Tíminn - 04.09.1993, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 4. september 1993
Tíminn
MÁLSVARI FBJÁLSLYHPIS, SAMVINHU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvæmdasljóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoöarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrímsson
Skrtfstofur: Lynghálsi 9,110 Reykjavlk Sfml: 686300.
Auglýslngasfmi: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verð I lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Vaxtarsvæði
Byggðastoftiun hefur sent frá sér skýrslu með tillögum
um stefhumótandi áætlun í byggðamálum. Skýrslan er
unnin í tilefhi af bréfi sem Davíð Oddsson forsætisráð-
herra skrifaði stjóm stofnunarinnar þann 28. febrúar
1992 um þessa áætlunargerð. í bréfínu segir meðal ann-
ars um áherslur ríkisstjórnarinnar í byggðamálum að
„ríkisstjómin leggur áherslu á eflingu svonefndra vaxtar-
svæða í landsbyggðinni. í áætluninni verður að koma
fram greinargóð skilgreining á því hugtaki." Einnig seg-
ir að í áætluninni skuli koma fram mat stofriunarinnar á
því hvaða svæði landsbyggðarinnar teljist til „vaxtar-
svæða“ samkvæmt þeim skilyrðum sem stofnunin setur
og þeim viðmiðunum sem hún telur eðlilegar".
Það er ljóst að þessi stefhumörkun, sem forsætisráðu-
neytið sendir Byggðastofnun, þýðir þá stefnubreytingu í
byggðamálum að það á að flokka sauðina frá höfrunum
og gera greinarmun á byggðarlögum. Vaxtarsvæði hlýtur
að þýða byggðarlag sem á að vaxa umfram önnur. Hingað
til hefur sú stefha verið uppi að byggja landið allt og rík-
isvaldið stuðli ekki að byggðaröskun.
Þessar umræður um vaxtarsvæði eru ættaðar úr flokks-
samþykktum Sjálfstæðisflokksins og hafa að Iíkindum
komið fyrst á prent í landsfundarsamþykktum flokksins.
Þama er um að ræða forræðishyggju og miðstýringu í
ríkara mæli heldur en áður hefur verið og það er undar-
legt að flokkur, sem kennir sig við einstaklingsfrelsi,
skuli taka slíkt upp á stefnuskrá sína.
Byggð í Iandinu hefur breyst á undanfömum ámm.
Landsbyggðin hefur breyst og jaðarbyggðir farið í eyði.
Straumurinn til Reykjavíkursvæðisins hefur verið mikill
og hlutverk stjómvalda á hverjum tíma er að búa þannig
að undirstöðuatvinnuvegum landsbyggðarinnar að þeir
geti gengið. Einnig er það hlutverk þeirra að dreifa þjón-
ustu ríkisvaldsins meira en raun ber vitni með auknum
möguleikum og bættum samgöngum. Raunverulegur
árangur í byggðamálum fæst ekki með því að merkja ein-
stök byggðarlög stöðnun og samþykkja þingsályktanir
um að þau eigi ekki að vaxa. Það er spor aftur á bak í um-
ræðum um byggðamál í landinu og flýtir fyrir fólksflótta
úr viðkomandi byggðum.
Stjóm Byggðastofnunar er því í vissum vanda með sína
skýrslugerð með þeirri forskrift sem hún fær frá forsæt-
isráðuneytinu. Eigi að síður er skýrsla stofnunarinnar og
tillögur athyglisverðar fyrir margra hluta sakir og þar er
nokkum fróðleik að finna.
Stefna stjómvalda er ekki uppörvandi fyrir landsbyggð-
ina. Stefria Sjálfstæðisflokksins er mjög greinilega sú að
draga byggðina saman úti á landi og allir þekkja stefnu-
mið Alþýðuflokksins varðandi þá atvinnuvegi sem em
undirstaðan á Iandsbyggðinni. Þeir telja þjóðþrifamál að
brjóta upp og brjóta þar með þá samninga sem gerðir
hafa verið við bændur og hefja óheftan innflutning á
landbúnaðarvömm án nokkurrar aðlögunar. Tákmark
þeirra í sjávarútvegi er að leggja auknar álögur á atvinnu-
greinina fyrir réttinn til þess að fá að veiða.
Nái þessi stefna fram að ganga og haldi almennt af-
skiptaleysi af atvinnulífinu áfram, fær Byggðastofnun
engu áorkað með skýrslugerð eða áætlunum um vaxtar-
svæði. Þar að auki er búið að hefta möguleika stofnunar-
innar til átaka í byggðamálum, takmarka athafnafrelsi
hennar með nýrri reglugerð og skera niður fjármagn til
hennar. Skýrsla um breyttar áherslur í byggðamálum er
um margt athyglisverð, en stjómarstefnan skiptir sköp-
um um framgang mála á landsbyggðinni. Sú stefna er
ekki landsbyggðinni til framdráttar.
Birgir Guðmundsson skrifar
Pólitísk töffaratíska
Bjöm Bjamason, alþingismaður og
formaður utanríkismálanefndar, er
einn þeirra manna sem undirritaður
hefur oftar en ekki verið ósammála í
þjóðfélagsumræðunni. Bjöm er
hins vegar rökfastur maður og
vandaður þannig að erfitt getur
reynst að leiða alveg hjá sér það sem
hann segir og skrifar. Fyrir nokkr-
um dögum kvaddi Bjöm sér hljóðs
út af Smugumálinu svokallaða og
varaði mjög eindregið við vanhugs-
uðum málflutningi í því máli, sem
gert gæti fslendinga ótrúverðuga á
alþjóðavettvangi. Hann benti á að
það væri ekki trúverðugt að halda
fram rökum og stefnu strandríkja á
ráðstefnunni í New York en snúa
síðan við blaðinu og beita fyrir sig
málflutningi úthafsveiðiríkja þegar
kemur að veiðum í Barentshafi. En
það sem sérstaklega vekur athygli í
málflutningi Bjöms er sú afstaða
hans að „glæpurinn" sé nánast tvö-
faldur, vegna þess að ekki einvörð-
ungu sé stefhubreytingin (ef ein-
hver) ótrúverðug, heldur sé líka ver-
ið að breyta um stefnu varðandi
grundvallaratriði í íslenkri utanrík-
isstefnu án þess að réttkjömir pólit-
ískir aðilar hafi fjallað um málið og
tekið um það pólitíska ákvörðun.
Hér snertir Bjöm Bjamason á atriði
sem virðist vera orðið að nokkuð út-
breiddu vandamáli í hinni íslensku
útgáfú af vestrænu lýðræði. Þetta er
vandamál sem lýtur að stjómsýslu
ríkisins og pólitískri yfirstjóm og
snertir samþjöppun valds, eftirlit
með pólitísku valdi og jafnvægi í
þrískiptingu ríkisvaldsins.
Vandi lýðræðis
Bjöm Bjamason er að gagnrýna að
framkvæmdavaldið hafi í þessu
Smugumáli gengið framhjá löggjaf
arsamkomunni, eða fulltrúum
hennar í utanríkismálanefnd, og
tekið upp pólitíska stefnumörkun
sem þingræðisreglur kveða á um að
hefði átt að taka, eða í það minnsta
ræða í þinginu eða af þingnefndum.
Nákvæmlega þessi tilhneiging virð-
ist nú síðustu misseri gera vart við
sig aftur og aftur, að framkvæmda-
valdið tekur ákvarðanir um fleiri og
fleiri mál án þess að slík mál hafi
fengið eðlilega meðferð á pólitísk-
um vettvangi fyrst.
Vanda lýðræðisins hefur stundum
verið stilít upp þannig, að í því tog-
ist á tveir kraftar, annars vegar þörf-
in á skilvirkni í ákvarðanatöku og
hins vegar krafan um lýðræðislega
umfjöllun og ígrundun. Þingræðið
hefur verið talið góð leið til að
tryggja hvort tveggja, að gefa fram-
kvæmdavaldinu nauðsynlegt svig-
rúm á sama tíma og það verður að
sækja umboð sitt til þingsins sem
veitir aðhald og tryggir eðlileg skoð-
anaskipti. Hallist á í þessum línu-
dansi er komið upp vandamál og það
er nákvæmlega slíkt vandamál sem
virðist hafa komið upp hér á landi.
E.Lv. er það kaldhæðni örlaganna að
það er einmitt þingmaður úr hópi
stjómarliðsins, meira að segja einn
af nánustu ráðgjöfum forsætisráð-
herra, sem verður til þess að gera
þetta ójafnvægi að umtalsefhi og
gagnrýna að framkvæmdavaldið
skuli taka ákvarðanir um breytingar
á pólitískri grundvallarstefnu.
Tæplega þarf að hafa um það langt
mál til að rifja upp þær áhyggjur
sem ýmsir stjómarandstæðingar og
raunar miklu fleiri hafa viðrað
vegna þess hversu „skilvirk" núver-
andi ríkisstjóm hefur viljað vera í
hinum ýmsu málum.
„Ofurskilvirkni"
Sannleikurinn er nefnilega sá að
ráðherrar og stjómarliðið em ein-
faldlega að reyna að skapa sér pólit-
ískan stíl með allri þessari „skil-
virkni", en ekki að bregðast við af
einhverri brýnni nauðsyn svo
skjótra ákvarðana að ekki gefist ráð-
rúm til undangenginnar umfjöllun-
ar á eðlilegum pólitískum vettvangi.
Þessi stfll og þessi ímynd, þar sem
stjómmálamaðurinn og ráðamað-
urinn baðar sig í sviðsljósi fjölmiðla
sem maðurinn sem „lætur verkin
tala“, er í rauninni stórhættuleg
stjómmálatíska. Glæsilegustu „sýn-
ingarstúlkur" þessarar tísku hafa
verið tveir æðstu menn fram-
kvæmdavaldsins og formenn stjóm-
arflokkanna, þeir Davíð Oddsson og
Jón Baldvin Hannibalsson. Á báðum
þessum mönnum hefur það sannast
að skilvirknin er ágæt í réttu sam-
hengi, en í röngu samengi getur
hún orðið óþolandi stjómlynd. Á
þeirri tískusýningu, sem þessir
menn hafa staðið fyrir á undanföm-
um missemm hefur skilvirknin í
ákvarðanatöku vissulega verið í
röngu samhengi.
TVúlega em þeir fáir fomstumenn-
imir í stjómmálum, sem hafa sýnt
Alþingi eins mikla lítilsvirðingu í
orði og æði og þeir Jón Baldvin og
Davíð. Ekki nóg með að þeir hafi
nánast keppst við að líkja því við tal-
æfingu í gagnfræðaskóla heldur
hafa þeir, með mjög afgerandi hætti,
sýnt í verki að þeir telja enga sér-
staka nauðsyn bera til að mál fái
þinglega meðferð ef mögulega er
hægt að komast hjá því. Það em í
gildi nýleg þingskaparlög þar sem
svo er um hnúta búið að auðvelt er
að kalla Alþingi saman hvenær sem
er ef svo ber undir, en tilgangurinn
með þessu er að eyða þörfinni fyrir
setningu bráðabirgðalaga. Þeir fé-
lagar Davíð og Jón Baldvin hafa
engu að síður í tvö sumur talið það
allt of mikið vesen að kalla þingið
saman til að fjalla um mikilvæg mál
og í anda skilvirkninnar sett bráða-
birgðalög til að forðast „þreytandi
og langdregnar umræður." Fjöl-
mörg önnur svipuð mál hafa komið
upp, þar sem löggjafarvaldið hefur
átt undir högg að sækja gagnvart
framkvæmdavaldinu. Og þótt eitt-
hvert brotabrot þeirra dæma megi
rekja til þingsins sjálfs og stjómar-
andstöðunnar, þá er slíkt smámunir
á móti hinni „pólitísku töffaratísku"
sem forsætis- og utanríkisráðherra
em talsmenn fyrir.
Of útbreidd tíska
Það er því í rauninni sérstakt fagn-
aðarefni að stjómarþingmaður, og
jafh náinn samstarfsmaður forsæt-
issráðherra og Bjöm Bjamason er,
skuli vekja máls á því að þörf sé að
staldra við og gæta þess að fara ekki
offari í skilvirkni í ákvarðanatöku.
Slíkt gæti hugsanlega haft jákvæð
áhrif á stjómmálatískuna meðal al-
þýðuflokks- og sjálfstæðismanna.
Staðreyndin er neftiilega sú að for-
menn þessara flokka virðast endur-
spegla allt of útbreidda skoðun
flokksmanna sinna að það sé eftir-
sóknarvert eða eins konar pólitísk
skynsemi í því að vera töff og eyða
ekki tímanum í umræðu og ígmnd-
un á réttum pólitískum vettvangi.
Þessi tíska birtist okkur víða. Hana
er Ld. að finna í Reykjavík, þar sem
sjálfstæðismeirihlutinn telur sér
ekki fært að nota venjulegar pólit-
ískar stofnanir borgarinnar til að
undirbúa einkavæðingu strætis-
vagna, en undirbýr þess í stað með
„skilvirkum" hætti slíka einkavæð-
ingu í þröngum hópi pólitískt rétt-
trúaðra. Það er líka stutt leiðin frá
hinni pólitísku töffaratísku yfir í
einkavinavæðinguna og embætta-
spillinguna, því hvort tveggja nærist
á endanum á „ofurskilvirkni" í
ákvörðunartöku, þar sem eðlileg
ígmndun, umræða og efi eiga ekki
hljómgmnn.
Þótt vamaðarorð Bjöms Bjama-
sonar séu sett fram af varkámi er
greinilegt að í herbúðum stjómar-
liða em menn að átta sig á að uppi
er vond stjómmálatíska. Þetta em
ekki nýjar fréttir þeim sem talist
hafa til stjómarandstöðunnar, en
málið er nú komið á það stig að
menn eins og Bjöm láta sig það
varða. Bragð er að þá bamið finnur.
- BG