Tíminn - 04.09.1993, Blaðsíða 17

Laugardagur 4. september 1993
Tíminn 17
manni betur og iagði sig eftir að
víkja talinu að því, sem hann fann
að gestum hans var ljúft að ræða.
Guðmundur var gestrisinn svo af
bar og þau Guðlaugsstaðahjónin
bæði. Guðlaugsstaðir voru ekki í
þjóðbraut um miðbik þessarar aldar.
Samt virtust furðu margir eiga að
gera sér þangað erindi, sveitungar,
frændfólk og lengra að komnir.
Nánast hvemig sem á stóð tók Guð-
mundur og þau hjónin bæði sér
góðan tíma til að sinna gestum sín-
um. Heimilisbragur var þannig að
ég hygg að öllum, sem komu þar
inn fyrir dyr, hafi strax liðið vel og
allar veitingar hinar bestu. Þeim, er
þiggja vildu, var boðin gisting og þá
oft meira en eina nótt.
Svo sem tíðkaðist til sveita fram á
síðustu ár, höfðu þau Guðlaugs-
staðahjón unglinga yfir sumartím-
ann, oft tvo og þrjá. Sumir þeirra
voru mörg sumur og nokkrir á vetr-
um líka. Reyndu margir þeirra síðan
að koma jafnan í Guðlaugsstaði, ef
þeir áttu leið um Norðurland, og
sýna mökum sínum og börnum
þetta annað æskuheimili sitt. Ég hef
hitt menn og þá fleiri en einn og
fleiri en tvo, sem hafa sagt mér að í
minningunni væru æskuárin á Guð-
Iaugsstöðum besti tími þeirra á æv-
inni.
Guðmundur var höfðingi í lund og
vildi fremur vera veitandi en þiggj-
andi. Hann var stórgjöfull. Þó þótti
flestum meira um verð vinátta hans
engjafir.
Eg vék að því í upphafi þessara
orða, að mér virtist að ævi Guð-
mundar hefði verið hamingjurík,
þótt vissulega hafi skugga borið á,
svo sem sjúkleiki eldri dótturinnar.
Hann hafði næmt auga og tilfinn-
ingu fyrir náttúrunni, öllu sem lifir
og dafnar, og bóndastarfið veitti
honum að því leyti lífsfyllingu.
Ræktunarmaður var hann mikill.
Hús sín teiknaði hann sjálfur og
hafði unun af smíðum og bygginga-
framkvæmdum. Hann bjó til stærra
en hann þurfti, því hann var bæði
metnaðarfullur og stórhuga. Það
var því lán hans að vera af þeirri
einu kynslóð íslenskra bænda í for-
tíð og framtíð, að landnámsmönn-
um og fyrstu niðjum þeirra frátöld-
um, sem hlotnaðist sá fágæti mun-
aður að geta unnið nær tálmunar-
laust að uppbyggingu og
framkvæmdum, í þeirri trú að því
stærra og betur búið sem búið væri,
því betra. Stóra stökkið fram á við,
sem þeir voru að taka, væri aðeins
fyrsta skrefið.
Auðvitað varð það kaupverð fram-
kvæmdagleðinnar og metnaðarins
að þessir menn hálfdrápu sig á
þrældómi. Ég hef varla séð stirð-
Iegra göngulag hjá nokkrum full-
vinnandi manni en Guðmundi á
Guðlaugsstöðum. Venjulega var
vinstri höndin við mjóhrygginn. En
hann var ekki stirðlegur þegar hann
var kominn á einhvern af sínum
mörgu traktorum. Þá var eins og
hugur hans, en ekki vinnulúnar
hendur og stirðir fætur, stjórnuðu
vélinni. Verkhyggni hans og verk-
lagni réðu því að tækið sýndist
vinna hvert verk svo fljótt og fyrir-
hafnarlaust sem verða mátti. Svo
var um alla meðferð Guðmundar á
vélum og tækjum. Hann eyddi oft
meiri tíma í að búa í hendurnar á
sér en vinna verkið. Því vannst hon-
um f heildina öðrum mönnum bet-
ur.
Guðmundur var gæfumaður í
einkalífi. Eitt vorið kom til hans
ráðskona, kennari við Laugarnes-
skólann í Reykjavík, Ásgerður Stef-
ánsdóttir. Hún fór ekki aftur frá
Guðlaugsstöðum. Vera má að niður
hinnar straumþungu jökulár, Iagð-
prúðar ær og stóð í hópum, sem
aldrei kemur á hús, hafi minnt hana
á æskustöðvarnar, Merki á Jökuldal,
og henni því ekki vaxið í augum að
skipta á kennarastörfunum og skrafi
og skvaldri kennarastofunnar og
húsfreyjustörfum og fjölskyldulífi í
kyrrð og þó önn hins afskekkta stór-
býlis. Mér hafa virst þau hjón nægi-
lega ólík til að eiga undra vel skap
saman. Samstarf byggt á gagn-
kvæmri virðingu og þeirri tegund
kærleika sem endist til hinsta dags.
Lán þeirra var og, að dóttirin Guð-
rún, sem lokið hafði stúdentsprófi
og hafið háskólanám, giftist ungum
bónda í Miðfirði, hæfileikaríkum
dugnaðarmanni af hinni merku
Bergmannsætt svo og Hindisvíku-
rættinni gömlu í Vestur-Húnavatns-
sýslu. Eftir að hann giftist Guðrúnu,
sá hann einnig kosti Guðlaugsstaða,
og hefur svo sannarlega kunnað að
nýta þá kosti. Þau hafa nú búið á
Guðlaugsstöðum vel á annan áratug
á móti tengdaforeldrum sínum og
sýnast vera að afsanna þá kenningu
að allt sé á niðurleið í landbúnaði.
Guðmundur var góður afi fjögurra
mannvænlegra barna Guðrúnar og
Sigurðar Ingva Björnssonar. Hon-
um var þannig ellin góð.
Ég hef átt góða frændur, en varla
betri en Guðmund. Megi ekkju hans
og niðjum ætfð vegna vel.
Guðmundur Pálsson var af þeirri
kynslóð, þegar til voru menn er áttu
sér hugsjónir. Sú kynslóð, sem nú
er að vaxa úr grasi, skilur ekki svo-
leiðis fólk og mun aldrei geta skilið
það. En þær kynslóðir munu aftur
koma, þar sem finnast munu menn
sem eiga sér þá trú að hægt sé að
bæta heiminn, heiðarleikinn sé
meira virði en stundarhagur. Að
greiða götu náungans og hafa hrein-
an skjöld.
Guðmundur Pálsson gengur til
hvfldar með glófagran skjöld.
Már Pétursson
Guðmundur á Guðlaugsstöðum er
látinn. Löngum starfsdegi er lokið.
Guðmundur fæddist á Snærings-
stöðum 19. janúar 1907, sonur
hjónanna Guðrúnar Björnsdóttur
Eysteinssonar og Páls Hannessonar,
er þar bjuggu þá. Á fyrsta ári fluttist
hann með foreldrum sínum í Guð-
laugsstaði og þar ól hann nær allan
aldur sinn uppfrá því. Guðmundur
var fjórði í röð 7 systkina er upp
komust. Eldri voru Hannes á Undir-
felli, Elínbergur á Guðlaugsstöðum,
hann dó á besta aldri, og Björn á
Ytri-Löngumýri, en yngri voru
Hulda á Höllustöðum, Halldór bún-
aðarmálastjóri og Árdís hár-
greiðslumeistari í Reykjavík.
Guðlaugsstaðir eru mikil jörð,
ákaflega víðlend, sauðland frábær-
lega gott, en fénaðarferð erfið. For-
eldrar hans keyptu jörðina af Jóni
Guðmundssyni, föðurbróður Páls,
en hann flutti þá á eignarjörð konu
sinnar, Stóradal. Guðlaugsstaðir
hafa verið í sömu ættinni síðan
1685. Guðmundur ólst upp á stór-
býli í hópi vaskra systkina og fjölda
vinnufólks. Foreldrar hans voru
hjúasæl og vinnumenn og vinnu-
konur dvöldu oft hjá þeim lengi og
var litið á þau sem meðlimi fjöl-
skyldunnar.
Guðmundur var gjörvilegur mað-
ur, hávaxinn og svipmikill. Milli
fermingar og tvítugs fékk hann löm-
unarveiki og átti við eftirstöðvar
hennar að stríða um allmörg ár.
Guðmundur hefði átt að leggja
stund á langskólanám, því til þess
hafði hann gáfur, en atvikin höguðu
því svo að ekki varð af því, heldur
varð hann bóndi. Þótt starf bóndans
sé skemmtilegra en flest störf önnur
og staða bóndans virðuleg og eftir-
sóknarverð, hefur mér lengi fundist
að sá afburðaefniviður, sem í Guð-
mundi var, hefði nýst þjóðinni betur
hefði hann orðið verkfræðingur eða
jarðvísindamaður.
Guðmundur var góður bóndi.
Hann var mjög eljusamur og góður
verkmaður og sérstaklega laginn og
verkhygginn. Sláttumaður var hann
t.d. mjög góður. Enn er í minnum
haft er þeir bræður hann og Björn
slógu sjö dagsláttur á Guðlaugs-
staðatúni á einum degi. Flest verk
léku í höndum Guðmundar. Hann
var smiður góður á tré, en þó sér-
staklega járn, svo sem var afi hans
Hannes smiður á Eiðsstöðum. Guð-
mundur lærði nokkuð til smíða og
verklagni hans og útsjónarsemi svo
og það að hann varð að sannprófa
alla hluti sjálfur og tók engar venjur
gildar, ókannaðar, urðu til þess að
hann fann upp ýmislegt sem gagn-
legt var við hin daglegu störf.
Guðmundur var að því leyti ólíkur
föður sínum og Halldóri bróður sín-
um að hann hafði enga ánægju af
sauðfé. Þó varð það hans starf að
búa á einni bestu fjárjörð landsins.
Hann sagðist ekki þekkja neina
kind. Þó var hann næmur á að sjá
líðan á fé og fóðraði vel. Guðmund-
ur hafði hinsvegar yndi af jarðrækt
og var alla tíð mikill heyskaparmað-
ur. Kúabú átti hann gott og var lag-
inn við vélar.
Guðmundur var óvenju gáfaður
maður, las og hugsaði mikið og
frumlega; nálgaðist öll viðfangsefni
frá nýjum sjónarhóli og sagði skoð-
anir sínar af mikilli einurð. Hann
var fremur stirðmæltur í ræðustól
og lá hátt rómur. Okkur sveitungum
hans veittist stundum torvelt að
fylgja honum á fluginu í hans frum-
leika og kenndum hann þá við sér-
visku. Síðar hef ég komist að því að
hann hafði oftast rétt fyrir sér. Hann
var ákaflega heiðarlegur og hug-
sjónarmaður, hafði mjög næma
réttlætiskennd og þoldi ekki hálfs-
annleik eða lygi og öll sýndar-
mennska var eitur í hans beinum.
Það varð lífsgæfa Guðmundar að
hann eignaðist hina ágætustu konu,
Sólveigu Ásgerði Stefánsdóttur
kennara frá Merki á Jökuldal. Ás-
gerður er frábær mannkostakona,
gáfuð, skapstillt og merk. Þau eign-
uðust tvær dætur: Guðnýju Aðal-
heiði og Guðrúnu, sem nú er hús-
freyja á Guðlaugsstöðum. Guðrún
er gift Sigurði Ingva Björnssyni og
eiga þau fjögur mannvænleg börn.
Mér býr söknuður í brjósti. Barn að
aldri var ég í nokkur ár samtíða
þessum frænda mínum, en þá
bjuggu foreldrar mínir á Guðlaugs-
stöðum í þríbýli við afa og ömmu og
Guðmund og ýmsar af mínum
fyrstu minningum við hann bundn-
ar. Síðan hef ég alla tíð átt heima á
næsta bæ. Betri granna gat ég ekki
kosið mér. Nú er of seint að þakka
fyrir alla þá greiðvikni, óeigingirni
og artarskap, nema þá í huganum.
Hann hefur alla tíð verið fastur
punktur í tilveru minni og bágt til
þess að vita að hann sé horfinn. Hitt
er þó huggun að Guðmundi auðnað-
ist að halda reisn sinni til hinstu
stundar, viti sínu og heilsu. Fyrir
nokkrum dögum síðan sló hann á
traktor sínum síðustu hektarana.
Guðmundur verður til moldar bor-
inn í heimagrafreitnum á Guðlaugs-
stöðum í dag. Hann verður lagður í
þá mold sem var hans á þeirri jörð
sem hann átti og átti hann.
Við á Höllustöðum sendum Ásgerði
og afkomendum hans samúðar-
kveðjur. Eftir lifir minningin um
vitran, heiðarlegan og skylduræk-
inn mann.
Páll Pétursson
Ingibj örg Engilráð
Sigurðardóttir
skeiðs er hún var vaxin frá og með
rótfestu til genginna kynslóða. Leið-
ir og aðferðir voru grunnstefið til að
nálgast „markmiðið". — En oft er
óljóst og margbreytilegt og vísar í
ólíkar áttir. Á stundum í „reynd“
ósættanlegt að dómi okkar mann-
anna.
En manninum er í reynd ásköpuð
sú hvöt að taka afstöðu til lífsins í
heild sinni, eftir efnum og ástæðum
hvers og eins. Dugnaðarkonan Eng-
ilráð á Bakka er ein af þeim. Gekk að
verkum sínum af samviskusemi og
vann þau í kyrrþey, sem sjaldan er
getið um, en allir aðrir njóta ávaxt-
anna af verkum þeirra. Á stórheimil-
inu á Bakka þurfti að sinna á hverj-
um degi um tuttugu manns í fæði,
gistingu, gestamóttöku og annarri
þjónustu, er ekki verður unnið
nema án sérhyggju og með góðvild
til annarra manna.
„Fóstra mín“, Engilráð á Bakka, er
horfin sjónum okkar. Ljósgeisli
augna þinna er slokknaður. En megi
það Ijós, er þú tendraðir í brjóstum
bama þinna, vina og samferða-
manna, verða að gróðursprota fyrir
betra lífi á þessari jörð, frá þeirri
moldu sem allir em sprottnir frá.
Eftirlifandi bömum hennar og Þórs
frá Bakka, Kristínu, Ósk, Evu,
Helgu, Rannveigu og Vilhjálmi, sem
og öðmm aðstandendum sendir
„gamli kúasmalinn" sínar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Hún á góða heimkomu vísa.
Blessuð sé minning hjónanna á
Bakka.
Eyjólfur Magnússon
Eysteinn Jónsson
Fæddur 13. nóvember 1906
Dáinn 11. ágúst 1993
Þar sem ég gat ekki verið viðstödd
útför Eysteins Jónssonar, langar mig
til þess að setja á blað fáein kveðju-
orð og þá ekki síður vegna okkar
framsóknarkvenna í Reykjavík.
Eysteinn Jónsson var eins og einn
af okkur í Félagi framsóknarkvenna
í Reykjavík og lét sig aldrei vanta,
þegar eitthvað var um að vera í fé-
laginu. Hvort sem það vom jóla-
fundir, spilakvöld, basarar eða þess
háttar, þá fylgdi hann konu sinni
Sólveigu á okkar fund. Jafnvel á
venjulegan félagsfund lét hann iðu-
lega sjá sig hjá okkur og eitt sinn
hafði hann á orði, að réttast væri að
skrá sig í félagið og greiða félags-
fyrrverandi ráðherra
gjöldin. Nærvera hans var okkur æt-
íð mikils virði.
Eysteinn Jónsson var sá sem vissi
allt. Við framsóknarkonur gátum
leitað til hans um hin margvíslegu
málefni, ekki síður en hinir ýmsu
þjóðfélagshópar, eins og skýrt hefur
komið fram í fjölmörgum minning-
argreinum sem um hann hafa verið
ritaðar.
Mér verður Eysteinn Jónsson lengi
hugstæður m.a. fyrir hans rólega og
virðulega yfirbragð þegar hann gekk
í fundarsal, hvort sem það var hjá
framsóknarfélögunum í Reykjavík
eða á öðmm vettvangi. Hann lagði
ætíð gott til málanna og útskýrði
hvert atriði, sem til umræðu var,
þannig að eftir var tekið.
Hans verður Iengi minnst.
Við framsóknarkonur vottum okk-
ar kæm Sólveigu, bömum hennar
og fjölskyldum þeirra innilega sam-
úð og kveðjum Eystein með virð-
ingu og þökk.
Þóra Þorleifsdóttir
Fædd 1. júní 1896
Dáin 10. ágúst 1993
Horfin er sjónum okkar yfir móð-
una miklu Engilráð, fyrmrn húsfrú á
Bakka í Svarfaðardal, eftir langt og
giftumikið starf. Hún fæddist þar í
sveit að Gönguskörðum 1. júní
1896, dóttir hjónanna Sigurðar
Jónssonar, bónda þar, og konu hans
Óskar Pálsdóttur. í þeirri sveit varð
hennar starfsvettvangur. Hún giftist
ung móðurfrænda mínum Þór Vil-
hjálmssyni, f. 13.3.1893, d. 6.12.
1975, frá Bakka í Svarfaðardal. Þau
bjuggu fyrst að Hnjúki og síðan á
Bakka, fyrst í ábúð föður hans, síðan
á jörðinni allri frá 1945 til 1960 er
afkomendur þeirra tóku þar við bú-
skap. Á Bakka dvöldu þau hjón
áfram í góðu skjóli og hlýju dætra
sinna, Helgu og Kristínar, og fjöl-
skyldna þeirra, uns Þór féll frá. En
Engilráð hafði áfram sitt horn hjá
dóttur sinni, Helgu Þórsdóttur, og
fjölskyldu þar til hún fluttist á dval-
arheimili aldraðra á Dalvík, er heilsu
hennar tók að hraka. Þar átti hún
sín síðustu ár í góðu yfirlæti, enda er
viðmót og umhyggja starfsmanna
þar á bæ víðfræg og hafi þeir góða
þökk fyrir.
Aldamótakynslóðin, sem markaði
djúp spor í íslenskt samfélag til
framfara og giftu, án sérhyggju og
öfundar, og gerði meiri kröfur til
sjálfs sín en annarra hefir nú kvatt
þetta jarðlíf. Ég, sem þessar línur
rita, var eins og svo margir af minni
kynslóð sendur í sveit, er skóli var
úti að vori. Ég kom að Bakka 6 ára
að aldri og dvaldist þar næstu sex
sumur, er skóli byrjaði að nýju að
Bakka í Svarfaðardal
hausti í rísandi borgarsamfélagi nú-
tímans. Um sveitardvöl bama og
unglinga má fjalla frá ýmsum sjón-
arhomum í uppeldislegu tilliti, bæði
með og á móti. En dvölin á Bakka
markaði spor í vitund minni, er ég
vildi ekki hafa misst af í þroska og
viðhorfum til lífsins starfs. Engilráð
á Bakka var verðugur fúlltrúi þeirrar
kynslóðar sem ég og aðrir minn-
umst með virðingu og þakklæti.
Hún hafði mörg einkenni hennar og
marga bestu kosti, staðfestu, trú á
landið og heiðríkju í hugsun. Þar
sem orð og athafnir, von og trú til
uppvaxandi kynslóðar skipti öllu
máli, er mótar umgjörð þess ævi-