Tíminn - 28.11.1992, Qupperneq 12

12Tíminn
Laugardagur 28. nóvember 1992
Fyrir skömmu komu út hjá
bókaforlaginu Örn og
Örlygur endurminningar
Helga Hallvarössonar skip-
herra, skráðar af Atla Magn-
ússyni. Helgi Hallvarðsson
er nú elstur starfandi skip-
herra Landhelgisgæslunnar
og yfirmaður gæslufram-
kvæmda. Hann hóf sjó-
mennsku sína á varðskipun-
um árið 1946 hjá Eiríki Krist-
óferssyni og sté í land eftir
44 ára feril fyrir tveimur ár-
um er hann lét af starfi sem
flaggkapteinn á Tý. Helgi var
skipherra í tveimur hinum
síðustu af þorskastríðunum
þrem og gat sér frábært orð
fyrir áræði og snerpu i við-
skiptum við Breta á Þór,
Óðni og hinum svonefnda
„Hval-Tý“. En fleiri ævintýri
gerðust en á hafinu, því
margt dreif á daga skipherr-
ans um borð í flugvélum
Gæslunnar. Hér er litið í bók
hans, „í kröppum sjó“, og
borið þar niður sem hann
segir frá ýmsu sem við bar
um borð í þyrlunni GNA og
fleiri farkostum flugdeildar
Gæslunnar.
„Svitaperlurnar sátu
á enninu á okkur
Margt bar við eftirminnilegt í
þessum fyrstu ferðum TF-GNA.
Eitt sinn vorum við beðnir að fara
á Blönduós og svipast um eftir
mönnum, sem óttast var að farist
hefðu af árabáti á nálægu vatni.
Við fórum og sáum brátt hvar bát-
urinn Iá á botninum og lík annars
af mönnunum hjá. Hinn komum
við ekki auga á og því miður reynd-
ist hann hafa farist einnig. Við gát-
um ekki betur gert en vísa á þetta
og hugðumst halda á Blönduós. En
í sama bili skall á þoka, sem brátt
varð eins og hún getur orðið svört-
ust. Sáum við ekki annað ráð
vænna en að fylgja sveitaveginum
út á þjóðveginn og hafa hann að
leiðarhnoða til Blönduóss. Ég
starði út í þokuna fyrir framan vél-
ina, ef við skyldum mæta bíl, en
Benedikt Guðmundsson, sem nú er
starfsmannastjóri okkar, horfði
aftur fyrir. Bíl mættum við og það
var rúta sem birtist fyrir framan
okkur þegar við vorum að koma
upp á hæð. Til allrar hamingju
tókst bílstjóranum að stöðva úti á
vegarbrúninni áður en hann fór út
af. Honum hefði víst varla brugðið
meir þótt fljúgandi diskur hefði
mætt honum! Við sáum að þetta
var of hættulegt, flugum yfir girð-
ingu og fundum slétt tún innan
Úr endurminningum Helga Hallvarðssonar
skipherra, „í kröppum sjó“

Björgunaræfing um borö í TF-
GNA. Helgi segir hér frá ýmsu er
viö bar þar um borð.
að þú
í frí“
jafnir, sumir mjög færir en aðrir
minna reyndir. Þannig minnist ég
þess frá þessum tíma að við vorum
á flugi við Vestfirði þegar svarta-
þoka skall á. Við vorum þá í aðeins
500 feta hæð og ekki nema tvær til
þrjár mílur í Straumnes. Sýndist
ekki um annað að ræða en stefna á
haf út og hækka flugið sem mest
um leið, en taka stefnu á Akureyri
að því búnu. Þetta sögðum við
flugmanni okkar að gera. En mað-
urinn hafði stillt vélina á radíóvit-
ann á Horni og tók nú að hækka
flugið í þá stefnu, sem var vonlaust
að tækist vegna fjallsins beint
framundan. Við hnipptum í hann,
en það var eins og hann hefði fros-
ið, líklega af skelfingu. Ég ætla
ekki að lýsa hvernig okkur leið
þegar loks tókst að hrista hann svo
vel að hann gegndi. Svitaperlurnar
sátu á enninu á okkur.
„Best að þú farir
í frí“
Loks rættist úr brýnum skorti á
eigin vél handa Landhelgisgæsl-
unni sumarið 1972, er útfærsla
fiskveiðimarkanna í 50 mflur nálg-
aðist. Þá fékk flugdeildin fyrstu
Fokkervélina, en hún var TF- SYR.
Það átti sér aðdraganda í því að
Flugfélag íslands keypti nokkrar
Fokkervélar til innanlandsflugs og
tókst að láta vél til gæsluflugs
handa flugdeildinni okkar fýlgja
með í kaupsamningnum. Vélin var
fengin notuð frá Japan og nýstár-
legt var að sjá að allar merkingar
um borð voru á japönsku. Þar á
meðal myndskreyttar og greinilega
nákvæmar leiðbeiningar á klósett-
lokinu um tilburði við afnot. En
TF-SYR reyndist vel fallin til
gæslustarfa og senn kom á daginn
að í Fokkervélunum var framtíðar-
lausnin fólgin.
Ég var skipherra flugdeildarinnar
þegar vélin kom og það voru flug-
menn frá Flugfélagi íslands sem
flugu henni. Flugstjóri var Ingi-
mar Sveinbjörnsson, sem oft hafði
flogið vélum Landhelgisgæslunn-
ar, þar á meðal DC-4 vélinni. Nokk-
ur tími fór til þess að þjálfa flug-
menn og áhöfn aðra og útbúa vél-
ina. En loks rann hin stóra stund
upp, er fyrsta flugið skyldi farið og
ég hafði ákveðið að það skyldi
verða næturflug. Ég hafði rætt það
við góðkunningja minn, Björn
Thors hjá Morgunblaðinu, að hann
kæmi með mér er flugvélin færi
fýrstu ferð sína. Þetta vildi ég efna
og gerði honum aðvart. Um mið-
nætti lögðum við upp í fögru veðri
austur að Ingólfshöfða. Flugstjóri í
þessari fýrstu ferð var Guðjón
Jónsson. Ingólfshöfðinn virtist
löngum hafa mikið aðdráttarafl
fyrir landhelgisbrjóta og það brást
ekki nú. Þarna reyndist bátur að
veiðum langt innan línunnar. Við
flugum yfir hann og lögðum fýrir
hann að halda til næstu hafnar sem
mig minnir að hafi verið Vest-
mannaeyjar. Að flugi loknu kvödd-
umst við Björn og sagði ég að hann
skyldi ekki hafa hátt um þetta, við
skyldum hafa þetta kunningja í
milli.
En þegar fréttamennskan er ann-
ars vegar líta menn fram hjá smá-
munum. Brá mér heldur en ekki í
brún um morguninn þegar ég sá
Morgunblaðið. Björn hafði hraðað
sér niður á blað um nóttina og
skriíað frétt um allt saman. Sagt
var frá reynslunni af hinni nýju
hennar. Þarna var bær nærri og við
knúðum dyra og hittum fyrir for-
viða fólk, sem ekki hafði áttað sig á
hvaða gnýr þetta var sem fyllti loft-
ið. Okkur var ekið þann spöl sem
eftir var til Blönduóss og þar bið-
um við uns þokunni létti.
í eldgosinu í Vestmannaeyjum
hafði fallið niður loftnetsstrengur,
sem lá úr Heimaey í hafnargarð-
inn, og lá hann lengi niðri. Streng-
urinn hafði verið hættulegur
þyrlufluginu, því í vissum áttum
flaug þyrlan inn til Iendingar yfir
hafnargarðinn. En nú voru flug-
menn hættir að gera ráð fýrir hon-
um lengur. Eitt sinn var ég á leið
til Eyja í TF-GNA með Birni Jóns-
syni. Skyndilega lækkar hann flug-
ið og það svo ört að mér féllust
hendur og hélt að eitthvað alvar-
legt væri á seyði. En ástæðan var
þá sú að strengurinn hafði verið
festur upp á ný, án þess að við
hefðum spurnir af. Björn hafði þó
komið auga á hann og dáðist ég að
honum fýrir og fannst þetta enn
sanna hve traustur flugmaður
hann var. Ég hafði setið við hlið
hans og hafði alls ekki séð örla á
þessari háskalegu fýristöðu! Þó tel
ég mig hafa skarpa sjón. Björn var
líka ótrúlega glöggur að átta sig í
þokum og dimmviðrum. Þurfti
hann ekki annað en sjá nokkra
þúfnakolla niður á milli skýja, þá
vissi hann hvar hann var.
Ólafur Valur var siglingafræðing-
ur hjá mér á tímabili um borð í
þyrlunni. Hann þótti löngum skýr-
mæltari en aðrir menn, sem er
kostur þegar fýrirmæli eru gefin.
Aftur á móti talaði hann líka hægar
en gengur og gerist og þótti sum-
um hann óþarflega hátíðlegur fýrir
vikið. Hér varð þó eitt sinn breyt-
ing á. Það er eitt af mörgu sem
gæta þarf sín á í björgunarþyrlu að
krókurinn á vírendanum rafmagn-
ast á flugi og getur gefið manni á
jörðu niðri mjög óþægileg högg ef
krókurinn nær ekki sjálfur jörð áð-
ur og afhleðst. Þetta henti þó Ólaf
Val og fékk hann slíkt lost að við lá
að hann stykki hæð sína. En á eftir
bar á að hann var orðinn hrað-
mæltari en nokkur okkar hinna og
olli það mikilli furðu. Raflosts-
lækning þessi gagnaði samt ekki
nema fáeina klukkutíma og er Ól-
afur jafn virðulegur í fasi og orð-
ræðu nú og hann fyrrum var.
En flogið var í fleiri vélum en
þyrlum, þótt um þær sé gaman að
ræða. Eins og ég sagði vorum við
vélarlausir eftir að Queen Air vél-
inni var skilað, en leigðum flugvél-
ar af Elíeser Jónssyni. En vegna
fyrirhugaðrar útfærslu landhelg-
innar í 50 mílur var nauðsynlegt að
kanna svæðið innan þeirra. Meðan
ég gegndi störfum skipherra í flug-
gæslunni 1971 fórum við því
reglulega í hringflug um landið í
vélum Elíesers. En þetta voru litlar
vélar og flugið, sem farið var í
tveimur áföngum, tók sex og hálfa
klukkustund hvor áfangi. Varla
varð teygt úr fótunum um borð og
salernisaðstaða engin, svo menn
spöruðu við sig kaffi og vatns-
drykkju eins og hægt var. Alltaf
man ég eftir því hve stirðir við vor-
um orðnir er við lentum á Akureyri
og þá í Reykjavík, sem voru enda-
stöðvarnar. En þótt við fýndum
varla til fótanna var þörfin orðin
slík að komast á klósett að við
hlupum þangað riðandi og hras-
andi.
Flugmennirnir sem flugu leigu-
vélunum voru að sjálfsögðu mis-