Tíminn - 28.11.1992, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 28. nóvember 1992
FUNDIR OG FÉLAGSSTÖRF
Keflavík —
Suðurnesjamenn
Opið hús alla mánudaga kl. 20.30. Mætum öll. Alltaf heitt á könnunni.
Framsóknarfélögin i Keflavik.
Félagsvist á Hvolsvelli
Spilað verður á sunnudagskvöldum 29. nóvember, 13. desember og 10. Janúar.
Auk kvöldverðlauna verða ein heildarverðlaun: Dagsferö fyrir 2 með Flugleiðum til
Kulusuk.
3 hæstu kvöld gilda. Framsóknarfélag Rangárvallasýslu
Jólafundur
Miövikudaginn 2. desember kl. 20.30 heldur Félag framsóknarkvenna I Reykjavlk
jólafund I flokksskrifstofunni við Lækjartorg.
Fjölbreytt dagskrá. — Hátiðarkaffi. Munið jólapakkana.
Takið með gesti. St/ómin
Konur á
flokksþingi
Ásta R. Jóhannesdóttir og Áslaug Brynj-
ólfsdóttir munu segja frá Alþjóölegri
kvennaráðstefnu, sem haldin var i Dublin
á s.l. sumri. Fundurinn verður 27. nóv-
ember á 2. hæð á Hótel Sögu i A-sal kl.
18.30.
Léttur kvöldverður stendur til boða.
RÆSTING Á HLUTA AF HÚSNÆÐI RÍKISSPÍTALA
Innkaupastofnun rikisins fyrir hönd Rikisspitala óskar eftir tilboöum f
ræstingu á hluta af húsnæöi Rikisspftala.
Um er aö ræöa þrjú hús, samtals 2700 m2. Mögulegt er aö bjóöa i ræst-
ingu fyrir hvert hús. Geröur veröur samningur til þriggja ára um ræsting-
una.
Farin veröur skoöunarferö um þetta húsnæöi á vegum tæknideildar Rík-
isspitala þriöjudaginn 8. des.
Útboösgögn veröa afhent á skrifstofu vorri, Borgartúni 7, Reykjavík,
gegn 5000 kr. skilatryggingu fyrir hvert eintak.
Tilboö veröa opnuö á sama staö þriöjudaginn 22. des. kl. 11:00.
INNKAUPASTOFNUN RIKISINS
BORGARTÚNI 7.105 REYKJAVÍK
óskast i eftirtaldar bifreiöar og tæki sem veröa til sýnis þriöjudaginn 1.
des. 1992 kl. 13-16 1 porti bak viö skrifstofu vora aö Borgartúni 7,
Reykjavík, og víöar.
1 stk. Nissan Sunny 4x4 bensín 1989
3 stk. Subaru 1800 station 4x4 bensín 1988
2 stk. Toyota Tercel station 4x4 bensín 1985-86
5 stk. Nissan Patrol 4x4 diesel 1985-87
1 stk. Nissan Double cab 4x4 diesel 1985
2 stk. Mitsubishi L-200 pick up 4x4 diesel 1990
1 stk. Mitsubishi L-300 Minibus 4x4 bensín 1988
1 stk. Mazda 323 station bensin 1987
1 stk. Mazda E-1600 Double cab diesel 1987
1 stk. Mazda 1600 pick up bensín 1982
1 stk. Man 9.150 F vöruflutningabifreiö diesel 1989
1 stk. Arctic cat Prowler snjósleöi bensín 1990
Til sýnis hjá Landsvirkjun, Krókhálsi 7:
1 stk. Effer bilkrani N/3 S bllkrani 19.000 t.m. 1983
Til sýnis hjá Vegagerö ríkisins, birgöastöö, Grafarvogi:
1 stk. festivagn meö vatnstanki 19000 Itr (áltankur)
Til sýnis hjá Vegagerö rikisins, Höfn, Hornafiröi:
1 stk. festivagn meö vatnstanki 19000 Itr
Til sýnis hjá Rafmagnsveitu ríkisins, Egilsstööum:
1 stk. Nissan Patrol 4x4 diesel 1985
Tl sýnis hjá Bútæknideild, Hvanneyri I Borgarfiröi:
1 stk. GMC pick up (ógangfær) 4x4 bensín 1977
Tilboöin veröa opnuö aö skrifstofu vorri sama dag kl. 16.30 aö viöstödd-
um bjóöendum. Réttur er áskilinn til aö hafna tilboöum sem ekki teljast
viöunandi.
INNKAUPÁSTOFNUN RIKISINS „
o BORGARTÚNI 7.105'REYKJAVÍK 2
Rætt um endurvinnslu
og mengunarmál við
Guðjón Jónsson, efna-
verkfræðing hjá
Efna- og umhverfistækni-
deild Iðntæknistofnunar.
Margt í þessu viðtali
mun sjálfsagt
koma ýmsum nokkuð á
óvart
„Endurvinnsla" er orð,
sem fengiö hefur mjög
jákvæðan hljóm hin síð-
ustu ár, og okkur finnst
felast í því eins konar
andóf gegn sóunar-
hyggju fyrri áratuga og
vilji til að skila jörðinni
því aftur sem frá henni
var tekið, eða þá að
minnka rányrkjuna að
minnsta kosti. Þegar um
endurvinnslu er rætt,
dettur flestum pappír
fyrst í hug, enda hefur
talsverður áróður verið
rekinn fyrir notkun hans,
m.a. meðal skólabarna.
Þá hafa mörg fyrirtæki
viljað sýna fram á um-
hyggju fyrir umhverfinu
með því að nota endur-
unninn pappír í umbúðir
— og auglýsa það. Jafn-
framt hefur nokkur
skuggi fallið á plast til
umbúðanotkunar og
margir framleiðendur
brugðist við með því að
leggja áherslu á skað-
leysi þess. Það hafa
margir tekið undir og
minnt á að margir skað-
legir mengunarvaldar
tengjast allri pappírs-
framleiöslu og vinnslu.
En hverju á að trúa? Til
þess að spjalla um þetta
við okkur, fengum við
Guðjón Jónsson efna-
verkfræðing, sem stýrir
Efna- og umhverfistækni-
deild hjá Iðntæknistofun
íslands, og komumst að
ýmsum óvæntum stað-
reyndum. Fyrst spurðum
við Guðjón hvernig fram-
leiðslu á hinum marg-
rómaða endurunna papp-
ír væri háttað.
„Við hefðbundna pappírsfram-
leiðslu er um ýmis ferli að ræða,
en í flestum tilfellum er mikið
notað af hvers kyns efnasulli sem
veldur heilmikilli mengun, auk
þess sem hún krefst mikillar
vatnsnotkunar og orkunotkunar.
Þessa eyðslu hafa menn viljað
minnka með því að endurvinna
pappírinn.
Pappírinn er samsettur úr trefj-
um úr tré, sem hægt er að leysa
upp aftur og nota í nýjan pappír.
Þetta er áætlað að hægt sé að
endurtaka um það bil fjórum
sinnum. Ein af vinnsluaðferðum
trjátrefja til pappírsframleiðslu
er að tæta timbrið niður með vél-
um, í stað þess að leysa þær upp
með efnum eins og algengast er.
Trefjamar verða þá styttri og ekki
hægt að endurvinna þær jafn oft.
Sá pappír, sem ekki hentar til
endurvinnslu í skrifpappír, er oft
notaður til framleiðslu á grisju-
pappír eins og pappírsklútum
(„tissues") og slíku.
Endurunnum pappír er skipað í
flokk með efnaframleiddum
pappír og hann getur haft mjög
mismunandi eiginleika. Áður
voru trefjamar í honum styttri
en nú og auk þess mikið af
prentsvertu og óuppleystum efn-
um, svo hann varð aldrei hvítur
að nýju. Menn reyndu heldur
ekki að bleikja hann í þeim til-
gangi, því til þess hefði þurft
mikið magn bleikefna, sem em
efni sem menn vilja losna við úr
umhverfinu. Þau brjóta niður líf-
ræn efni og eru mjög mengandi.
Loks urðu hinar stuttu trefjar
þess valdandi að mikið ryk kom
úr endurunnum pappír og
vandamál tengdust notkun hans:
Ljósritunarvélar og tölvuprent-
arar fylltust af ryki og það olli oft
ertingu hjá fólki sem vann með
endurunninn pappír.
Þróaðri aðferðir
Ferli við endurvinnslu pappírs er
nú orðið mun þróaðra en ég hef
rætt um hér, og nú er hægt að fá
veruleg gæði í endurunnum
pappír. Samt hefur hann ekki
orðið vinsæll nema til alveg
ákveðinna nota. Hann getur
hentað vel í minnisblöð fyrir
blaðamenn og annað sem ekki er
ætlað að geymast. En umbætur
hafa átt sér stað og þær hafa
einkum verið í því fólgnar að
menn hafa farið að nota náttúru-
vænni aðferðir við að framleiða
frumpappírinn en áður. Þá er
rétt að geta um að endurbætur í
framleiðsluferlinu hafa orðið til
þess að nú má fá úrvalspappír,
sem flokkaður er sem umhverfis-
vænn, þótt hann sé kannski
bleiktur að hluta eða að fullu og
að við það myndist umhverfis-
mengandi efni. En það er ekki í
jafn miklu magni, og pappírinn
hefur ekki þann gráa eða litaða
ö
blæ sem er á algengasta endu-
runnum pappír.
Fræðilega séð má endurvinna
um 60% af öllum pappír, en
meira næst ekki inn samkvæmt
tölfræðinni. Hluti framleiðsl-
unnar fer nú til framleiðslu
pappírspoka.
Orkar tvímælis
Þessir innkaupapokar úr endu-
runnum pappír hafa verið taldir
hið mesta ágæti af mörgum. En
sannleikurinn er sá að menn
lenda þó í talsverðum vanda þeg-
ar að því kemur að velja á milli
slíkra poka og plastpoka. Plast-
pokinn veldur sem kunnugt er
verulegri sjónmengun, sem
Laugardagur 28. nóvember 1992
Tíminn 7
og fullyrða að ein eða önnur pla-
stefni verði að vatni og koltvísýr-
ingi við brennslu, skyldi taka þvf
með þessum fyrirvara. Til þess að
það reynist rétt, verður bruninn
að fara fram við hitastig sem
hvergi fæst við sorpeyðingu á ís-
landi í dag, svo dæmi sé nefnt um
vandann. Það þurfa að vera fyrir
hendi brennsluofnar með mjög
nákvæmri hitastýringu. Vera má
að sorpbrennslan, sem ætlunin er
að byggja í Vestmannaeyjum,
uppfylli þau skilyrði, en um það er
mér enn ekki kunnugt.
En ef rétt brennslustig er notað,
breytist myndin talsmönnum
plastnotkunar f vil hvað tiltekin
plastefni snertir. Um efrii eins og
„polyethylene", sem er algengt
efrii í burðarpokum, verður ekki
sagt að það sé á neinn hátt skað-
vænlegt. Þegar heildarlífferill
þess er athugaður og borinn sam-
an við pappírspokann, mundi ég
ekki geta fallist á að pappírspok-
inn væri betri. Þegar „polyethy-
leni“ er brennt við rétt hitastig, er
það meira að segja fyrirtaks orku-
gjafi og tekur brennsluolíu fram.
Öðru máli gegnir um „polyvinyl-
klóríð“, sem er gjarna notað í
hluti eins og plasthengi f steypi-
böðum. Þar er grunneiningin
klórefni, sem er grunaður krabba-
meinsvaldur og því hafa menn
viljað banna þetta plast. Ástæðan
er líka sú að við bruna er það klór-
gjafi, en þegar fjölhringa lífrænt
efni er brennt með klórgjafa við
ákveðið hitastig myndast meðal
annars hin svonefndu „dioxín“.
Grundvallar-
munurínn
Grundvallarmunurinn á pappír
og plasti kemur þó best fram þeg-
ar horft er á hráefnauppsprett-
urnar. Þá reynist önnur endurnýj-
anleg, en hin, olían, endurnýjast á
hálfri milljón ára eða svo. Hún
kemur úr auðlindum sem verið er
að nota upp, en trjáviður endur-
nýjast svo lengi sem loftslag
versnar ekki til þeirra muna að
plönturnar hætti að vaxa. Margir
benda á að þessi samkeppni muni
binda enda á plastnotkun að lok-
um.
Þótt ég sé síður en svo með-
mæltur sóun olíuauðlinda, er það
eigi að síður svo að á meðan olían
er notuð verður framleiðsla á til
dæmis „polyethylene“-poka hag-
kvæmari en pappírspoka. Mengun
andrúmsloftsins af völdum plast-
pokaframleiðslu er líka minni en
af völdum pappírspokafram-
leiðslu og sé „polyethylene“-plast-
poki grafinn, eru engin gögn
finnanleg um að það valdi skaða.
Hann mengar ekki jarðveginn á
neinn hátt svo vitað sé, en ekki er
loku fyrir það skotið að mengandi
efini úr pappírnum geri það.
Þó á endurvinnslan
rétt á sér
Hvaða kosti hefur endurunninn
pappír, sem vega upp á móti
þessu? Þeir, sem endurvinna
pappír, benda á að þeir noti veru-
lega minni orku og vatn en þarf til
frumvinnslu pappírs. Frá um-
hverfisverndarsjónarmiði verður
því ekki annað sagt en að endu-
runni pappírinn eigi fullkomlega
rétt á sér.
Staðan er því sú að menn taka af-
stöðu með öðru hvoru, pappír eða
plasti, og halda sig við þá afstöðu.
En sé farið að rannsaka hinn kost-
inn, kemur í ljós að hann hefur
margt sér til ágætis og það er vel
skiljanlegt að þessi málefni valdi
talsverðum ruglingi meðal þeirra,
sem utan við hóp sérfræðinganna
standa.
Satt að segja er það einmitt fjöl-
breytnin sem gerir umhverfis-
málin svo skemmtileg og forvitni-
leg að kanna þau.“
AM
BREFP0KINN?
verður til þess að menn krefjast
að slíkar umbúðir hverfi að fullu
úr umhverfinu. En þá má benda á
að orkan, sem menn nota til þess
að framleiða pappírspoka, er
verulega miklu meiri en við plast-
pokaframleiðslu og efnanotkun
yfirleitt einnig. Sé því litið á
heildarlífferil vörunnar og alla
mengandi þætti og hráefnanotk-
un fram á notkunarstigið, getur
plastpokinn orðið hagstæðari í
samanburðinum. Slíkan saman-
burð hafa menn leikið sér að því
að gera og til dæmis yfirvöld í
Þýskalandi hafa ekki viljað dæma
plastpokann úr leik og taka upp
pappírspokanotkun. Aftur á móti
hafa sum fylki í Bandaríkjunum
valið pappírspokana.
Plast síður umhverfís-
mengandi en pappír?
En hvorir hafa meira til síns
máls? Því heyrist stundum haldið
fram, plastumbúðum til gildis, að
auðvelt og háskalaust sé að eyða
þeim. Það er ekki beinlínis satt.
Öll plastefni eru þeirrar náttúru
að ef þau eru ekki brennd við rétt
hitastig, fá menn úr þeim all and-
styggilega blöndu lofttegunda,
sem fáir mundu vilja anda að sér.
Því er það að þegar menn koma
Guöjón Jónsson efnaverkfræöingur: „Þaö er einmitt fjölbreytnin sem gerir umhverfismálin svo skemmtileg og forvitnileg að kanna þau “ TlmamyndÁrni Bjarna
PLASTP0KINN
UMHVERFISWENNI
EN ENDURUNNI