Tíminn - 13.02.1993, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 13. febrúar 1993
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tfminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrimsson
Auglýsingastjóri: Steingrfmur Gfslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavik Sfmi: 686300.
Auglýsingasfmi: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, fþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tfmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,- , verö (lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Ráðstjóm í
byggðamálum
Byggðamálaumræða er ekki ný af nálinni hér á
landi. Flutningar fólks til höfuðborgarsvæðisins frá
landsbyggðinni hafa raskað hlutföllum í byggð og
gert það að verkum að höfuðborgin hér er stærri
hlutfallslega en í nokkru nágrannalandi okkar.
Umræður um byggðamál hafa löngum gengið út á
það að því er slegið föstu að þéttbýli sé ódýrara fyr-
ir þjóðarheildina en dreifbýli. Mannlífið hljóti að
vera eftirsóknarverðara í þéttbýli. Allir kannast við
umræður um bruðl í samgöngumálum, óþarfa og
óarðsama vegi, hafnir og flugvelli.
Engin úttekt hefur farið fram á því hvað sam-
þjöppun fólks í þéttbýli kostar þjóðfélagið í raun.
Kenningarnar um hagkvæmni stærðarinnar lifa
sínu lífi án skoðunar eða þjóðfélagslegra rann-
sókna.
í tíð núverandi ríkisstjórnar hafa þessar byggða-
málaumræður tekið á sig nýjan blæ, með alla
áherslu á hagkvæmni stærðarinnar. Forsætisráð-
herra hefur látið hafa það eftir sér að réttlætanlegt
sé að kosta nokkru til þess verkefnis að stuðla að
flutningi fólks úr dreifbýli, og úr litlum þéttbýlis-
kjörnum í stærri þéttbýliskjarna. Nýtt hugtak er nú
löngum notað og rætt um vaxtarsvæði, auk jaðar-
svæða og einhvers sem liggur þar fyrir utan.
Mikil vinna hefur verið lögð í það að fjalla um
sameiningu sveitarfélaga og það verkefni hefur ver-
ið kynnt af ráðherrum Alþýðuflokksins sem aðgerð
í efnahagsvanda dagsins.
Nú er væntanleg skýrsla frá Byggðastofnun um
stefnumörkun í byggðamálum, með alls konar
skiptingum í landshlutakjarna og héraðskjarna
o.s.frv.
Það er ekki laust við að það sé orðinn dálítill ráð-
stjórnarbragur á þessu starfi hins opinbera að
byggðamálum. Ráðstjórn gengur út á það að áætl-
anir eru settar ofar lifandi fólki. Það ber að varast.
Það er auðvitað forgangsmál, ef um samvinnu eða
sameiningu fyrirtækja og byggðarlaga á að vera að
ræða, að tengja þau innbyrðis með góðum sam-
göngum. Enn eru stórverkefni eftir á þessu sviði.
Opinberar nefndir eða stofnanir, ráðuneyti eða Al-
þingi munu aldrei leggja upp vitrænar áætlanir um
byggðamál án þess að fólkið sé með. Breytingum
verður aldrei þrýst fram frá stjórnvöldum í and-
stöðu við fólkið í landinu, í þjóðfélagi þar sem ráð-
stjórn er ekki við lýði.
Goðsögnin um hið ódýra þéttbýli stjórnar öllum
þessum bollaleggingum. Hitt er líklegra að stað-
reyndin sé sú að þéttbýli eins og nú er að myndast á
höfuðborgarsvæðinu leiði til gríðarlegra útgjalda
og þjóðfélagslegra vandamála.
Atvinnu- og samgönguuppbygging á landsbyggð-
inni er mikilvægust sem fyrr. Sé atvinna, góðar
samgöngur og grundvallarþjónusta fyrir hendi,
munu margir kjósa dreifbýlið sem vettvang.
Það væri nöturlegt fyrir þá ríkisstjórn, sem nú sit-
ur, að kafna í miðstýringu og áætlanagerð varðandi
byggðamál. Þær stjórnunaraðferðir ganga ekki upp.
Nú eru Færeyjar efst á baugi og ligg-
ur beint við að helga þeim sérstaka
hugleiðingu — ,Tæreyjabréf‘. Nafn-
ið minnir að vísu á „Reykjavíkur-
bréf', en eftirfarandi hugleiðing er
þó alveg ópólitísk og verða efnahags-
mál fúllkomlega sniðgengin.
Rétt eins og Grænlendingar, eru
Færeyingar þjóð sem okkur er gjamt
að hlaupa yfir þegar við hugsum til
annarra landa. Líklega er það vegna
þess að báðar em þessar næstu
grannþjóðir okkar smáar og hafa
ekki á sér það heimsborgarasnið að
hægt sé að líta upp til þeirra. Þvert á
móti hefur stundum verið sagt að
Færeyingar séu eina þjóðin sem líti
upp til Islendinga — og slíkt getur
aldrei orðið gagnkvæmt Menn líta
ekki í alvöru upp til annarra en þeirra
sem em í aðstöðu til að fyrirlíta þá á
móti. Að vísu kann þessi saga um
lotningu Færeyinga fyrir íslending-
um að vera þjóðsaga. Þó segir Heine-
sen í einni af sögum sínum frá stúlku
sem ferðaðist til íslands fyrir strfðið
og sagði heim komin með öndina í
hálsinum: ,Maður getur staðið á göt-
unum í Reykjavík og horft og horft!"
Hún var frá litlu færeysku fískiþorpi
og fannst höfúðstaður íslands vera
hreinasta Rómaborg... Svona er allt
afstætt og það sem er ögn stærra í
sniðunum veitir hinu smærra
skjálfta í knén, þótt það stærra sé í
sjálfú sér ekki ákaflega stórt
í ljósi þessa er næstum hægt að
skilja það hörmulega atvik sem átti
sér stað er Danakóngur kom við í
Færeyjum á leiðinni til íslands 1874:
Gamall kóngsbóndi hafði valist til að
bjóða landsföðurinn velkominn. Öld-
ungurinn var auðvitað mjög spennt-
ur og er sjóli sté uppá bryggjuna í
Þórshöfn gekk karl skjálfandi í móti
honum, laut djúpt — og datt stein-
dauður niður! Þótt sagan sé átakan-
leg verður að játa að trúverðugra
dæmi um lotningu einnar þjóðar fyr-
ir annarri getur varla. Danir mættu
svosem láta Færeyinga njóta þegn-
skapar þessa langafa síns þegar á
móti blæs hjá þeim nú.
Hólmamir fyrir
austan
Við íslendingar höfum löngum lát-
ið okkur fatt um Færeyjar finnasL
Þessar eyjar þar sem menn prenta
grænan hrút á peningaseðlana sína
hafa verið okkur eitthvað svipað og ef
Djúpivogur og Breiðdalsvík hefðu
hlaupið á haf út og gerst sérstakir
hólmar undan austurströndinni:
Enginn mundi að vísu hafa út á það
að setja að þessi násker væru þama,
en fatt segði trúlega af hinu daglega
lífi frá degi til dags. Menn hefðu veð-
ur af að þar væri verið að draga ein-
hvem fisk, reisa sjúkraskýli, malbika
stuttan götuslóða árlega og efiia til
sorpeyðingarstöðvar. Meira yrði það
ekki. Þótt Færeyingar hafi iðulega
haft á orði að þeir vildu eiga meiri
samleið með íslendingum en raun er
á og tali um „okkur þjóðimar í norð-
urhafinu", þá er lítið gefið út á það.
Undirtektir landsfeðranna í stór-
borginni þar sem stúlkan gat ,Jiorft
og horft", hafa verið kurteislegar og
ekkert meir. Nú eru Færeyingar ,4
hvolfi" og þeir sem ekki vildu þekkja
þá þykjast geta reiknað sér það til fyr-
irhyggju nú.
Minningapróf
Haldi ég próf yfir sjálfúm mér um
efhið „Færeyjar" verður fátt um fi'na
drætti. Sem margur íslendingur hef
ég samt sótt eyjar þessar heim — en
í mýflugulíki. Þegar ég var unglingur
kom ég stundum til Suðureyjar á
fiskibáti sem leitaði þar vars. Bátur-
inn sigldi til Aberdeen og oft var vont
veður á leiðinni. Einu sinni á útleið
heyrðum við bátsveijar neyðarköll
færabáts í hafsnauð. Hann fórst með
manni og mús og er við komum
þama á heimleiðinni ríkti sorg mikil
í staðnum. Færeyingar höfðu margt
manna á færabátum sínum og það
höfðu týnst 19 manns með þessum
eina báti.
Seinna sá ég Þórshöfn. Það var er
danska ferjan Kronprins Olav hafði
þar viðdvöl og ég var á leið til Kaup-
mannahafnar. Þama sté á skipsfjöl
með öðrum Færeyingum jómfrú
nokkur og urðu með okkur miklir
dáleikar það sem eftir var ferðarinn-
ar. Var það þó allt með siðlátlegri hóf-
semd — en annað kannast menn að
sjálfsögðu ekki við á prenti. Við
skötuhjú vorum víst bæði snauð og
því á öðru farrými (á Kronprins Olav
var ekkert þriðja farrými) og vegna
þess hve margir vom í hveijum klefa
skorti okkur tilfinnanlega eitthvert
ástarskjól. Við reyndum að Iauma
okkur inn á fyrsta pláss, en þar var
árvökull „hovmester" fyrir sem
stuggaði lágstéttinni burtu. ,Jlvad
kan man göre for herskabet?" spurði
hann ísmeygilegur meðan hann
ráðgaðist við farþegaskrána um
hvort við væmm ekki ömgglega ut-
angarðsböm. Þegar hann svo hafði
fengið að vita vissu sína dró hann
fannhvíta servíettu undan hand-
leggnum og bjóst til að berja okkur.
Rómantískir fúndir okkar færeysku
jómfrúrinnar urðu því að eiga sér
stað á bak við skipsskorsteininn.
Þessi reynsla varð mér talandi tákn
um ójöfnuð nýlenduveldanna gegn
þegnum ,J<óloníanna“ á öllum tím-
um.
Fimm á símstöð
Nú er mjög gengið á forða þess
hluta endurminninga minna er
tengist Færeyjum. Færeyingar hafa
þó oft orðið á vegi mínum seinna
sem skilja gefur. En aðeins eitt skipti
er mér minnisstætt Það var er ég ár-
ið 1973 sá fimm sjómenn sitja saman
á bekk á vetrarkvöldi inni á símstöð-
inni á ísafirði og bíða eftir að geta
hringt heim. Aldrei hef ég séð fimm
jafn óffíða menn í senn fyrr né síðar.
í Hollywood hefði kostað ógrynni fjár
að búa önnur eins ósköp til og hér
gæti farið á eftir Iöng lýsing á hvem-
ig þeir voru þrútnir, glaseygir, út-
mynntir, skögultenntir og nefbrotn-
ir. En minnugur fríðleika jómffúar-
innar góðu varð mér þó ekki á að
ætla Færeyinga öðrum ljótari vegna
þessa atviks. En mér finnst ég verða
ég að geta þess, eins og menn sleppa
ekki að segja frá því í endurminning-
um sínum ef þeir hafa séð Þorgeirs-
bola...
En hér með er ekki öll sagan sögð.
Skip þessara fimmmenninga sem lá í
ísafjarðahöfn var stærra og glæstara
en flestir höfðu nokkm sinni séð hér
við land áður. Eins og borg gnæfði
það yfir okkar íslensku skip. Miklar
vesældarfleytur sýndust þau við hlið-
ina á skuttogaranum „Sjúðarberg"...
Ekki eru allar dyggðir í andliti fólgn-
ar varð mér hugsað.