Tíminn - 09.05.1992, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 9. maí 1992
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tíminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavík Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsfmar: Áskriftog dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verð I lausasölu kr. 110,-
Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Verða greidd út
námslán í haust?
Frumvarpið um breytingar á Lánasjóði íslenskra
námsmanna er nú komið til umræðu á Alþingi á ný,
eftir að hafa verið til meðferðar í menntamálanefnd
þingsins. Allmargar breytingar hafa verið gerðar á
því, sem horfa til bóta, en þó er það enn svo meingall-
að að ekki er furða þótt hörð átök séu um málið.
Það eru einkum tvö atriði, sem átökin standa um
nú. Hvort á að leggja vexti á námslánin, og að þau séu
greidd eftirá á hverju ári.
Ríkisstjómin hefur ákveðið, samkvæmt tillögu
menntamálaráðherra, að vextir á námslán verði 1%.
Ráðherrann hefur gefið yfirlýsingar um það í umræð-
um á Alþingi, að ekki standi til að hækka vextina
meðan hann ræður. Hann slær samt þann varnagla
að verðbólga hækki ekki á ný.
Þarna er blandað saman verðbótaþætti vaxta og
raunvöxtum. Sannleikurinn er sá, að námslán eru
verðtryggð og hafa verið það síðan 1976. Verðtrygg-
ing kom á námslán tveimur árum áður en hún var al-
mennt tekin upp hérlendis. Það hefur því ekki verið
tekið af skarið með það að vextir hækki ekki. Ein-
hverjar breytingar á verðbólgustigi gætu orðið til
þess að tekin sé ákvörðun um vaxtahækkun, þrátt íyr-
ir þær yfirlýsingar sem hafa verið gefhar af stjórn-
völdum.
Sá háttur hefur verið hafður á að þegar námsmenn
hefja lánshæft nám, verða þeir í upphafi eftir fyrstu
önnina að leggja fram gögn um nám sitt og námsár-
angur og fá ekki lán fyrr. Nú er lagt til að þetta verði
svo á hverju ári. Þetta þýðir það að engin lán verða
greidd út í haust. Þetta þýðir það með öðrum orðum
að allir námsmenn þurfa að fara út á almennan lána-
markað til þess að slá framfærslueyri að láni með
markaðsvöxtum.
Auðvitað er þetta óhæfa, ekki síst við núverandi
aðstæður þar sem atvinnuástand er mjög erfítt, og
sjóður námsmanna eftir stutt sumarleyfi verður
áreiðanlega af þeim sökum afar rýr. Þetta kemur ekki
síst hart niður á þeim, sem þurfa að sækja nám um
langan veg og leigja húsnæði dýrum dómum. Þetta
stofnar auðvitað markmiðinu um jafnrétti til náms
eftir búsetu og efnahag í voða.
Það er með ólíkindum hvað stjórnarliðar á Alþingi
halda fast í þetta ákvæði, svo óréttlátt sem það er. Ef
marka má umræður um málið, mundi það bæta and-
rúmsloftið stórlega og auka líkur á samkomulagi yrði
ákvæðið fellt út úr frumvarpinu.
Stjómarandstaðan á Alþingi hefur gagnrýnt þetta
ákvæði harðlega, ásamt vaxtatökunni. Hins vegar við-
urkenna allir, námsmenn einnig, að ýmislegt má færa
til betri vegar varðandi Lánasjóðinn, sem mundi leiða
til spamaðar án þess að stofna í hættu tilgangi og
grundvelli hans.
Spumingin er þessi: Lætur ríkisstjórnin sér segj-
ast, og verða námslán greidd út í haust eða ekki?
Atli Magnússon:
„Þar þekkjast
engin landamæri“
í ferðasögu manns, sem tókst
pílagrímsför á hendur til Sovét-
ríkjanna nokkru fyrir heimsstyrj-
öldina, segir frá því að er hann
um miðnæturbil kom að landa-
mærahliðinu austast í Póllandi
blasti við tíguleg sýn: Mikill bogi
með logandi ljósperum hvelfdist
yfir hliðið og þar mátti lesa svo-
hljóðandi eldlega áletrun: „í ríki
sósíalismans þekkjast engin
landamæri."
En alltaf tekst óútreiknanlegri
framrás mannlegra mistaka,
heimskupara, styrjalda, grimmd-
ar og umbyltinga (sem loks er
gefið nafnið „mannkynssaga") að
gera stór áform sem annað bjást-
ur mannskepnunnar hlálegt. Þar
sem ríki sósíalismans stóð eru nú
reist sífellt ný landamæri og ógn-
ar varla annað ffiði í heiminum
meir en sú landamærasmíði öll.
Deilt er hart um hverjum einhver
hreppur heyrði til fyrir öld síðan,
eða þá að hreppurinn, sem um er
strítt, vill hvorugum tilheyra,
heldur eignast eigin landamæri.
Þau kveðast hreppsbúar þá albún-
ir að verja með fallbyssum og
gaddavír og láta þeir ekki standa
við orðin tóm, heldur láta yfir sig
dauða ganga. Svo fór um sjóferð
þá.
Landamæralaus
Evrópa
En þannig er það í mannkyns-
sögunni að þegar einhver ráð-
leysa um síðir hefur gengið sér til
húðar — og þó einkum ef hún
hefur leitt til sem hörmulegastra
hrakfalla — öðlast hún hreint
ómótstæðilegt aðdráttarafl í aug-
um einhverra annarra, sem þar
með vilja endilega prófa hana hjá
og á sjálfum sér.
Þannig verðum við nú vitni að
því að Vestur-Evrópa reynir sem
mest hún má að framkvæma það,
sem Stalín gamla var um megn
— að þurrka út landamæri um
aldur og ævi. Stalín hugðist laða
fram þessa fögru hugsýn undir
formerkjum sameignarstefnu.
Höfðingar Efnahagsbandalagsins
vilja prófa hana undir formerkj-
um markaðsstefnu. En eitt hið
eftirtektarverðasta samkenni á
þessum tveimur landamæralausu
heimsveldum er þó afstaða þeirra
lýða sem áttu (eiga) að frelsast frá
landamærum — frelsast frá þeim
í framkvæmdinni. (Stalín skipaði
engum að afsala sér þjóðemi. Ge-
orgíumenn máttu áfram kalla sig
Georgíumenn í hans tíð, rétt eins
og Danir mega áfram heita Danir
innan EB).
En afstaða þjóðanna innan EB
er sami dauðyflisgangurinn og í
Rússlandi forðum. Menn láta
þetta bara yfir sig ganga og reyna
að láta sér verða sem best af því,
sem upp á er boðið, hvort sem
það er mikið eða lítið. Mönnum
líst svo á, að þama séu hvort eð er
slík goðmögn á ferð að það þýði
ekki annað fyrir einstaklingana
en að láta sér allt lynda. Svo vill til
að nokkuð sterkar vísbendingar
em fyrir hendi um að þetta sé
ekki fleipur. Skoðanakannanir í
Noregi fýrir ekki löngu sýndu at-
hyglisverðar niðurstöður: Meiri-
hluti manna, er gáfu svör í könn-
uninni, reyndist vera andvígur
hugmyndinni um EB- aðild, og
samkvæmt því mundi tillaga þar
að lútandi verða felld í þjóðarat-
kvæði. En hér með er ekki öll sag-
an sögð. Þegar menn um leið
vom spurðir hvort þeir teldu það
líklegt eða ólíklegt að land þeirra
gengi bandalaginu á hönd, þá brá
svo við að langflestir ætluðu að
svo mundi fara.
Létt er að sjá hvað það er í sál
einnar þjóðar, sem þessu veldur:
Uppgjöf blandin vantrú á þýðingu
einstaklinganna, á þýðingu lýð-
ræðisins. Setji menn sér til gam-
ans þann möguleika fyrir sjónir
að skoðanakönnun hefði farið
fram undir Stalín og menn árætt
að svara eftir bestu samvisku, er
ekki ólíklegt að meirihlutinn
hefði gjarna viljað losna við hand-
leiðslu þessa alvalda „föður“. En
nærri má geta sér til um svörin,
hefðu menn fengið að svara um
leið hvort þeim fyndist líklegt að
til slíks kæmi(!).
Alsjáandi augað
Þótt hér sé talað um Stalín í
öðm orðinu og toppkontórista
suður í Brússel í hinu, þá er auð-
vitað ekki verið að setja samasem-
merki milli hins gamla og háþró-
aða leynilögregluveldis og við-
skiptaveldisins nýja. Samt ber að
gæta að því að viðskiptaveldið
kann að koma á sinni þrúgun og
kúgun, þótt hún muni vitanlega
bera mjúklátari svip en skyndi-
húsleitir og útlegðardómar.
Markaðsveldið nýja mun gerast
geigvænlega tæknivætt á allra-
næstu áratugum, einkum á ör-
tölvusviðinu. Án þess að upp-
mnalegi tilgangurinn þurfi í
sjálfu sér að vera sprottinn af
nokkmm illum rótum, mun svo
fara að valdhafamir, hærri sem
lægri, geta átt aðgang að miklu
víðtækari og nákvæmari upplýs-
ingum um þegnana en OGPU,
NKVD, MVD og KGB og hvað það
nú hét fleira, tókst að öngla sam-
an á sjötíu ára ferli.
Auðvitað benda menn þegar á
að hér sé sá reginmunur á að
upplýsingamar á örtöluskránum
verði til þess eins ætlaðar að gera
allt lífið að enn fisléttari og dá-
samlegri ballettdansi um tilver-
una, dansi þar sem silfruð eða
gullin greiðslukort leiftra og
skína, frönsku vínin flóa og ostr-
urnar ilma.
En ekki kæmi það þeim
spánskt fyrir, sem hafa lesið sér til
(þó ekki væri nema dálítið) í
margnefndri mannkynssögu,
þótt allt yrði þetta öðruvísi í
„praxís". Það væri skrýtið, ef ekki
mun eiga sér stað umdeild valda-
söfnun innan EB, sem menn nú
ekki sjá fyrir. Ef það gerist ekki,
skyldi ég éta hatt ef ég ætti hann,
en koma mér honum annars upp
eins og utnaríkisráðherrana Þá
skyldi þó ekki fara svo að menn
tækju að minnast þess að í fymd-
inni áttu þeir sér landamæri —
og brygðu á það ráð að heimta
þau á ný með hinum sömu
óvöndu meðulum og menn nú
verða vitni að í ríkinu, sem einu
sinni stóð að baki blikandi ljósa-
pemboga með boðskapnum: Jí
ríki sósíalismans þekkjast engin
landamæri!"