Tíminn - 08.05.1993, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 8. maí 1993
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNPIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tfminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aðstoöarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjóran Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrimsson
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason
Skrifstofur: Lynghálsl 9,110 Reykjavik Sfml: 686300.
Auglýslngasfml: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verö I lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Vítahringur sem
verður að rjúfa
Þjóðhagsstofnun gaf nú í byrjun maí út rit um
framvindu þjóðarbúskapsins 1992 og horfur 1993. í
samandregnum niðurstöðum rits Þjóðhagsstofnun-
ar segir eftirfarandi:
„Erfíð staða sjávarútvegs, vaxandi atvinnuleysi og
halli á ríkissjóði verða helstu viðfangsefni hag-
stjómar á næstunni. Afkoma fyrirtækja í sjávarút-
vegi er lakari nú en fær staðist til lengdar. Þótt at-
vinnuleysi hér á landi sé minna en í flestum öðrum
löndum er það meira en mælst hefur áður á íslandi.
Tctlið er að afkoma ríkissjóðs versni á ný eftir nokk-
um bata í fyrra. Mikilvægt er að vinna að úrbótum á
þessum sviðum.“
Þessi niðurstaða er skýr skilaboð til stjómvalda um
ískyggilega stöðu undirstöðuatvinnuvegs þjóðar-
innar og áhrif hennar á ríkisfjármál og atvinnu-
ástandið í landinu.
Þjóðhagsstofnun spáir fímm prósenta atvinnuleysi
á yfirstandandi ári og líkur em á að það eigi enn eft-
ir að vaxa. Staða sjávarútvegsins á sér enga hlið-
stæðu síðan árið 1983. Þá var loðnubrestur auk afla-
brests og verðfalls á bolfiski. Hinsvegar réðust
stjórnvöld þá til atlögu við erfiðleikana.
Staða sjávarútvegsins er á þann veg nú að halli í
greininni í heild er fjórir milljarðar króna og skuld-
ir hennar um hundrað milljónir. Þetta er hrikaleg
staða sem krefst þess, eins og segir í skýrslu Þjóð-
hagsstofnunar, að bmgðist sé við. Raunvextir af
þessum skuldum gætu numið um sex milljörðum
króna.
Það vekur æ meiri undrun að stjórnvöld skuli ekk-
ert bregðast við þessum vanda. Morgunblaðið lýsir
nýlega í forystugrein eftir frumvarpinu um Þróun-
arsjóð sem forsætisráðherra lýsti yfir þann 24. nóv-
ember að unnið yrði án óhæfilegrar tafar. Stjómar-
liðið á Alþingi kom í veg fyrir að fmmvarp um hag-
ræðingarsjóð næði fram að ganga. Ljóst er að ósam-
komulag innan stjórnarliðsins hamlar aðgerðum til
að reyna að bæta stöðuna.
Þetta ástand er alveg óþolandi. Hver mánuðurinn
sem líður án aðgerða eykur vandann stöðugt.
Þrátt fyrir þetta ástand er það þó staðreynd að fram-
leiðni er mest í sjávarútvegi af öllum atvinnugrein-
um. Langt er í frá að allir möguleikar til framþróun-
ar í greininni séu nýttir. Þess vegna er þetta ástand í
afkomumálum hennar hemill á framþróun í landinu
og eðlilega sókn til nýjunga í vinnslu.
Það eru alvarlegar staðreyndir að skilningsskortur
stjómvalda skuli vera svo algjör á málefnum sjávar-
útvegsins að talið sé verjandi að hugsa málið mán-
uðum saman. Útlit er fyrir enn meiri aflasamdrátt í
bolfiski þannig að uppsveiflu er ekki að vænta vegna
betri aflabragða.
Meðan viðunandi rekstrargrundvöllur í sjávarút-
vegi er ekki til hefur það áhrif alls staðar í þjóðfélag-
inu. Atvinnuleysi og gjaldþrot aukast í þjónustu-
greinum. Þennan vítahring verður að rjúfa.
Oddur Olafsson skrifar
Að missa glæp snm
Einhver aumkunarverðasta per-
sóna íslenskra bókmennta er mað-
urinn sem missti glæpinn. Hann
var dæmdur morðingi og varð upp-
hefð hans slík að hann hafði vetur-
setu á Bessastöðum ef rétt er mun-
að, að vísu í þrælakistunni þar sem
vistin var svo ill að það er varla á
annarra færi en Baldurs Her-
mannssonar að lýsa henni svo
bragð sé að. Á sumarþingi var
morðinginn náðaður og rakti
harmsögu ævi sinnar fyrir Jóni
Hreggviðssyni sem sat í jámum og
beið þess að vera leiddur á högg-
stokkinn.
Eftir að morðinginn missti glæp
sinn virti hann enginn viðlits leng-
ur eða í mesta lagi umgekkst hann
með hrollkenndri virðingu. Hon-
um var ekki einu sinni borið slap að
éta og var fyrir neðan virðingar-
stöðu hunda. Þar sem hætt var við
að færa hann böðlinum til með-
ferðar var öllum tilgangi kippt und-
an lífshlaupi morðingjans og hlaut
hann meðal annars fyrirlitningu
annars dæmds morðingja, Jóns
Hreggviðssonar, sem sjálfur var
reyndar aldrei viss um hvort hann
hafði drepið Sigurð Snorrason böð-
ul kóngsins eða ekki. En hann
óskaði þess innilega að svo hefði
verið sem er vel skiljanlegt
Að missa her sinn
Að missa glæp getur svift mann
tilverurétti og tilgangi eins og fram
kom í næturspjalli morðingjanna á
Þingvöllum í sömu andrá sögunnar
sem klukka landsins var tekin nið-
ur, brotin og afhent stálfélagi þess
tíma.
Svipað umkomuleysi lýsir sér í
fálmkenndri umfjöllun um þau tíð-
indi að við séum um það bil að
missa herinn.
Síðan kommamir fyrir austan
hmndu yfir sjálfa sig og hemaðar-
veldi þeirra tvístraðist em þær
spumingar áleitnar hvað þjóðir Atl-
antshafsbandalagsins muni gera til
að tryggja öryggi sitt. Að missa óvin
sinn er hemaðarbandalagi ekki
hollt og því hefur eins konar upp-
dráttarsýki gripið um sig í Nató og
dregið er mjög úr allri hervæðingu.
Herstöðvar em lagðar niður í stór-
um stíl og það er stefna núverandi
Bandaríkjastjómar að fækka her-
stöðvum heima og heiman og
draga mjög úr kostnaði og umfangi
þeirra sem starfræktar em áfram.
Þetta þykir engum rokufréttir
nema Mogga sem kom út á
fimmtudag eins og álfur úr hól og
hafði frétt það, sem flestir vissu áð-
ur, að vestur í Ameríku er verið að
ræða um hvort ekki ætti að draga
úr hemaðar- og eftirlitsþætti her-
stöðvarinnar á Miðnesheiði vegna
breyttra viðhorfa í veröldinni.
Við þetta rauk Alþingi upp til
handa og fóta og utanríkisráðherra
hélt blaðamannafund til að aflýsa
neyðarástandi. Verkalýðsforkólfar
mögnuðu upp atvinnuleysi í kjölfar
betri friðarhorfa í heiminum og
hagfræðingar snömðu út spádóm-
um um hrapandi þjóðartekjur og
gjaldeyrisþurrð.
Forstjóri íslenskra aðalverktaka
lokaði öllum hliðum að athafna-
svæði hers og hermangara til að
blaðamenn fæm ekki að hnýsast í á
hverju hann og undirfyrirtækin og
verktakafyrirtækin ætluðu nú að
græða.
Glatað kverkatak
í sefasjúkri umfjöllun um að ís-
lenska þjóðin sé að missa herinn fer
sáralítið fyrir áhyggjum sem tengj-
ast öryggishagsmunum lands og
lýðs. Af því má marka að í hugum
landsmanna er vamarliðið ekki hér
til að verja landið og tryggja öryggi
örfámennrar þjóðar í risastóm
landi á mörkum mikilla átakasvæða
fyrr og síðar.
Herinn er hér til að græða á hon-
um, fá þar vinnu og verktakasamn-
inga, selja honum búvöm og fleira
sem hann þarf við svo sem hita og
rafmagn og láta hann bera allan
kostnað af rekstri millilandaflug-

vallar og til að halda uppi sigling-
um með aðföng frá heimalöndum
setuliðsmanna.
Er hér fátt eitt talið af öllu því
ágæti sem af hervemdarsamning-
unum leiðir og er mörgum svo
prýðilega ábatasamt.
ÖIlu þessu munum við tapa þegar
við missum herinn.
Og margt fleira missum við. DV
hefur það orðrétt eftir fjármálaráð-
herra að með brottflutningi hersins
höfum við ekki lengur kverkatak á
Bandaríkjamönnum.
Ljótt er ef satt er. Ráðherrann á
væntanlega við að kverkatakið sem
við höfum á risaveldinu sé hótun
um að senda herinn burt ef það
makkar ekki rétt og gerir hagstæða
samninga við okkur. Hann tekur
dæmi af hvalveiðum, en af því að ís-
Iendingar geta ekki lengur skipað
Ameríkönum fyrir verkum í krafti
hervemdarsamningsins myndu
þeir í Washington framfylgja sinni
stefnu í hvalveiðimálum en ekki
steftiu íslendinga.
Herlaus og marklaus
Svona er að missa glæpinn, stríðs-
ógnina og herinn. Það tekur enginn
mark á manni lengur fremur en
glæpamanninum sem hætt var við
að höggva.
Og fleira missum við. Það hefur
verið dont íslendinga í ríflega fjóra
áratugi að rífast um herinn. Sumir
heimta hann burt, aðrir vilja halda í
hann. Hugmyndafræði og hugsjón-
ir réðu ferðinni en um efnahagsleg-
an ábata var minna talað.
Enda er það ekki fyrr en á síðustu
tfmum að sæmilegar, eða einhverj-
ar, upplýsingar em gefnar um
hvaða áhrif hersetan hefur á efna-
haginn og ofurlítil innsýn hefur
fengist í hvað einstök fyrirtæki og
fjölskyldur hafa makað krókinn í
þeirri viðleitni að vemda öryggis-
hagsmuni íslands.
Argaþrasið um áhrif hersetunnar á
þjóðlíf og menningu hefur staðið
yiír linnulítið síðan brilljantín-
smurðir og vítamínsnauðir Bretar
tóku að sér að verja landið 10. maí
1940 og fyrsta lota ástandsins hófsL
Með þátttöku í Nató og samþykkt
hervemdarsamningsins milli fs-
lands og Bandaríkjanna hófust
miklar landsölur að áliti herstöðv-
arandstæðinga en heilladrjúgt sam-
starf að því er þeir telja sem aðhyll-
ast vestræna samvinnu.
Keflavíkurútvarpið lék íslenska
menningu svo grátt að nú er rekinn
nærri tugur slíkra stöðva á landinu
og ekki var hægt að losna við Kefla-
víkursjónvarpið nema með því að
koma upp íslensku sjónvarpi og
hefur sjónvarpsstöðvum nú fjölgað
og við njótum margfalt meira
bandarísks sjónvarpsefnis en Kefla-
víkurstöðin annaði nokkm sinni að
senda út.
Famir hafa verið heilsusamlegir
göngutúrar til að reka herinn burt
og skriffinar og ræðusnillingar hafa
æft orðfimi til að galdra ísland úr
Nató og herinn burt. Herstöðvar-
sinnar hafa treyst félagsanda sinn
með samtökum um að vemda her-
vemdina og hefur allt þetta auðgað
þjóðlífið heldur en hitt.
Öryggið utangátta
Bágt er að sjá hvemig herlaust fs-
land lítur út og þeir em sennilega
ekki margir sem vilja hugsa þá
hugsun til enda hvaða áhrif það
komi til með að hafa á efnahaginn
ef herinn fer og hættir að borga.
Að öryggismálunum er óþarfi að
leggja hugann því þau hafa alltaf
verið utangátta í afstöðunni til
vamarliðsins og núna, þegar ekki
er verið að heyja nema nokkra tugi
styrjalda nær og fjær, er minni
ástæða en nokkm sinni fyrr að
hyggja að því öryggi sem gagn-
kvæmur hervemdarsamningur
milli stórveldis og smáþjóðar veitir
þeim sem minna má sín.
Það er verst að hafa misst kverka-
takið á Bandaríkjamönnum eins og
ráðherrann segir svo hressilega.
En það er ekki öll nótt úti enn því
friður er hvergi nærri tryggður þótt
Sovétríkin séu öll. Þótt Moggi sé að
fleipra með að herinn sé að fara —
til að hrella landsmenn — eygja
menn vonarglætu í að styrjaldir
eigi eftir að breiðast út og að her-
stöðvar hljóti fyrri reisn og tilgang.
Það er ekkert víst að við missum
glæpinn eins og lagsmaður Jóns
bónda á Rein, sem var svo ógæfu-
samur að vera náðaður upp á lífstíð
og átti sér ekki uppreisnar von eftir
að sýnt var að hann héldi höfði
sínu.
Ef við verðum heppin með heims-
ástand getum við haldið áfram að
jagast um herinn næstu fjóra ára-
tugina til að byrja með á meðan
hermangið malar fjölskyldum sín-
um gull og skaffar mikla og góða
vinnu.
Ólukkukráka þessi Moggi að vera
að hræða fjármálaráðherrann með
að hann missi kverkatakið á gull-
gæsinni í Washington.