Tíminn - 18.07.1992, Blaðsíða 5

Laugardagur 18. júlí 1992
Tíminn 5
Það er bara svona
Jón Helgason skrifar
Enn eru að berast dapurlegar fréttir af
rekstri íslensks sjávarútvegs. Þær þurfa að
vísu ekki að koma á óvart, því að öllum, sem
til þekkja, hefur verið ljóst hvert stefndi. Sam-
tök afurðastöðvanna sögðu í upphafi ársins að
við núverandi rekstrarskilyrði mundi verða 8-
10% halli. Sú spá hefur verið staðfest með
uppgjöri nokkurra stórra fyrirtækja fyrir
fyrstu fjóra mánuði ársins. Og á s.l. hausti
sagði sjávarútvegsráðherra að það stefndi þá í
gjaldþrot margra fyrirtækja í sjávarútvegi, en
þá höfðu þau þurft að þola vaxtasprengingu
núverandi ríkisstjómar í nokkra mánuði.
Þessa yfirlýsingu endurtók sjávarútvegsráð-
herra nokkrum sinnum síðar og lagði jafn-
framt fram tillögur til ríkisstjómarinnar um
aðgerðir til úrbóta.
Forsætisráðherra sagði að ríkisstjómin
hefði annað að gera en sinna slíkum málum
og ýtti þeim flestum út af borðinu. Og ekki
nóg með það. Ríkisstjómin hafði tíma til að
leggja mörg hundruð milljóna króna nýjar
álögur á sjávarútveginn til viðbótar við millj-
arðinn vegna vaxtahækkunarinnar. En sjávar-
útvegsráðherra var sagt að vísa bara vandan-
um til tvíhöfðuðu nefndarinnar frægu, sem
ekki hefúr kynnt bjargráð sín enn. Þar ríkir
sama þögnin og aðgerðaleysið og hjá sjávarút-
vegsráðherra, þegar hann var hvað eftir annað
á síðustu vikum Alþingis spurður hvað hann
ætlaði að sætta sig við að sitja lengi aðgerða-
laus og horfa á hrakspár sínar rætast. Við
þeirri spurningu fengust alls engin svör frá
honum.
Staðreyndirnar tala hins vegar sínu máli.
Það gera fréttimar frá Bíldudal og yfirlýsingar
formanns Samtaka fiskvinnslustöðva um
stöðu greinarinnar. En viðhorf ráðherranna
og stjómarflokkanna virðist vera að þetta sé
bara svona og það sé ekki þeirra mál. Þeir
þurfi aðeins að glíma við launin sín.
Því miður virðist sambærileg staða og'
sama viðhorf koma fram gagnvart landbúnað-
inum. Það var Ijóst að búvörusamningurinn,
sem gerður var vorið 1991, yrði bændum erf-
iður, þó að bændastéttin mæti stöðuna svo þá,
að hann væri skásti kosturinn. Þá var líka vax-
andi bjartsýni um annan atvinnurekstur með
batnandi afkomu fyrirtækja eftir árangur fyrri
ríkisstjómar í efnahagsmálum. Þess var því
vænst að unnt yrði að finna aðra tekjumögu-
leika fyrir bændur.
Nú hafa aðstæður hins vegar gjörbreyst.
Almennt atvinnuleysi fer alls staðar vaxandi,
svo að önnur störf bíða hvergi. Og hvert það
starf, sem leggst niður í landbúnaði, mun því
bætast við fjölda atvinnulausra. Stjórnar-
flokkamir hafa líka skert mikið lögbundið og
umsamið fjármagn til annarrar atvinnuupp-
byggingar, svo að þeir, sem stefna og bölmóð-
ur ríkisstjómarinnar hefur ekki dregið allan
kjark úr og vilja leita annarra úrræða, hafa til
þess minni möguleika. Með svívirðingum,
fjársvelti og reglugerðarbreytingum hefur
stjómarliðið þjarmað svo að Byggðastofnun,
að hún er vanmegna að aðstoða við að leysa
jafnvel brýnustu verkefni.
Hjá ríkisstjóminni ríkir algjört tómlæti
um hvemig afleiðingamar af stefnu hennar
og röngum ákvörðunum muni leika byggðir
landsins. Hvemig draga mun þrótt úr þeim,
sem þar búa, svo að erfiðara verði að snúa
vöm í sókn, þegar þjóðin losnar undan fargi
ríkisstjómar Davíðs Oddssonar. Að vísu verð-
ur að viðurkenna að ríkisstjórnin er á þessu
sviði stefnuyfirlýsingu sinni trú, þar sem hún
sagði að atvinnulíf þjóðarinnar væri málefni,
sem hún ætlaði ekki að skipta sér af. Þetta er
bara svona.
Tvö stórvirki á sviði atvinnumála ætlaði
ríkisstjómin þó að leysa af hendi með skjótum
hætti og Alþýðuflokkurinn taldi svo mikils
virði að réttlætti sálufélag hans við Sjálfstæð-
isflokkinn og meir en það. Annað var bygging
álversins í Keilis-
nesi, en hitt samn-
ingurinn um EES
við Evrópubanda-
lagið. Bjargráðin
fyrir íslenskt at-
vinnulíf skulu
koma erlendis frá
og skipti því litlu
máli hvemig fer
fyrir því sem fyrir
er. Þetta viðhorf er ef til vill skýringin á túlkun
lögfræðinganna fjögurra, sem viðskiptaráð-
herra segir algjörlega óskeikula, á íslensku
stjómarskránni, þegar þeir segja að ákvæðið
þar um að stjómvöld fari með framkvæmda-
vald eigi ekki lengur eingöngu við íslensk
stjómvöld.
Það er glöggt dæmi um trú núverandi
stjómarflokka á að bjargráðið komi að utan,
að þegar utanríkisráðherra skrifaði undir
samninginn um EES sagði hann að fríversl-
unarsamningur við Bandaríkin væri næst á
dagskrá. Þegar minnst er á þann möguleika er
gjaman bent á, að fyrir fáum ámm gerði Kan-
ada slíkan samning við Bandaríkin, svo að við
gætum fylgt í fótspor þeirra. Þar sem vitað er
að utanríkisráðherra getur verið skjótráður
og röskur til verka í samskiptum við erlenda
aðila, þá getur verið fróðlegt fyrir okkur að
kynnast því hver árangur Kanadamanna hefur
orðið af þeim samningi.
Á síðasta ári kom út bók í Kanada um það
efni og ber hún heitið „Svikin við Kanada".
Höfundur hennar heitir Mel Hurtig. Hann er
fyrirlesari, rithöfundur og stjómmálafræðing-
ur, sem hefur verið heiðraður af fimm kanad-
ískum háskólum auk annarra viðurkenninga.
í bókinni birtir hann línu- og súlurit, sem
byggð em á upplýsingum frá opinbemm
stofnunum, um þróunina síðustu árin. Em
þær staðreyndir vægast sagt dapurlegar, eins
og heiti bókarinnar gefur reyndar til kynna.
En auk þess ræðir höfundurinn um aðdrag-
andann að samningsgerðinni og hvemig
þjóðin var tæld og blekkt til að veita honum
brautargengi.
í formála sínum segir höfundur að Kan-
ada sé nú í afturför. Það sé verið að gera að
engu uppbyggingarstarf liðinna kynslóða, þar
sem svo vel hafi tekist. Lífskjör þjóðarinnar
hafí verið orðin með þeim bestu sem þekkjast
og framtíðarmöguleikar hennar hafi verið öf-
undarefni annarra þjóða. Harmleikurinn, sem
nú er að gerast í Kanada, sé sá, að þjóðin skuli
leyfa óhæfri stjómmálaforystu ásamt gráðug-
um og eigingjömum stjómendum og eigend-
um stórra fyrirtækja að eyðileggja starf þjóð-
arinnar og gera framtíðardrauma hennar að
engu. Landið sé fagurt og náttúruauðæfi mik-
il: víðáttumiklir skógar, frjósamt land, gnægð
fersks vatns, málmar og olía. Þar búi frjálst og
framtakssamt fólk, sem er mótað af félagsleg-
um viðhorfum og hjálpsemi.
Mikill fjöldi Kanadamanna ferðast til
Bandaríkjanna og líkar það vel. En þeir vilja
ekki búa þar og skoðanakannanir hafa sýnt í
mörg ár að þeir
vilja ekki samein-
ast þessum ná-
grönnum sínum
í suðri. Vegna
gjörða Brians
Mulroney og vina
hans muni þeir
brátt ekki eiga
annarra kosta
völ. Þeir félagar
lugu að kanadísku þjóðinni. Það er afsakan-
legt að segja ekki sannleikann vegna fáfræði,
en ófyrirgefanlegt að afvegaleiða vegna brenn-
andi trúar á einstrengingslega hugmynda-
fræði. Langversta blandan er þó fáfræði, hug-
myndafræði og svik, en það er einmitt það
sem kanadíska þjóðin hafi orðið að þola frá
forystumönnum í stjómmálum og stjómend-
um stórfyrirtækja eftir kosningarnar 1984.
Þessi bók sé athugun á tortímandi áhrif-
um eina kosningaloforðsins þá, sem Brian
Mulroney hefur haldið, það er að undir hans
stjóm mundi kanadískt þjóðfélag taka þeim
breytingum aö það yrði óþekkjanlegt. Þáð sé
þó enn tækifæri til að snúa til baka á þeirri
braut, þó að stuttur tími sé til stefnu. Það
tækifæri gefist í næstu þingkosningum og
skorar höfundur á lesendur bókarinnar að
verða virkir baráttumenn við það brennandi
verkefni. Á því byggist áframhaldandi tilvera
Kanada.
Fyrsti hluti bókarinnar ber fyrirsögnina
„Leiguliðar í okkar eigin landi“. í fyrsta kafla
hans er vitnað í eftirfarandi orð Brians Mulr-
oney frá 13. júní 1983: „Kanadamenn höfn-
uðu frjálsri verslun við Bandaríkin 1911. Þeir
munu gera það aftur 1983.“ Hann varð for-
sætisráðherra Kanada eftir kosningar í sept-
ember 1983 og þegar í árslok 1984 voru áætl-
anir um fríversiunarsamning við Bandaríkin
vel á veg komnar. Fyrir kosningarnar 1988 var
samningurinn fullgerður og snérust þær um
hann. Þá taldi Mulroney samning við Banda-
ríkin bráðnauðsynlegan til að tn’ggja efna-
hagsvöxt og velgengni Kanada. íhaldsmenn
vom áhyggjufullir út af hvemig forsætisráð-
herra þeirra gæti skýrt þessa 180° pólitísku
kúvendingu.
TVúnaðarskjal, sem lak út úr ráðuneytinu,
segir frá áætlun um öflugan fjölmiðlaáróður.
Það skyldi forðast að ræða, fræða um og skýra
innihald samningsins, heldur hamra á full-
yrðingu um að mikilvægt væri að hafa fmm-
kvæði í verslun og því væri samningurinn
allra meina bót, og fá þannig góðlátlegt tóm-
læti meirihluta þjóðarinnar um hann. Árang-
urinn ylti á góðri sölumennsku á þessari
gylltu skýjaborg. Þessi Iævísu, siðlausu og
kaldrifjuðu brögð Mulroneys em aðalástæðan
fyrir því að Kanadamenn em orðnir kaldrana-
legir gagnvart stjómmálaforingjum sínum.
Ríkisstjómargögn sýna, að ríkisstjóm íhalds-
flokksins skildi vel hvað Kanada yrði að láta
mikið af sjálfstæði sínu fyrir samninginn og
hvaða breytingar hann hefði í för með sér á
efnahags-, stjómmála-, félags- og menningar-
sviði. Til að standa undir kostnaði við sölu-
mennskuna á þessum áróðri fyrir kosningam-
ar 1988 var varið til þess meira fjármagni en
nokkm sinni fyrr, þó að það fáist þó aldrei ná-
kvæmlega upp gefið hversu mikið það var eða
frá hverjum. Mest kom þó frá stórfyrirtækj-
um, innlendum og jafnvel erlendum, og þeim
meira að segja veitt heimild til að færa slíkan
kostnað til gjalda fyrir skattlagningu. Það
virðist því að héðan í frá geti stórfyrirtækin
keypt úrslit almennra kosninga, jafnvel þótt
fjármagnið eigi uppmna sinn utan Kanada.
Lengst af ámnum 1987 og 1988 vom
flestir tortryggnir í garð samningsins. En hin
öfluga og hnitmiðaða barátta ríkisstjómar og
stórfyrirtækja tældi nógu marga í bili til að
kjósa íhaldsflokkinn, svo hann hélt meiri-
hluta sínum. Skoðanakannanir sýna hins veg-
ar nú að vaxandi fjöldi er á móti samningnum.
í þeirri síðustu vom 57% á móti og 31% með,
og 56% sögðu hann hafa skaðað Kanada, en
aðeins 7% að hann hefði gert gagn. Þó hafa
opinberir aðilar og jafnvel fjölmiðlar reynt að
gera sem allra minnst úr því tjóni, sem hann
hefur valdið, en þar er af mörgu að taka.
í bókinni em síðan ítarlega raktar geig-
vænlegar efnahagslegar afleiðingar samnings-
ins með vaxandi atvinnuleysi, viðskiptahalla
og öðmm þrengingum. Það sé erfitt að skilja
hvemig hin þrælslundaða ríkisstjóm gat ver-
ið svo ótrúlega óhæf við samningsgerðina,
nema bak við lokaðar dyr hafi farið fram bein
fjárkúgun.
Var það heimska eða samsæri sem réð
þeirri gerð? Ef til vill hvort tveggja. Það sem
eftir stendur em hinar hræðilegu afleiðingar.
Eftir lestur á þessari lýsingu Mels Hurtig,
jafnvel þó einhverja fyrirvara megi gera við
hana, þá vekur það undmn að utanríkisráð-
herra okkar skuli telja það brýnt verkefni að
koma okkur í þennan félagsskap á sama tíma
og ríkisstjómin lætur málefni íslenskra at-
vinnuvega reka á reiðanum. Það eigi bara svo
að vera.
Hverjar em hugmyndir ríkisstjómar Dav-
íðs Oddssonar um hlutverk sitt og í hvaða
ógöngur hún er að leiða þjóðina?
Hversu lengi enn getur meirihluti þjóðar-
innar sætt sig við að ríkisstjóm Davíðs Odds-
sonar haldi þeirri strandsiglingu áfram?