Tíminn - 15.02.1992, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 15. febrúar 1992
nema
hillukílómetrum
' í" V'0í- ' ''' »' " ' '" '/'' '' ' ' ' ■■'''■
Rætt við Olaf Asgeirsson þjöðskjalavörð

Mikill hluti skjala í
vörslu Þjóðskjala-
safnsins bíður
þess að verða
flokkaður og komið
fyrir í hillum. Hill-
urnar eru þó enn
ekki fyrir hendi, en
þær munu kosta
nær 200 milljónir
„Þjóðskjalasafn (slands er eina
stofnun ríkisins, utan æðstu
stjómvalda, sem nefnd er í stjóm-
arskránni. Það sýnir ótvírætt virð-
ingu þjóðarinnar fýrir sögunni og
kveður á um þá skyldu hennar að
varðveita á öruggan hátt heimildir
um íslenskt samfélag og menn-
ingu.“
Svo kemst Ólafur Ásgeirsson
þjóðskjalavörður að orði í nýleg-
um kynningarbæklingi um starf
og hlutverk Þjóðskjalasafns. En
hvemig er þessi gamla stofnun
undir það búin að sinna þörfum
stjómsýslukerfis sem stöðugt
þenst út og safriar að sér meiri
pappír að tiltölu en ekki minni
með rafeindatækninni? Safnið
fékk til umráöa ný og rúm húsa-
kynni fyrir nokkru í fyrrum Mjólk-
urstöðinni að Laugavegi 162. En
með því tókst samt ekki að leysa
til fulls þann vanda er upp hefur
safnast á þeim tíma sem liðinn er
frá þvl er geymslur Safnahússins
við Hverfisgötu fylltust, en það var
um 1930. Enn er mikiö magn
skjala geymt utan höfuðstöðv-
anna og margar lestir bíða flokk-
unar og þá hillurýmis, sem ekki er
enn fyrir hendi. Við ræddum við
Ólaf Ásgeirsson þjóðskjalavörö á
dögunum um þessi stóru óleystu
verkefni, en einnig nokkuð um
sögu safnsins og áformin um
framtfðarskipulag þess.
Þjóðskjalasafn tslands tók til starfa
árið 1882, en rætur þess eru fomar.
Þær liggja í skjalasöfnum biskups-
stóla og kirkna innanlands og í
skjalasöfnum dönsku stjómarinnar í
Kaupmannahöfh. Reyndar má geta
þess að þrír íslendingar hafa verið yf-
irmenn Ríkisskjalasafns danska ríkis-
ins, þeir Ámi Magnússon, Grímur
Thorkerlín og Finnur Magnússon.
Hér á íslandi hóf safnið starfsemi
sína 1882 f sama mund og verið var
að stofna hliðstæð skjalasöfn innan-
lands í Danmörku sem útibú frá Rík-
isskjalasafni Dana. Skjalasöfn helstu
embætta landsins vom sameinuð í
Landsskjalasafn, en svo hét safnið til
1915. Þar á meðal voru elstu og
merkustu gögnin, gögn kirkjustað-
anna og biskupsstólanna, máldagar
og reikningar. Elst slfkra skjala er
Reykholtsmáldagi frá árinu 1185,
elsta skjal á norrænu máli, sem nú er
varðveitt í frumriti.
Skjalasafn embætta og
stjórnsýslu
Frá 1882 til aldamótanna var Lands-
skjalasafn ekki opið almenningi, en
afgreitt úr því til stofnana og emb-
ætta. Árið 1900 var ráðinn að safninu
sérstakur starfsmaður, landsskjala-
Ólafur Ásgeirsson: „Markmiöið er að ráðuneyti og aðrar stofnanir sem skila okkur skjölum annist flokkun þeirra og allan frágang. “ (Timamyndir Árni Bjarna)
vörður. Þjóðskjalasafn veitir viðtöku
skjölum allra embætta á vegum ríkis-
ins, féiaga og fyrirtækja sem þau eiga
meirihluta í og enn sveitarfélaga.
Þetta sama ákvæði er svo að finna f
nýjum og nýtískulegum lögum um
safnið frá 1985. Þó léttir það okkur
störf að komin eru til sögunnar hér-
aðsskjalasöfn, sem nú eru 16 talsins
og taka við skjölum frá viðkomandi
sveitarfélögum.
Þegar fastur starfsmaður var ráðinn
árið 1900 var einnig tekið að safna
einkaskjalasöfnum, sem mörg voru
merkileg og nokkuð viðamikil. Þau
voru helst á sviði verslunar, viðskipta,
stjómmála og atvinnulífs. Einkaskjöl
sem snerta bókmenntir eru varðveitt
í handritadeild Landsbókasafns.
„Þetta er mikið magn"
Skjalamagnið er mikið og stundum
verður úr talsverður vandi, eins og
þegar ríkisstofnanir eru Iagðar niður.
Þá skila þær skjölum sínum eins og
þau leggja sig og t.d. höfum við nú
verið að veita viðtöku skjölum Is-
landsbanka eldri og Útvegsbankans.
Einkaskjalasöfnin geta líka verið
mjög fyrirferðarmikil, svo sem skjala-
safn SÍippfélagsins, sem er frá árun-
um 1902 til 1986. Þar er náttúrlega
að finna merkilegar heimildir um at-
vinnulíf, kaup og kjör á fyrri tíð.
Álitið var að Safnahúsið sem reist
var fyrir Þjóðskjalasafn og Lands-
bókasafn 1906-1909 mundi duga vel
næstu tuttugu árin, þótt í byrjun
fengi safnið ekki afnot af efstu hæð-
inni, þar sem Þjóðminjasafnið var
geymt. Þegar um 1930 voru þessi
húsakynni orðin troðfull og hjakkaði
í sama fari að segja má til 1970, þegar
samþykkt var að leigja mætti geymsl-
ur úti í bæ. Fyrsta alvarlega tilraunin
til þess að leysa þennan geymslu-
vanda er svo gerð þegar hús Mjólkur-
stöðvarinnar eru keypt í desember
1985.
Ég tel að hér hafi tekist vel til. Hús-
in henta ótrúlega vel, því níu tíundu
hlutar af húsnæði skjalasafns fer und-
ir geymslumar. Geymslur þurfa að
vera traustar og sterkar og ömggar
fyrir eldi. Því er hús sem stendur
sjálfsætt og aðskilið af porti frá skrif-
stofum, lestrarsölum og annarri
þjónustu safnsins eins og best verður
á kosið. Lestrarsalur hefur ekki enn
verið tekinn í notkun hér og er enn í
Safnahúsinu við Hverfisgötu og þar
eru þau skjöl sem mest eru notuð,
m.a. manntals- og ættfræðigögn.
Þú spyrð hvort öll skjöl Þjóðskjala-
safns séu í geymslum hér á Lauga-
vegi. Nei, við höfum ekki enn flutt
hingað það sem verið hefur í geymsl-
um annars staðar. Við erum með
troðfulla geymslu í Árbæjarhverfi. Til
að fullnýta hið takmarkaða rými og
gera alla afgreiðslu hraðvirkari þarf
að setja upp viðeigandi hillur og
ganga frá skráningu skjalasafna, sem
því miður hefur orðið að taka við án
fullnaðarskráningar. Þetta er enn eins
og í pakkhúsi og skjölunum staflað á
bretti. Frá árinu 1985 hefur magnið í
vörslu okkar um það bil tvöfaldast, en
skjalaframleiðslan í landinu er um
einn og hálfur hillukílómetri á ári á
hverja hundrað þúsund fbúa. Þetta er
samt minna að tiltölu en annars stað-
ar á Norðurlöndunum. Stjómsýslan
hér skrifar þynnri skýrslur og færri
en frændur vorir. Mesta magnið kem-
ur frá stofnunum á borð við skóla,
sjúkrahús og og skattstofur, þ.e. þess-
um embættum sem fjalla um okkur
öll.
Er allt geymt?
Nei, við reynum að grisja skjölin og
geyma það helst sem ótvírætt er
markvert. Samt er erfitt fyrir okkur
að leggja endanlegan dóm á hvað
framtíðinni kann að þykja markvert.
Okkur þykir stórmerkilegt að skoða
reikningana vegna byggingar Viðeyj-
arstofu núna, hvað smiðimir fengu í
kaup og slíkL Samtímamönnum
fannst þetta þó varla merkilegra en
okkur finnst bensínnótur núna. Hver
veit nema einhverjum þyki síðar for-
vitnilegt að sjá hvað forseti íslands
greiddi fyrir bensín þegar sá orkugjafi
verður úr sögunni!