni. „Markaðurinn" átti að fá
að hreinsa til í íslensku atvinnulífi án af-
skipta stjómvalda.
Engum þarf að blandast hugur um
það ástand, sem hér hefði skapast um
land allt, ef sjálfstæðismenn hefðu feng-
ið að ráða. Við það gátu samstarfsflokk-
arnir ekki sætt sig. Stjórnarslit urðu því
óhjákvæmileg og hefðu líklega þurft að
verða fyrr.
Til stöðvunar fiskvinnslunnar kom
ekki í upphafi ársins 1989. Með mark-
vissum aðgerðum tókst smám saman að
lagfæra rekstrargrundvöllinn án þess að
ný kollsteypa verðbólgu hæfist. Það var
gert með hægfara leiðréttingu gengis,
víðtækum skuldbreytingum og fjárhags-
aðstoð í gegnum Verðjöfnunarsjóð sjáv-
arútvegsins.
Sjálfstæðismenn andmæla enn
þessum aðgerðum, sem þeir telja að
gangi gegn lögmálum markaðarins. Þeir
sætta sig ekki við, að stjórnvöld sýni
kjark og kraft og grípi inn í, þegar til
stórra vandræða stefnir.
Á árinu 1989 var markvisst áfram
haldið aðgerðum stjórnvalda til þess að
endurreisa íslenskt atvinnulíf. Það tókst
vonum framar þótt vissulega kostaði það
ýmsar fórnir.
Kaupmáttur hlaut að lækka. Það
skyldu launþegar, en kusu það réttilega,
fremur en víðtækt atvinnuleysi um land
allL
Þrátt fyrir aðgerðir stjórnvalda var
því spáð að atvinnuleysi yrði um fjórir til
fimm af hundraði á árinu 1989. Þaö varð
mest um tveir af hundraði. Enginn hefur
treyst sér til að spá hvað það hefði orðið,
ef frjálshyggja Sjálfstæðisflokksins hefði
áfram ráðið.
Þrátt fyrir breytingar á gengi tókst
að halda verðbólgunni nokkurn veginn í
skefjum, í kringum 25 af hundraði.
Markveröara er þó jafnvel, að vöruskipta-
halla var snúið í afgang í fyrsta sinn í
mörg ár.
Þannig tókst að skapa stöðugleika í
atvinnulífinu og grundvöll fyrir þá
samninga sem gerðir voru í febrúar
1990. Þeir samningar hafa verið nefndir
þjóðarsátt.
Þjóðarsáttin
Þjóðarsáttin byggði á þeim grunni,
sem stjórnvöldum hafði tekist að leggja.
Án þess hefðu engir samningar getað
orðið. Vinnuveitendur, launþegar og
bændur sýndu hins vegar óvenju mikla
framsýni og mikinn vilja til að komast út
úr Hrunadansi verðbólgunnar og skapa
stöðugleika í hinu íslenska efnahagslífi.
Með samningunum var viðurkennt að
kaupmátturinn, sem tapaðist á árinu áð-
ur, varð ekki endurheimtur á þessu ári
án þess að stefna atvinnulífi og atvinnu-
öryggi í voða á ný. Staðan er hins vegar
varin og mælikvarðar settir til leiðbein-
ingar.
Eitt hið merkasta við þjóðarsáttina
er að bændur taka beinan og afgerandi
þátt í gerð hennar. Líklega leggja þeir
meira af mörkum en flestir aðrir með því
að halda verðlagi í skefjum allt árið 1989.
Stjórnvöld lögðu einnig mikið til
samninganna. Einkum var það gert með
því að bæta kaupmátt almennings með
auknum niðurgreiðslum og sem minnst-
um hækkunum á opinberri þjónustu.
Samningarnir í febrúar voru því afar
víðtækir og með réttu nefndir þjóðarsátt.
Bandalag háskóla-
menntaðra manna
Háskólamenntaðir menn í þjónustu
hins opinbera hafa lengi haldið því fram,
að þeim væru greidd langtum lægri laun
en félögum þeirra á hinum almenna
vinnumarkaði. Nokkrar tilraunir hafa
verið gerðar til að bera þetta saman, en
ætíð án árangurs.
í mars 1989, eftir mánaðarverkfali,
var enn samþykkt að ráðast í slíkan sam-
anburð og ieiðrétta kjör háskólamennt-
aðra manna hjá hinu opinbera, ef saman-
buröurinn leiddi mismun í ljós. Sá
samningur var gerður í góðri trú. Annað
eru hrein ósannindi. Mönnum var hins
vegar fullkomlega Ijóst, að það gæti vald-
ið vandræðum á hinum almenna launa-
markaði, ef leiðréttingarþörfin reyndist
mikil. Því var samið um þann varnagla,
að þannig skyldi staðið að leiðrétting-
unni, að ekki raskaði hinu almenna
launakerfi.
Stjórnarandstæðingar hafa haldið
því fram, að þetta ákvæði sýni að aldrei
hafi verið ætlunin að standa við samn-
inginn. Það er að sjálfsögðu uppspuni
einn. Á bak við þetta ákvæði lá sú hugs-
un, að e.t.v. kynni að verða nauðsynlegt
að dreifa leiðréttingunni yfir lengri tíma
en samningurinn gerði ráð fyrir, eða
m.ö.o. að taka smærri skref. Einnig lá
þar að baki, að mönnum var ljóst að
vinna þyrfti þennan samanburð mjög vel
og leggja hann á borðið svo allir mættu
sannfærast um réttmæti leiðréttingar.
Því miður lögðust aðilar hins al-
menna vinnumarkaðar þegar í upphafi,
og áður en nokkur athugun á kjörum há-
skólamenntaðra manna hafði farið fram,
mjög hart gegn samningnum. Heldur er
það óeðlilegt af hálfu vinnuveitenda að
leggjast gegn því að háskólamenntaðir
menn í þjónustu hins opinbera njóti
sömu kjara og þeir sjálfir veita.
Því miður tókst ekki að ljúka um-
ræddum samanburði á tilskildum tíma.
Ég skai að vísu ekkert um það fullyrða,
hvort það hefði breytt afstöðu hins al-
menna vinnumarkaðar, en þá hefði
a.m.k. verið unnt að ræða máiin á tölu-
iegum grundvelli.
Ekki skal ég lengja mál mitt með því
að rekja atburði þá, sem loks leiddu til
þess, að stjórnvöldum varð ekki önnur
leið fær, en að ógilda hin umdeildu atriði
samningsins með bráðabirgðalögum.
Það voru erfið skref. En stundum er það
svo, að miklir hagsmunir verða að víkja
fyrir öðrum sem enn stærri eru. Eftir að
atvinnurekendur höfðu samþykkt að
þeim bæri skylda til að hækka iaun við-
semjenda sinna til jafns við háskóla-
menntaða menn, mátti öllum vera ljóst,
að þjóðarsáttin hlyti að bresta og full-
komin óvissa taka við, eða óðaverðbólga,
ef háskólamenntaðir menn fengju 4,5 af
hundraði hækkun launa.
Ég harma það mest, að ekki tókst að
fá háskólamenntaða menn til að sam-
þykkja þá tillögu mína að Ijúka öllum
samanburði og fresta leiðréttingu þar til
tekist hefði að vinna henni skilning.
Afstaða Sjálfstæðis-
flokksins
Mánuðum saman þagði forysta
Sjálfstæðisflokksins þunnu hljóði um
þjóðarsáttina. Það var ekki lyrr en bráða-
birgðaiögin komu til afgreiðslu í Alþingi,
að blaðran sprakk. Þá sýndi forysta
flokksins sína réttu afstöðu. Varaformað-
ur flokksins lýsti þá þjóðarsáttinni sem
gervilausn og í máli lögfræðinganna á
Alþingi, fræðimanna flokksins, kom
greiniiega fram að þjóðarsáttin stríddi
gegn hinu heilaga markaðslögmáli,
frjálshyggjunni. Þegar þeir töldu sig hafa
færi á að losna við þjóðarsáttina með því
að fella bráðabirgðalögin, stóðust þeir
ekki mátið.
Líklega er þetta eitt mesta pólitíska
glappaskot, sem gert hefur verið á síð-
ustu áratugum. Forysta Sjálfstæðiflokks-
ins stóð berstrípuð fyrir framan alþjóð,
þannig vaxin að öllum má vera Ijóst að
hún er langt frá því að vera nægilega
ábyrg til að takast á hendur stjórn lands-
ins. Eins og alþjóð veit, hafði ég ákveðið
að rjúfa þing og ganga til kosninga áður
en það skemmdarverk yrði unnið, sem
sjálfstæðismenn höfðu í huga. Því var
forðað á síðustu stundu, m.a. af nokkr-
um úr röðum sjálfstæðismanna, sem
höfðu eitthvað meiri víðsýni tii að bera
en forystan. Ábyrgðarleysi forystunnar
mun hins vegar ekki gleymast í bráð.
Hvað er framundan í
efnahagsmálum?
Svo lengi sem þessi ríkisstjóm situr,
mun hún styðja þjóðarsáttina með ráð-
um og dáð. Hún hefur gert það á þessu
ári, m.a. með því að halda öllum opinber-
um hækkunum í lágmarki og með því að
leggja hátt í milljarð króna fram til við-
bótar í ágúst til þess að halda niðri verð-
lagi og koma í veg fyrir að farið yrði fram
úr rauðu strikunum í september. Þótt
ekki sé að vænta stórra fjárhæða úr ríkis-
sjóði á árinu 1991, mun ríkisstjórnin
halda áfram þeirri viðleitni að halda
verðlagi í skefjum. Dregið mun verða úr
hækkunum á opinberri þjónustu eins og
frekast er kostur. Ríkisstjórnin hefur
m.a. þegar beitt sér fyrir því að hækkun á
raforkuverði frá Landsvirkjun verður nú
um áramótin aðeins brot af því sem þar
hafði verið lagt til.
Verðbólga frá upphafi til loka þess
árs, sem nú er að líða, verður innan við 8
af hundraði. Það er lægsta verðbólga sem
mælst hefur frá 1972 og reyndar heldur
lægri en spáð var í upphafi ársins. Gert
hafði verið ráð fyrir því að verðbólga á ár-
inu 1991 yrði enn lægri, en vegna Persa-
flóadeilunnar og verðhækkunar á olíu, er
nú talið að verðbólga á árinu 1991 verði
svipuð og á þessu ári. Þetta er vissulega
stórkostlegur árangur. Hann þarf þó enn
að bæta.
Á árinu sem er að líða náðum við
botni í falli þjóðarframleiðslunnar. Hún
lækkaði um 3,4 af hundraði á árinu
1989, en hélst óbreytt á þessu ári. Gert er
ráð fýrir því að þjóðarframleiðslan vaxi
um u.þ.b. 1,5 af hundraði á næsta ári.
Hrun loðnustofnsins getur þó sett strik í
reikninginn. Gert er ráð fyrir, að þessi
aukning þjóðarframleiðslunnar renni
fyrst og fremst tii þess að bæta nokkuð
kaupmátt.
í hnotskurn er lítil aukning þjóðar-
framleiðslunnar aðaláhyggjuefnið á nýju
ári, ekki síst ef loðnan bregst. Því verður
að leita nýrra vaxtarmöguleika, eins og
ég mun koma að síðar.
Samkvæmt spám verður verðbólga á
næsta ári heldur meiri en í öðrum lönd-
um Efnahags- og framfarastofnunar Evr-
ópu. Af því leiðir að raungengið hækkar
lítillega. Vegna hækkandi verðlags á af-
urðum okkar erlendis hefur það hins
vegar lækkað á yfirstandandi ári. Ekki
virðist því nein ástæða til að breyta
gengi. Það er mikils virði. Stöðugt gengi
stuðlar að stöðugleika í efnahagslífinu.
Sú ríkisstjórn sem nú situr mun
leggja áherslu á að staðfesta og treysta
þann mikla árangur sem náðst hefur.
Festa og stöðugleiki í efnahagsmálum er
markmið þessarar ríkisstjórnar. Frá því
mun Framsóknarflokkurinn ekki hvika.
Vextir
Vextirnir eru sá þáttur efnahags-
mála, sem erfiðast hefur reynst að
hemja. Að nefnaslíkt hefur reyndar verið
eins og að koma við kvikuna hjá frjáls-
hyggjumönnum. Vextirnir virðast að
þeirra mati vera náttúrulögmál, sem
ekki má hrófla við, einhvers konar
skurðgoð frjálshyggjunnar.
Vextir voru lengi neikvæðir hér á
landi eins og reyndar víða um heim. Þá
streymdi fjármagn frá sparifjáreigendum
til atvinnuveganna og annarra sem