Tíminn - 28.11.1992, Blaðsíða 15

Laugardagur 28. nóvember 1992
Tíminn 15
valdaafsalið er fólgið. Lýðræðislegt
vald mun þoka fyrir markaðsvaldi.
Hjá BSRB útbjuggum við lítið
dreifirit þar sem greint var frá ýms-
um fuliyrðingum um kosti og galla
aðildar að EES. Á vinnustöðum
kveikti þetta umræðubál, enda var
dreifibréfið sent út á sama tíma og
menn þóttust eygja möguleika á því
að Alþingi samþykkti þjóðarat-
kvæðagreiðslu um EES. Það knúði
menn og hvatti til markvissrar um-
ræðu. Menn veltu fyrir sér mögu-
leikum okkar á að koma unnum
fiskréttum á markað erlendis. Á
hvern hátt við gætum svarað yfir-
burðum erlendra vinnslustöðva
vegna nálægðar þeirra við neyslu-
markað, menn spurðu um hve verð-
mætaskapandi störf væri að tefla,
hvort það væri rétt að okkur hefðu
boðist þessar sömu tollalækkanir og
breytingar á bókun sex allar götur
frá 1972 ef við aðeins hleyptum
Efnahagsbandalagsflotanum inn í
landhelgina eins og nú stendur til
að gera; rætt var um aðgang okkar
að erlendum menntakerfum, minnt
var á tvíhliða samninginn við
Frakka um aðgang okkar að frönsk-
um skólum og þvergirðingshátt
Breta í því efni jafnvel eftir tilkomu
EES; þannig vöknuðu endalausar
spurningar.
Umræða sem árum saman hafði
verið einskorðuð við sérfræðinga-
nefndir var að kvikna með þjóðinni
allri. Menn spurðu og leituðu svara;
menn vildu læra á umhverfi sitt,
þekkja til hlítar alla möguleika og
kosti til þess að átta sig á hvað væri
best til ráða. Það mætti orða það svo
að menn vildu vita hve langt væri til
Brussel í kflómetrum talið og einn-
ig í metrum og sentimetrum til að
geta haft á því skoðun hvort og með
hvaða hætti þeir vildu halda þang-
að. Þegar lýðræðið verður virkt og
lifandi, leita menn þekkingar til að
grundvalla skoðanir sínar á. Ákvarð-
anir sem grundvallast á þekkingu
og ákvarðanir sem grundvallast á
lýðræði þurfa ekki að stangast á.
Þvert á móti, þegar þetta tvennt
kemur saman verður til uppbyggj-
andi afl, og fyrir vikið verður samfé-
lagið allt sterkara og öflugra.
Þegar íslendingar brutust úr ör-
birgð til bjárgálna og unnu sjálf-
stæði sitt, þá var það því að þakka að
vakning varð með þjóðinni, hún tók
af lífi og sál þátt í umræðu um nútíð
sína og framtíð. Að sönnu var sam-
félagið á marga lund einfaldara í þá
daga en það er nú, en hitt hefur ekki
breyst að okkar litla samfélag þarf á
því að halda að við leggjumst öll á
árarnar og séum öll með á nótun-
um, skiljum umhverfi okkar og allt
sem það hefur upp á að bjóða. Þann-
ig virkjum við best þá krafta sem
búa með okkur.
Vísbending um vilja manna til þess
að taka sameiginlega á var hin svo-
kallað þjóðarsátt. Með samstilltu
átaki í kaupgjaldsmálum og verð-
lagsmálum þar sem þorri manna
tók virkan þátt, tókst að brjóta hér
niður verðbólgu, og menn bjuggu
sig undir sameiginlegt átak til að
koma hér á auknum jöfnuði og skil-
virkara þjóðfélagi.
Höfundum Reykjavíkurbréfs Morg-
unblaðsins, þeim hinum sömu og
telja það helstan kost við sérfræð-
inga í efnahagsmálum að þeir séu
ekki í tengslum við fólk, hefur engu
að síður orðið tíðrætt um nauðsyn
breiðrar samstöðu um þær lausnir
sem uppi kynnu að verða. Og ekki
man ég betur en forsætisráðherr-
ann gerði slíkt hið sama, gott ef
hann ekki sagði að þjóðarsátt væri í
burðarliðnum. Og til marks um
þetta sagði hann í blaðaviðtali, að
allir hinir sérfróðu menn, sem
kæmu að þessu máli, hefðu síma-
númerið sitt og ættu því greiðan að-
gang að sér.
Sá sem svona talar skilur ekki að
forsendur þess að ná sáttum í þjóð-
félaginu er að fá samfélagið allt til
að taka sameiginlega á. Þetta er
hlutverk ríkisstjórnar og þetta er
hlutverk forsætisráðherra í ríkis-
stjórn, hann á að sætta en ekki
sundra þjóðinni. En það var ekki í
þessum anda sem Davíð Oddsson
forsætisráðherra talaði, þegar hann
sagði að opinberir starfsmenn hefðu
litlar áhyggjur af atvinnuleysi, þeir
gætu trútt um talað, því þeir byggju
við starfsöryggi sjálfir.
Það er rétt að þannig er hugsana-
gangur manna, sem telja rétt og
skylt að hugsa fyrst og síðast um
eigin hag; sem teíja að menn eigi að
hugsa á grundvelli einstaklings-
hyggju en ekki samfélags; sem telja
samkenndina, hið huglæga í samfé-
laginu til óþurftar. En þannig hugsa
ekki fslendingar almennt. Þær
áhyggjur, sem þjóðin öll hefur af
vaxandi atvinnuleysi, ber þess
glöggan vott.
Reyndar er sundrungartal gagnvart
þegnum þessa lands engin nýlunda.
Þess verður til dæmis oft vart að op-
inberum rekstri og einkarekstri sé
stillt upp sem andstæðum og því
fólki, sem þar starfar, jafnvel sem
andstæðingum. Þetta er fráleitt
sjónarmið. Við búum í verkskiptu
og sérhæfðu þjóðfélagi þar sem for-
senda öflugs atvinnulífs er vel rekið
velferðarkerfi og önnur þjónustu-
Enndi
Ögmundar
Jónassonar,
formanns
BSRB, á
flokksþingi
Framsóknar-
flokksins
starfsemi opinberra aðila. Til að
geta stundað sjóinn, smíðað raf-
orkuver, fryst fiskinn, komið mjólk-
inni til neytenda, stundað plast-
bakkaframleiðslu og útflutning á
vogum og netum og botnvörpum,
þarf að sinna menntun og uppeldi
barna, sinna sjúkum og öldruðum,
og það þarf að byggja brýr og teikna
brýr og sinna rannsóknarstörfum og
fjarskiptum, spá fyrir um veður,
starfrækja vita og hafnir, halda uppi
lögum og reglum, kenna tungumál
og miðla fróðleik. Þjóðfélag, sem
ekki áttar sig á þessu nú undir lok
tuttugustu aldarinnar, skilur ekki
vitjunartíma sinn. Rekstur hins op-
inbera og einkarekstur stangast
ekki á. Og það er glórulaust að setja
sér það sem takmark í sjálfu sér að
skera niður opinberan rekstur. Það
á hins vegar að vera takmark okkar
allra að sjá til þess að fjármunum
samfélagsins alls sé ráðstafað þann-
ig að það gagnist þessu sama samfé-
lagi sem best. Og það á að vera tak-
mark að stuðla að jafnvægi í samfé-
laginu, ekki aðeins á milli opinbers
reksturs og einkareksturs heldur í
efnahagslífinu í heild sinni.
Það, sem hrjáir efnahagslífið og er
alvarlegur bölvaldur, er einmitt
jafnvægisleysi. Það er blekking að
tala um stöðugleika í íslensku þjóð-
félagi, eins og mönnum hefur verið
tamt að gera. Hér ríkir ekki stöðug-
leiki, heldur jafnvægisleysi. Við
náðum niður verðbólgunni og það
var gott. En menn mega ekki rugla
saman lágu verðbólgustigi og stöð-
ugleika. Þjóðfélagið er á stöðugri
hreyfmgu. Allan ársins hring er með
einum eða öðrum hætti verið að
ráðstafa fjármunum þjóðarinnar.
Þetta er gert með verðlagsákvörð-
unum á markaði, vaxtabreytingum í
fjármagnskerfi og margvíslegum
aðgerðum stjórnvalda. Nú síðast
gengisbreytingu upp á 6%. Með
þessum hætti eru fjármunir færðir
til og hafa þar af leiðandi áhrif á kjör
hópa og einstaklinga. Bara á þessu
ári hafa milljarðar verið færðir frá
heimilum og fyrirtækjum til fjár-
magnseigenda. Hvorki viðkomandi
heimili né fyrirtæki, sem eru að sli-
gast eða hafa þegar sligast undan
byrðunum, búa við stöðugleika. Og
sá, sem misst hefur vinnuna af þess-
um sökum, kannast ekki við neinn
stöðugleika.
Sá vandi, sem við búum við, er
engan veginn einsdæmi í samfélagi
þjóðanna. Það er nú að verða viður-
kennd skoðun um allan heim að
meginorsök óstöðugleika og jafn-
vægisleysis í efnahagslífi þjóðanna
sé óeðlilega hár kostnaður á láns-
fjármagni. Þetta er áhyggjuefni í
þjóðfélögum, sem eru að sökkva sí-
fellt dýpra í skuldafen. Hér á landi
eru skuldir heimila, fyrirtækja og
íslenska ríkissjóðsins komnar á al-
varlegt stig. En þannig er því líka
farið í löndunum í kringum okkur.
Áárinu 1991 námu opinberarskuld-
ir íslendinga 40% af vergri lands-
framleiðslu. Á sama tíma námu
skuldir Evrópubandalagsríkja að
meðaltali 60% af vergri landsfram-
Ieiðslu og þegar hallinn á ríkissjóði
í þessum löndum er skoðaður og
hann borinn saman við ísland, þá
hefur hann verið lægri hjá okkur
eða rúm 3% af vergri landsfram-
leiðslu, en tæp 4% hjá Evrópu-
bandalagsríkjunum að meðaltali.
Staðreyndin er sú að aukin skulda-
söfnun hefur einkennt efnahagsþró-
un flestra ríkja í okkar heimshluta á
síðustu áratugum og hefur stjórn-
málaumræða víðast hvar gengið út
á að finna ráð sem duga til að
stemma stigu við þessari þróun.
Menn eru farnir að gera sér grein
fyrir því að hávaxtastefna í samfé-
lögum, sem búa við lítinn hagvöxt,
þýðir það í reynd að verið er að flytja
til fjármuni langt umfram verð-
mætasköpun í samfélaginu. í olíu-
kreppunni á áttunda áratugnum
gerðu menn sér grein fyrir því að
mjög var þrengt að fjármagnskerfi
víða um lönd, og færi svo að það
brysti, yrðu afleiðingarnar ófyrirsjá-
anlegar. Til að auðvelda lánastofn-
unum slaginn fór það að tíðkast í sí-
fellt ríkara mæli að taka upp breyti-
lega vexti. Með þeim hætti gætu
bankar og lánastofnanir varist dýf-
um á markaði. En við þetta voru
peningar í raun teknir út af mark-
aði. Þeir hættu að hafa verð.
Hugmyndin að baki því að láta
markaðsvexti stýra útstreymi fjár-
magns er sú að á grundvelli verðlags
peninganna taki einstaklingurinn
eða fyrirtækið ákvörðun í samræmi
við sína getu og sínar áætlanir. En
markaðurinn hættir að vera siíkt
tæki fyrir vitibornar ákvarðanir ef
seljandinn, í þessu tilviki lánveit-
andinn, getur breytt verði á vöru
sinni, getur breytt vöxtunum, eftir
á. Það segir sig sjálft að ef kaup-
menn væru sífellt að senda fólki
bakreikninga fyrir vöru, sem keypt
var í gær eða fyrradag eða í fyrri
viku —jafnvel fýrir tíu árum — þá
hættum við að geta tekið ákvarðan-
ir um innkaup á grundvelli verð-
lags. Varan væri orðin verðlaus. Hér
á landi búa fjármagnseigendur við
tvöfalt öryggiskerfi, verðtryggingu
og breytilega vexti sem virka aftur í
tímann. Þar að auki búa þeir við
nauðuga lántakendur. Vegna erfiðs
rekstrarumhverfis margra heimila
— það er að segja lágra launa og
gloppótts velferðarkerfis og ýmissa
óviðráðanlegra erfiðleika fyrirtækja
— verða þau skuldsett og komast
inn í vítahring lánakerfisins. Þau
verða nauðbeygð til að taka lán og
geta ekki veitt sér að ráðast því að-
eins í lántökur á þeim tíma sem
vextir eru lægri en ella. Einnig af
þessum sökum virka markaðslög-
málin ekki sem skyldi á lánsfjár-
mörkuðum.
Hvarvetna eru menn að byrja að
gera sér grein fyrir þessu. Hún hefði
þótt sæta tíðindum fyrir nokkrum
misserum fyrirsögnin í nýjasta
tímariti Kaupþings, en þar segir að
háir vextir séu orðnir bönkum og
sparisjóðum hættulegir. En þeir eru
ekki bara þessum lánastofnunum
hættulegir. Því staðreyndin er sú að
alls staðar þegar lánastofnanir —
einnig þær sem hafa verið einka-
væddar — lenda í hrakningum, þá
grípur ríkisvaldið inn í. Þetta hefur
gerst í Bandaríkjunum og á Norður-
löndunum, enda liggur allt efna-
hagslífið undir.
Það er þetta sem fjármagnskerfið á
enn eftir að átta sig á. Ef samfélagið
er tilbúið að taka ábyrgð á því, hver
er þá ábyrgð þess gagnvart samfé-
laginu? Lánastarfsemi er mál samfé-
lagsins alls. Inn í lánakerfið liggja
þræðir samfélagsins alls. Um þá
þræði þarf að halda af ábyrgð.
í umræðu um hið Evrópska efna-
hagssvæði nýlega veltu menn vöng-
um yfir því hvort líklegt væri að
fjármagnseigendur, lífeyrissjóðir og
aðrir færu úr landi með peninga
sína. Það er ólíklegt, vildi einhver
meina. Við búum við verðtryggingu
fjármagns. Menn hljóta að leggja
mikið upp úr henni. En þegar allt
kemur til alls er verðtryggingin
ekki annað en fyrirheit, sem menn
vonast til að geta staðið við. Þegar
allt kemur til alls er hald í þeirri
verðtryggingu einni, sem syndir í
kringum landið okkar og heitir
þorskur og ýsa og karfi, síld og
loðna. Og ef aflinn þverr, bresta öll
slík fyrirheit.
Það, sem við stöndum hins vegar
frammi fyrir núna með opnun fjár-
magnsmarkaðar, er að það sem nú
eru pappírsfyrirheit má snúa yfir í
raunveruleg verðmæti á erlendri
grundu. Sú hætta er fyrir hendi, að
fjármagnið flæði úr landi. Stundum
er sagt að fjármagnið flæði þangað
sem því best er borgið, þar sem
ávöxtun og öryggi er mest.
Þetta er rangt. Það er komið undir
vilja þeirra sem stýra fjármagninu, í
lífeyrissjóðum, fjárfestingarsjóðum
og bönkum, það er komið undir
vilja þeirra sem stjórna fyrirtækj-
um, það er komið undir vilja ein-
staklinga, það er komið undir vilja
okkar allra sem þjóðar, hvort hér
verði áfram samfélag fólks sem tek-
ur ábyrgð hvert á öðru, en ekki sam-
safn einstaklinga sem láta stjórnast
af þröngum eiginhagsmunum á
markaði.
Ef við veljum fyrri kostinn, þá
vinnum við saman að því að byggja
upp samfélag jafnaðar. Forsenda
þess að þjóðin leggist sameiginlega
á árarnar er sú að hún búi við jöfn-
uð, sé yfirleitt á sama bátnum. Þess
vegna höfnum við sundrungu og
ójöfnuði. Við leggjumst á sveif sam-
heldni og samvinnu. Þannig — og
aðeins þannig — sækir íslensk þjóð
fram á veginn.
Með sínu nefi
Svo virðist sem „Með sínu nefi“ hafi mælst vel fyrir hjá gítargutl-
urum meðal lesenda og höldum við því ótrauð áfram með þáttinn.
Að undanfömu hafa menn verið að syngja hinar ýmsu útsetning-
ar af laginu „ísland" eftir Magnús Þór Sigmundsson við ljóð
Margrétar Jónsdóttur, m.a. var þetta lag sungið á íslenskum tón-
listardegi fyrir skömmu. Sumir muna vel eftir þessu lagi úr síð-
ustu alþingiskosningum, en framsóknarmenn notuðu lagið mikið
þá og svo heppilega vill til að þeir sitja einmitt flokksþing um
þessa helgi. Og úr því að við erum byrjuð á þjóðlegum sönglögum,
látum við líka fljóta með Völuvísu eftir Guðmund Böðvarsson,
enda veitir ekki aíf á tímum sívaxandi alþjóðahyggju.
ÍSLAND
C G C
ísland er land þitt og ávallt þú geymir
F C
ísland í huga þér hvar sem þú ferð,
G
ísland er landið sem ungan þig dreymir,
G7 C
ísland í vonanna birtu þú sérð,
F G7
ísland í sumarsins algræna skrúði,
C F
ísland með blikandi norðljósatraf,
G7
ísland, er feðranna afrekum hlúði,
F G7 C
ísland er foldin sem lífið þér gaf.
A
m
<
1 >< »

QOC 7
1

E7
2.
íslensk er þjóðin sem arfinn þinn geymir.
fslensk er tunga þín skír eins og gull.
íslensk sú lind sem um æðar þér streymir.
íslensk er vonin af bjartsýni full.
íslensk er vomóttin albjört sem dagur.
íslensk er lundin með karlmennsku þor.
íslensk er vísan, hinn íslenski bragur.
íslensk er trúin á frelsisins vor.
3.
ísland er land þitt því aldrei skalt gleyma.
íslandi helgar þú krafta og starf.
fslenska þjóð, þér er ætlað að geyma
íslenska tungu, hinn dýrasta arf.
fsland sé blessað um aldanna raðir,
íslenska moldin er lífið þér gaf.
fsland sé falið þér, eilífi faðir,
fsland sé frjálst meðan sól gyllir haf.
c
> < H

M »

VÖLUVÍSA
Am E Am
Eitt verð ég að segja þér áður en ég dey,
C G
enda skaitu börnum þínum kenna fræði mín,
C G7 C
sögðu mér það álfamir f Suðurey,
C G7 C
sögðu mér það dvergamir f Norðurey,
F C
sögðu mér það gullinmura og gleym-mér-ei
Am E
og gleymdu því ei:
Am Am
að hefnist þeim er svíkur sína huldumey,
E7 Am
honum verður erfiður dauðinn.
F

G7