Tíminn - 08.05.1993, Blaðsíða 8

Tíminn - 08.05.1993, Blaðsíða 8
8 Tíminn Laugardagur 8. maí 1993 Baksviðs við stríðið um Fjalla-Karabak: enda þótt grannar séu og sitthvað sé efalaust líkt með þeim í menn- ingu. Armenar eru indóevrópskir og kristnir, Aserar tyrkneskir og ís- lamskir. Armenar eru ein þeirra þjóða, sem mikið kvað að í Vestur- Asíu þegar mörg hundruð árum f.Kr. I samanburði við þá eru tyrk- neskar þjóðir þar nýgræðingar eða allt að því; þær fóru ekki að flytjast að ráði á þær slóðir fyrr en á 11. öld. Síðan þá hafa Armenar og tyrkir verið sambýlingar, en hætt er við að þeir fyrmefndu líti svo á að þeir hafi ekki margs góðs að minnast úr samskiptum sínum og þeirra síðar- nefndu. Sú saga er mikið til saga ránskapar og kúgunar af tyrkja hálfu. í ríkjum tyrkja og annarra múslíma sættu Armenar þar að auki misrétti og stundum ofsókn- um vegna trúar sinnar. Holocaust Armena Þær ofsóknir náðu hámarki í heimsstyrjöldinni fyrri. Þá voru Rússaveldi og TVrkjaveldi Ósman- sættar óvinir og Armeníu var skipt á milli þeirra, meirihlutinn undir Týrkjum. TVrkir fóru halloka fyrir Rússum og óttuðust að Armenar TVrkjaveldis myndu grípa tækifærið til að ná sjálfstæði. Til þess að fyrir- byggja það tóku TVrkir sér fyrir hendur að útrýma Armenum. Voru Armenar án tillits til kyns eða ald- urs strádrepnir bæði heima fyrir og í nauðungarflutningum suður á eyðimerkur, auk þess sem fjöldi fórst úr hungri og þorsta í þeim flutningum. Konum var mörgum eða kannski flestum nauðgað áður en þær voru myrtar. Pyndingar og misþyrmingar af viðurstyggilegasta tagi voru þessu samfara. Her og Iögregla Týrkjasoldáns stóðu fyrir ofsóknunum en víða tók tyrknesk- ur almenningur þátt í þeim. í s.l. mánuöi gerðist þaö í óyfirlýstu stríöi Armeníu og Aserbæd- sjans að Armenar náöu á vald sitt landspildunni á milli Armeníu og héraðsins Fjalla-Karabak. Við þaö beindist athygli heimsins sem snöggvast aö stríöf, sem þegar hefur staöiö í yfir Qögur ár en upp á síökastiö lent f fréttum á bak við Bosníustríð og annað. Þegar glasnost upphófst í Sovét- ríkjunum kröfðust Armenar fyrst í stað ekki fyrst og fremst sjálfstjóm- ar eða sjálfstæðis eins og sumir aðrir, heldur þess að Fjalla-Karabak yrði sameinað Armeníu. Enda er mestur hluti íbúa þar, eitthvað um 170.000 talsins samkvæmt einni heimild, armenskur, enda þótt hér- aðið heyri undir Aserbædsjan. Armenaofsóknir á ný Aserar þvemeituðu að verða við kröfum Armena um þetta og í Bakú, Sumgait og fleiri borgum As- erbædsjans kom þegar árið 1988 út frá þessari deilu til villimannlegra ofsókna gegn Armenum sem þar bjuggu. Aserskur skríll rændi og nauðgaði, brenndi fólk lifandi inni í bílum og íbúðum, risti krossa í hörund unglingsstúlkum o.s.frv. Aserska lögreglan hafðist ekki að Armenum til vemdar og gaf í skyn að hún hefði fyrirmæli um það frá æðstu mönnum þarlendis. Hundr- uð þúsunda af Armenum bjuggu þá í Aserbædsjan en margir þeirra og e.t.v. flestir flýðu land undan of- sóknunum. Ofsóknir þessar leystu úr læðingi fullan fjandskap milli Armena og Asera og þar með stríð það á milli þeirra er enn stendur yfir. Um manndauða af völdum þess hemað- ar ber heimildum ekki saman, en eitt heimsblaðið giskaði nýlega á 3000 í því sambandi. Hemaðurinn hefur einkum verið stórskotahríð á borgir og þorp og smábardagar, þar sem stríðsaðilar hafa leitast við að nudda hvor öðrum úr meira eða minna víggirtum stöðvum. Aðall- lega hefur verið barist í Fjalla-Kar- abak og á landamæmm þess að As- erbædsjan. Enda er Armenía ekki formlega í stríðinu, heldur heitir svo að þetta sé stríð Fjalla-Karab- aks, sem lýst hefur sig sjálfstætt lýðveldi, og Aserbædsjans. En ljóst er að Fjalla-Karabakar hefðu ekki haldið velli svo lengi, algerlega um- kringdir af Aserbædsjan, ef ekki hefði komið til stuðningur frá Ar- meníu. Aserski herinn mun fyrir löngu að mestu eða öllu hafa verið hrakinn út úr Fjalla-Karabak. Ekki hefur verið mikil hreyfing í hemað- inum þarna fyrr en í s.l. mánuði með áminnstri sókn Armena. Miklu meira en Fjalla-Karabak Sovéski „múltikúltúralisminn", sem byggðist á ríkishugsjón á þá leið að þar hefðu þjóðemisvanda- mál verið leyst um aldur og ævi, hrundi jafnvel á undan Sovétríkj- unum sjálfúm og hvergi reyndist hann hafa verið jafti herfileg blekk- ing og viðvíkjandi Armenum og As- emm. Á bak við hatrið þeirra á milli liggur miklu meira en deilan um Fjalla- Karabak, sem er eitthvað um 5000 ferkílómetra að stærð. Þjóðimar tvær em næsta ólíkar, Þýskir hermenn staddir í tyrk- nesku Armeníu (Þýskaland og Týrkjaveldi vom bandamenn í stríðinu) skýrðu svo frá einum af óteljandi atburðum í útrýmingu þessari: Á ferð milli staða tóku þeir næturhvíld undir bemm himni. Skammt frá þeim tóku sér náttstað, einnig undir bemm himni, TVrkir nokkrir sem ráku með sér nokkuð hundmð armenskra kvenna. Þótt hlýtt væri í veðri varð Þjóðverjun- um ekki svefnsamt, sökum neyðar- og kvalaópa frá hinum náttstaðn- um. Sögðu Þjóðverjamir svo frá síðar, að þau hljóð hefðu verið slík að ekki gengi að reyna að lýsa þeim. Ekkert höfðust þeir að armensku konunum til hjálpar, því að frá yfir- mönnum sínum höfðu þeir fyrir- mæli um að forðast afskipti af „sér- málum" tyrknesku bandamann- anna, sem kynnu að taka slík af- skipti illa upp. Hjóðin dvínuðu ekki fyrr en undir morgun. Þegar birti af degi, höfðu Tyrkimir sig á brott og Þjóðverjar skoðuðu það sem þeir skildu eftir sig. Það vom hundmð nakinna og sundursaxaðra arm- enskra konulíka. litið svo á að þeir ættu um tvennt að velja; að Týrkir útrýmdu þeim al- veg eða að Rússar undirokuðu þá. Ýmsir telja að um 600.000 Armen- ar hafi verið drepnir í ofsóknum þessum, sem hófust „fyrir alvöm“ 1915 og stóðu yfir til 1920, aðrir nefna tölur sem slaga hátt upp í tvær milljónir. Margir telja að Ar- menum hafi þá fækkað um rúman helming. Þar að auki flýði fjöldi Ar- mena þá land sitt. Núverandi Ar- menfa er ekki nema lítill hluti þess svæðis, sem Armenar höfðu byggt frá því að saga þeirra hófst. Meiri- hluti þess svæðis er nú innan landamæra Týrklands og þar fyrir- finnst frá því að ofsóknunum lauk ekki armenskt fólk svo heitið geti. Um s.I. aldamót vom Týrkir hins- vegar að líkindum í minnihluta á mestum hluta þess svæðis, sem nú er austurhluti Tyrklands. Meiri- hluti fólks á því svæði þá var af öðr- um þjóðemum, einkum armensku og kúrdnesku. í TVanskákasíu var og byggð Armena þá talsvert meiri en nú er, t.d. var landspildan sem nú er á milli Armeníu og Fjalla- Karabaks (og stundum hefur verið Fækkun um rúman helming? í stríðslokin, þegar Rússaveldi var í upplausn út fVá byltingu og borg- arastríöi, reyndu Tyrkir að nota það tækifæri til að Ieggja undir sig Transkákasíu. Jafnframt þeim hemaði héldu þeir áfram við að drepa Armena niður og Aserar frændur þeirra og trúbræður tóku þátt í því með þeim. Armenar í rússnesku Armeníu höfðu þá lýst sig sjálfstæða. Þegar vörn þeirra gegn ofurefli Tyrkja virtist á þrot- um kom Rauði her nýstofnaðra Sovétríkja á vettvang. Tyrkir stöðv- uðu þá sókn sína en héldu þó eftir nokkrum hluta rússnesku Armen- íu. Sá hluti hennar sem þeir höfðu ekki unnið var innlimaður í Sovét- ríkin og gerður að sovétlýðveldi. Með hliðsjón af atburðum undan- farinna ára munu Armenar þá hafa Frönsk teiknimynd frá 1916 sem á að gefa hugmynd um aöfarir Tyrkja gegn Armenum þá. kölluð Neðra-Karabak) þá að miklu leyti byggð Armenum. Aserar fylgja föllnum félaga til grafar — Tyrkland og íran keppa um hylli þeirra. Engin Niimbergrétt- arhöld Týrkir hafa ekki viðurkennt á sig fjöldamorðin á Armenum, hvað þá að þeir hafi lýst yfir iðmn vegna þeirra eða greitt Armenum skaða- bætur. Engin Númbergréttarhöld hafa farið fram yfir þeim fomstu- mönnum Týrkja, sem bám ábyrgð á hryðjuverkum þessum, þvert á móti em a.m.k. sumir þeirra í há- vegum hafðir, heimafyrir sem er- lendis. Þeirra á meðal var Kemal Atatúrk, sem Tyrkir meta mest manna og kalla föður lýðveldis síns. Stórveldi hafa allt frá stofnun þess keppt um hylli þess, það hefur í ára- tugi verið velvirtur meðlimur í Na- tó og hefur þar á ofan aldrei beðið ósigur í stríði. Fjöldamorðin á Ar-

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.