Tíminn - 04.07.1992, Blaðsíða 16

16 Tfminn
MINNING
Laugardagur 4. júlí 1992
Fæddur 31. júlí 1908
Dáinn 23. júní 1992
Mínir vinir fara fjöld,
feigðin þessa heimtar köld.
(H.J.)
Þegar mér var tilkynnt lát vinar
míns Jóns á Selalæk, þá hvarflaði
hugur minn til Hóla í Hjaltadal. Þar
sáumst við fyrst haustið 1935 er við
hófum nám í bændaskólanum þar.
Töluverð breyting varð á Hólum það
haust, þegar Steingrímur Stein-
þórsson varð búnaðarmálastjóri og
Kristján Karlsson var skipaður
skólastjóri, en hann var áður ráðu-
nautur Búnaðarsambands Suður-
lands með búsetu í Gunnarsholti.
Nemendur þennan vetur voru um
40 og þar af nokkru fleiri í yngri
deild. Aldursforseti í okkar deild var
Jón Egilsson og var hann að heita
mátti jafngamall skólastjóranum.
Þeir þekktust vel og þarna voru líka
margir Sunnlendingar, sem allir
höfðu kynnst unga skólastjóranum,
sem náði fljótt tökum á stjórn skól-
ans.
Vel var okkur byrjendum tekið af
eldri-deildungum, sem þekktu allar
reglur skólans, sem þeir kenndu
okkur fljótt og vel, svo við gætum
hagað okkur skikkanlega. í skóla-
húsinu bjuggu flestir kennarar skól-
ans, starfsfólk hans og allir þeir sem
störfuðu á búi staðarins. Hver fjöl-
skylda hafði sitt heimili í þessu stóra
húsi, en í reynd var þetta eitt stórt,
mannmargt heimili, þar sem allir
tóku þátt í bæði störfum og leik. En
það þurfti stjórn og hún var góð og
byggðist á samstarfi, sem var lær-
dómsríkt fyrir okkur nemendurna.
Hólastaður er sérstakur, þar eru
fjöllin há og tignarleg, Hjaltadalur-
inn grasigróinn uppí hlíðar og það
má segja að þar sé oftast veðurblíöa
og að þar „drjúpi smjör af hverju
strái“. Þá prýöir Hóladómkirkja
staðinn og verndar hann, svo hann
má heita helgur. Þar finnst mér
gæta áhrifa presta og biskupa og þá
ekki síst Guðmundar Arasonar, er
fékk nafnið Guðmundur góði.
Skólinn, staðurinn og umhverfið
gat ekki dásamlegra veriö og skildi
mikið eftir þegar út í lífsbaráttuna
kom.
Jón Egilsson var vel til forystu fall-
inn og varð strax foringi okkar í öll-
um þeim málum sem snertu heill og
hag okkar. Hann hafði þá þegar
mikla starfsreynslu bæði á sjó og
Iandi, því ungur fetaði hann í fót-
spor feðra sinna. Þegar skólanum
lauk eftir fyrri veturinn var hann
kjörinn matarstjóri skólans ásamt 2
öðrum nemendum eldri deildar. Öll
forysta í þessum málum hvfldi á
Jóni. Hann kynnti sér verðlag á mat-
og hreinlætisvörum hjáverslunum í
Skagafirði og tókst að ná mjög hag-
kvæmum innkaupum, gegn skilvísri
greiðslu sem staðið var við. Einnig
samdi hann við bændur um kaup á
stórgripum, svo oftast var til ný-
meti. Árangurinn af þessu varð sá að
fæðiskostnaður á nemanda var að-
eins 90 aurar á dag — níutíu aurar
— og hafði lækkað um 30 aura frá
vetrinum áður. Fæðið var kjarnmik-
ið og gott og myndarbragur á öllu.
Samstarf þeirra, sem fóru með þessi
mál, gat ekki betra verið. Þetta sýnir
og lýsir hugsunarsemi og trú-
mennsku Jóns, sem tókst í sam-
vinnu við aðra að spara skólafélög-
um sínum mikil útgjöld, því þetta
var á þeim árum sem aurarnir höfðu
gildi.
Jón var fæddur 31. júlí 1908 á
Stokkalæk á Rangárvöllum, sonur
Egils Jónssonar bónda þar og konu
hans Þuríðar Steinsdóttur. Hann
þótti snemma tápmikill og vandist
ungur öllum heimilisstörfum. Síðar
var hann í verkamannavinnu til sjós
og lands og alls staðar eftirsóttur.
Hann var myndarlegur í sjón og
raun, stjórnsamur, ákveðinn, félags-
lyndur, hagsýnn, greindur vel og
Egilsson
bóndi, Selalæk
glöggur á aðalatriði í hverju máli,
rökvís ræðumaður, stálminnugur,
traustur og heiðarlegur. Búhöldur
ágætur, framkvæmdamaður og
framfarasinnaður. Hann taldi sig
hafa haft mikið gagn af skólanáminu
á Hólum, enda námsmaður ágætur,
en ýmsum fannst hann ekki þurfa á
bændaskóla að halda.
Jón átti alla tíð heima í Rangár-
vallahreppi. Þar var hans starfsvett-
vangur og honum voru falin mörg
störf, eins og eftirfarandi upptalning
sýnir: Hann var í stjórn Búnaöarfé-
lags Rangárvallahrepps í nær 40 ár
og formaður þess í aldarfjórðung.
Deildarstjóri Rangárvallahrepps hjá
Sláturfélagi Suðurlands frá 1945 og
sláturhússtjóri SS á Hellu frá 1962-
1970. f stjórn Mjólkurbús Flóa-
manna 1966-1979 og fulltrúi á fund-
um Mjólkursamsölunnar. í hrepps-
nefnd 1942-1970 og oddviti um
skeið. Hreppstjóri frá 1950 og alla
tíð á meðan lög leyfðu. Búnaðar-
þingsfulltrúi frá 1966-1978.
Mörg fleiri opinber störf féllu í hlut
Jóns, þótt hér séu ekki talin. Hann
naut fyllsta trausts allra sem honum
kynntust og var mikils metinn í
bændastétt.
Aðalstarf Jóns var bóndastarfið,
sem var honum hugleikið og hans
óskadraumur í æsku var að eignast
góða jörð. Þegar hann kom frá Hól-
um beið hans æskuunnustan Helga
kennari Skúladóttir Guðmundsson-
ar frá Keldum og konu hans Svan-
borgar Lýðsdóttur. Þau giftust
skömmu síðar, hófu búskap í Gunn-
arsholti og bjuggu þar í 9 ár og
komu þar fjárhagslega fyrir sig fót-
um. Ábúðin þar var ekki til fram-
búðar, því Gunnarsholti var ætlað
annað hlutverk.
Árið 1945 er stórbýlið Selalækur til
sölu og þá kaupa þau jörðina og
flytja þangað vorið 1946. Framan af
öldinni bjó þar Sigurður, föðurbróð-
ir Helgu, og eftir hann sonur hans
Gunnar alþm. Selalækur er ágæt
jörð, um 500 ha að stærð og rækt-
unarland ágætt: grjótlaust, þurrt og
grasgefið. Húsakostur þar var allur
með myndarbrag, en farinn að eld-
ast. Ennþá stendur þar myndarlegt
steinhús, byggt árið 1908.
Framtíðin blasti þarna við þessum
ungu hjónum. Þá skeði það í árs-
byrjun 1947 að Helga lést. Þá voru
börnin orðin 5 og öll ung að árum.
Helga var kennaramenntuð, listræn
og mikilhæf kona.
Jón hugsaði sjálfur um börnin
næstu ánn, en haustið 1951 kvænt-
ist hann Ólöfu Bjarnadóttur frá
Böðvarsholti í Staðarsveit, Snæfells-
nesi, Nikulássonar og konu hans
Bjarnveigar Vigfúsdóttur.
Ólöf er mannkostakona, búkona og
húsmóðir ágæt. Þau voru samhent
hjónin og þeim búnaðist ágætlega.
Alltaf stækkaði búið og hefur það
lengi verið með myndarlegustu og
stærstu búum landsins. Fram-
kvæmdir hafa verið miklar í ræktun
og byggingum. Þeirra börn eru 5,
svo alls eru börn Jóns 10.
Það var ekki svo lítið verk, eða hitt
þó heldur, að ala upp 10 börn og
kosta þau í skóla. Öll eru systkinin
myndarleg og dugandi fólk.
Börn Jóns og Helgu eru:
Skúli bóndi á Selalæk og slátur-
hússtjóri Selfossi.
Þuríður Eygló, gift Braga Haralds-
syni húsasmið Sauðárkróki.
Egill verkstjóri Vestmannaeyjum,
kvæntur Sjöfn Guðmundsdóttur.
Svanborg, gift Sæmundi Ágústs-
syni bónda Bjólu.
Börn Jóns og Ólafar eru:
Bjarni bóndi Seialæk, kvæntur
Kristínu Bragadóttur.
Bjarnveig, gift Ármanni Ólafssyni
bónda Vesturholtum.
Bára, gift Árna Guðmundssyni raf-
virkja Hellu.
Þórir bóndi Selalæk, kvæntur Guð-
nýju Sigurðardóttur.
Viðar trésmiður Hvolsvelli, kvænt-
ur Jónu Árnadóttur.
Barnabörn Jóns eru 33 og 1 barna-
barnabarn.
Fjórir synir Jóns eru bændur í
Rangárvallahreppi og 3 þeirra búa á
Selalæk, og 2 dætur hans eru hús-
freyjur í sveit.
Jón var fyrirhyggjusamur og fram-
sýnn. Þegar heilsan fór að bila, hætti
hann að búa og synir hans tóku við á
Selalæk. Hann naut þess að fylgjast
með og sjá hversu myndarlega þeir
hafa staðið að ræktun og bygging-
um. Vel fylgdist hann með öllum
barnahópnum og með ráðum og dáð
hjálpaði hann, þegar á þurfti að
halda, enda umvafinn hlýju á heim-
ili sínu. Eins lengi og heilsan leyfði
var hann í myndarlega, gamla hús-
inu á Selalæk, en synir hans þrír búa
hver í st'nu húsi þar skammt frá.
Staðurinn er glæsilegur í sjón og
raun.
Á sl. ári varð Jón að fara á sjúkra-
húsið á Selfossi. Þar varð hann að
vera eftir það. í hárri elli var hann
jafn stæltur og forðum á Hólastað.
Góður drengur er genginn. Að leið-
arlokum er margs að minnast og
margt að þakka. Innilegar þakkir
fyrir allt, kæri vinur. Ég hugsa til
Hóla. Blessuð sé þín minning. Inni-
lega samúð vottum við hjónin eigin-
konu, börnum og öðrum aðstand-
endum.
Ásgeir Bjamason
Kristjana Jónsdóttir
Kristjana Jónsdóttir kennari, sem
mánudaginn 6. júlí verður kvödd í
Fossvogskirkju, var fædd hinn 5.
ágúst árið 1900 í Steig í Mýrdal,
svo að hún var nær 92 ára þegar
hún lést hinn 25. júní síðastliðinn.
Foreldrar Kristjönu voru hjónin
Jón Þorsteinsson, bóndi í Steig, og
Sigríður Þorsteinsdóttir frá Neðra-
Dal í Mýrdal, en Kristjana ólst upp
á Eystri-Sólheimum í Mýrdal hjá
Ólafi II. Jónssyni bónda þar og
kennara og konu hans Sigríði Þor-
steinsdóttur. Áriö 1924 lauk Kristj-
ana kennaraprófi frá Kennaraskól-
anum og kenndi síöan nær ósiitið í
46 ár. Fyrst kenndi hún eitt ár
(1924-25) aö Búðum á Snæfells-
nesi, síöan tvö ár (1925-27) í Gaul-
verjabæ í Árnessýslu, 39 ár (1927-
66) í Kirkjubæjarklaustri í Vestur-
Skaftafellssýslu (launalaust leyfi í
tvö ár) og að lokum í fjögur ár
(1966-70) viö Landakotsskólann í
Reykjavík. llún átti því óvenju-
langan kennaraferil aö baki.
Árið 1932 giftist Kristjana Magn-
úsi Auðunssyni frá Eystri-Dalbæ í
Landbroti, en hann lést árið 1966.
Þau Kristjana og Magnús eignuð-
ust tvö börn, Guörúnu Sigríði f.
1934 og Helga f. 1946.
Þar sem ég get ekki verið við
kveðjuathöfn þessarar mætu konu,
vil ég með örfáum orðum rifja upp
forn kynni og þakka henni fyrir
góða viðkynningu og trausta vin-
áttu.
Mér er ákaflega minnisstæður
sumardagurinn fyrsti árið 1964. í
desember árið 1963 hafði ég tekið
við prestsþjónustu í Kirkjubæjar-
klaustursprestakalli og sem jafnan
á þeim dögum var sóknarprestur-
inn skipaður prófdómari við barna-
skólana í prestakallinu. Þessi starfi
leiddi til kynna við kennara
hreppsins, Kristjönu Jónsdóttur,
en hún bjó þá með eiginmanni sín-
um, Magnúsi Auðunssyni, greind-
um bónda og gegnum, á Sólheim-
um í Landbroti, sem var nýbýli
þeirra hjóna, kennt við Sólheima í
Mýrdal þar sem Kristjana ólst upp.
Þegar hér var komið sögu voru
börn þeirra hjóna flogin úr hreiðri,
enda hjónin bæði komin á sjötugs-
aldur.
Prófdagarnir sannfærðu mig um
frábæra kennslu Kristjönu — ég
minnist þess t.d. hvað öll börnin
höfðu fallega rithönd — en um-
fram allt hvað hún átti létt með að
laða það besta fram hjá hverjum
nemanda, undur glögg á hæfileika
hvers og eins, enda gjörþekkti hún
börnin og allt bakland þeirra.
Sú hefð hafði skapast í Kirkjubæj-
arhreppi að skólaslit voru jafnan á
sumardaginn fyrsta. Fjölmenntu
þá nemendur, foreldrar og sveit-
ungar á skólauppsögnina, en kenn-
ari og nemendur höföu undirbúið
fjölbreytta dagskrá í tilefni dagsins,
og teikningar og handavinna nem-
enda þakti veggi og borð skólastof-
unnar, Allt var þetta eftirtektarvert
og nýstárlegt í mínum augum. Þó
ekki síst dagskráin, þegar nemend-
ur komu fram á sviöið og stóðu
heiöursvörð undir bláhvítum fána
ungmennafélaganna, en nokkrir úr
hópnum fluttu kvæði Jónasar Hall-
grímssonar, hvar í eru þessi orð:
„lióndi er búslólpi,
bú er landstólpi,
því skal hann virður vel. “
Þaö fór ekki milli mála hvaða hug-
sjónir skópu umgerð dagsins og
þess starfs, sem unnið hafði verið
frá því skóli hafði verið settur um
veturnætur.
Kristjana Jónsdóttir var ein úr
hópi þeirra góðu kennara, sem
komu úr Kennaraskólanum á ár-
unum milli stríða, mótaðir af hug-
sjónum þeirra séra Magnúsar
Helgasonar og Freysteins Gunn-
arssonar og fluttu síðan að námi
loknu fróðleiksþyrstum æskulýð
menningu og mennt. Á þessum ár-
um sóttu margir greindir en efna-
litlir unglingar nám í Kennara-
skólann, eigandi ekki kost á frekara
langskólanámi.
Kristjana minnir mig raunar á
aðra skaftfellska kennslukonu,
Guðrúnu Jónsdóttur frá Skál á
Síðu, sem kenndi við Landakots-
skólann í áratugi. Forn tengsl og
vinátta þeirra Guðrúnar og Kristj-
önu munu heldur ekki hafa spillt,
að Kristjana fékk kennslu við
Landakotsskólann haustið 1966,
þegar hún flutti til Reykjavíkur.
Mér er kunnugt um, að í Landa-
kotsskólanum naut hún mikils
álits og trausts. Og það var Kristj-
ana, sem eitt sinn er þær voru að
rabba saman vinkonurnar, hún og
Guðrún frá Skál, stakk upp á því
við Guðrúnu að hún gæfi Kirkju-
bæjarskóla bókasafn sitt vandað og
gott. Þar stendur því skólinn í mik-
illi þakkarskuld við þær stöllur
báðar.
Jökull Jakobsson rithöfundur tal-
ar um það í ágætri minningargrein
um Guðrúnu Jónsdóttur í Morgun-
blaðinu, hvað hún hafi vakið sterka
þjóðerniskennd með nemendum
sínum, en hefði þó í rauninni aldr-
ei tekið sér í munn orð eins og
fósturland eða ættjörð. Þannig
held ég líka að Kristjana hafi kennt
— komið því, sem hún vildi segja,
til skila án þess að beita „hrárri"
innrætingu, ef svo má segja.
í nær 40 ár kenndi Kristjana í
Kirkjubæjarhreppi — öll árin við
frumstæðar aðstæður, og í raun-
inni við miklu frumstæðari en hún
átti skilið, svo frábær kennari sem
hún var. Þó skal þess getið, að á
margan hátt gætti þarna þó meiri
skilnings á skólastarfi en víða ann-
ars staðar í sveitum, og bjó þar að
arfi þeirra séra Magnúsar Bjarnar-
sonar á Prestsbakka og Elíasar
Bjarnasonar kennara, er samdi
hina landskunnu reikningsbók. Þá
má heldur ekki gleyma hinum
smitandi áhuga Kristjönu og fleiri
góðra manna — ekki síst kvenna.
Kristjana stóð tryggan vörð um
skóla sinn og nemendur áttu sann-
arlega hauk í horni þar sem hún
var.
Minnist ég í því sambandi lítils at-
viks frá fyrstu árum mínum á
Kirkjubæjarklaustri, en ég hafði þá
verið skipaður skólanefndarfor-
maður eins og nær einhlítt var um
sóknarpresta. Einn morgun er
knúið dyra á prestssetri og á hlað-
inu stendur Kristjana með nem-
endahóp sinn — komin til að flytja
formanni þá fregn að skólinn hafi
ekki verið þrifinn í tvo daga og
verði kennsla því felld niður og
nemendur sendir heim. Allt var
þetta sagt með fullri vinsemd, en
með þeirri festu, sem henni var
lagin. Fórum við svo saman til
oddvitans, Siggeirs Lárussonar,
sem með ljúfmennsku sinni
greiddi fljótt og vel úr málum. Oft
hefur mér fundist þetta litla atvik
varpa Ijósi á hina hreinskiptnu af-
stöðu Kristjönu til skóla síns og
samstarfsfólks.
Þótt samvinnan við Kristjönu
stæði ekki í mörg ár, þá var hún öll
þess eðlis, að ég er ákaflega þakk-
látur fyrir að hafa kynnst henni. í
huga mínum fyllir hún flokk þess
úrvalshóps karla og kvenna, sem
áttu sín þroskaár á fyrstu tugum
aldarinnar og dreifðu síðan kring-
um sig manndómi og menningu og
sættu sig aldrei við doðann og
drungann er einatt vildi setjast á
herðar þeirra, sem um árabil öttu
kappi við fásinni íslenskra sveita.
Ég bið guð að blessa minningu
Kristjönu Jónsdóttur. Fjölskyldu
hennar færum við Jóna hugheilar
samúðarkveðjur.
Lissabon í júní 1992
Siguijón Einarsson