Tíminn - 04.01.1994, Blaðsíða 6

Bankar í Frankfurt - tugmilljónir atvinnuleysingja á Vesturlöndum eru ömurlegur veruleiki á bak vib þann glœsileika.
Þreytumerki á Vestur-
löndum, þjóðernis-
hyggja og Austur-Asía
uppleið
a
Nokkrir stubningsmanna cebstaráös Rússlands vib Hvíta húsib í Moskvu í októberbyrjun, er átök stóbu yfir milli
æbstarábsins og jeltsíns forseta.
S
riö 1993 hófst með því að
Tékkóslóvakía var lögð nið-
.ur formlega, þegjandi og
hljóðalaust eins og ekkert væri
um að vera. Engar fréttir eru góö-
ar fréttir, var einhvemtíma sagt,
og Tékkar og Slóvakar mega eiga
það að þeim tókst að skilja
manndrápalaust. Það er eitthvað
annað en með Júgóslavíu, annað
meistaraverk Versalasamning-
anna.
Tékkóslóvakía var að almennu
mati ívið gæfulegri en flest önnur
ríki í austanverðri Miö-Evrópu og
á Balkanskaga, lengst af þess tíma
sem hún var og hét. Hún var þró-
aori í atvinnumálum, menntun
og lýðræbi en flest hin. Akkilles-
arhæll hennar var frá upphafi ab
þjóöunum sem í henni bjuggu
kom aldrei nógu vel saman. Hún
var búin til úr löndum úr þrota-
búi keisara- og kpnungsríkisins
Austurríkis-Ungverjalands, sem
líklega var, þrátt fyrir alla galla,
meb best heppnuðu fjölþjóblegu
ríkjum sögunnar. Tékkóslóvakía
var í byrjun svo fjölþjóðleg að
hún minnti í því á Austurríki-
Ungverjaland. En aðeins ein
þjóba hins nýja ríkis, Tékkar,
haföi verulegan áhuga á því að
það yrði stofnaö og héldi áfram
að vera til, enda ljóst að þeir sem
fjölmennastir þjóöa þess myndu
ráða þar mestu.
Meinleg örlög
Annað fjölmennasta þjóberni
landsins, Þjóðverjar, var innlim-
ab nauðugt í þetta nýja ríki og
þar af leiðandi óánægja Þjóöverj-
anna, sem Hitler færði sér í nyt,
varö því að falli eftir tvo áratugi.
Eftir heimsstyrjöldina síðari, þeg-
ar Tékkóslóvakía var endurreist,
var reynt að styrkja innviðu
hennar með þjóðarhreinsun, þ.e.
meö því að reka allt fólk af þýsku
þjóðemi úr landi. En ekki dugöi
það. Slóvakar, sem þó tala mál
náskylt tékknesku og eru kaþól-
ikkar eins og Tékkar, voru aldrei
hressir meb samfélagiö vib þá og
leiddi það um síðir til skilnaðar-
ins fyrir rúmu ári.
Örlög Tékkóslóvakíu eru heldur
dapurleg niburstaba fyrir þá, sem
hafa viljað trúa því ab aubvelt sé
fyrir fóík af margvíslegum upp-
mna aö lifa saman stórvandræöa-
laust í einu og sama ríkinu.
Harmsaga fyrrverandi Júgóslav-
íu hélt áfram á síðasta ári og er
ekki séð fyrir endann á henni
enn. Miðab vib sumt af því sem
haft er eftir forustumönnum Bo-
sníumúslíma hafa þeir ekki enn
sætt sig við annaö en að Bosnía-
Hersegóvína verði öll eitt ríki. Þar
sem múslímar eru fjölmennastir
hinna þriggja þjóba landsins
yrðu þeir valdamestir í slíku ríki.
Að vera í ríki þar sem múslímar
réðu mestu er nákvæmlega þaö
sem hvorki Bosníu-Serbar né Bo-
sníu-Króatar, samanlagt meiri-
hluti landsmanna, taka í máTog
út af þeim ágreiningi var það sem
Bosníustríðið braust út. Ekki er
óhugsandi ab stjóm Bosníumúsl-
íma geri sér enn vonir um að
meb því aö draga stríðib á lang-
inn takist henni ab koma Vestur-
löndum í það meö sér. Með því
aö viðurkenna þá stjóm sem lög-
lega stjórn Bosníu-Hersegóvínu
allrar skuldbatt raunar heimurinn
- undir fomstu Vesturlanda - sig
til stuðnings viö Bosníumúslíma
í deilu þessari.
í ársbyrjun uröu forsetaskipti í
Bandaríkjunum er Bill Clinton
tók við af George Bush. Forseta-
frúr þarlendis hafa hingað til
fyrst og fremst verið konur á bak
við manninn, en ljóst virbist aö
núverandi Fyrsta lafði (First La-
dy) Bandaríkjanna, Hillary Clin-
ton, sé „ekki bara" það. Er
kannski ekki ólíklega til getið að
hún sé valdamesta forsetafrú til
þessa í sögu Bandaríkjanna. Og
kannski - miðað við það aö
Bandaríkin eiga að heita heims-
ins eina risaveldi - voldugasta
kona mannkynssögunnar.
Þreyttlr á forustu-
hlutverki
Allt frá því aö kalda stríbinu lauk
hefur veriö merkjanlegt hik á
Bandaríkjunum í því nýja hlut-
verki ab vera eina risaveldi
heimsins og þar með fomstuveldi
hans, og þab hik virbist heldur
hafa færst í aukana á árinu en
hitt. Vandræöi heima fyrir, örð-
ugleikar í efnahagsmálum, glæp-
ir, hatur milli kynþátta o.fl. o.fl.
eru á bak við þaö, en einnig
gangur ýmissa mála fyrir Banda-
ríkjamönnum erlendis, líklega
einna helst í Sómalíu. Eitt síðasta
verk Bush var að senda þangað í
samráði við Sameinuðu þjóðirnar
her til ab bjarga Sómölum, önn-
um köfnum vib ab útrýma hver
öbrum með marghliða borgara-
stríði og hungursneyð, hverjum
frá öbmm. Talað var þá af nokk-
urri hrifningu um Vonarendur-
reisn, eins og þessi aðgerð Banda-
ríkjanna var nefrtsem fyrirboða
þess ab S.þ. yrbu, með drjúgri
hjálp voldugustu ríkja, að virkara
ríkjabandalagi en hingab til og
jafnvel færi senn að hilla undir
það ab þær yröu bandaríki heims-
ins alls. Þegar slíkt fyrirkomulag
væri komið á myndi reynast auð-
veldara en fyrr að stööva hungur-
neyðir, styrjaldir og margskonar
hrylling annan hvarvetna í
heimi.
Bandaríkjaher stöbvabi að vísu
sómölsku hungursneyðina í bráð-
ina, en landiö reyndist samt ekki
eins „doable" og Bush hafði hald-
ið. Af því að í Sómalíu er lítiö um
fmmskóg töldu bandarískir hers-
höföingjar að hægðarleikur yrbi
fyrir þá ab elta uppi flokka stríbs-
herra þar á vígþyrlum og tortíma
þeim, ef þeir gerðust óþjálir. En
Mohammed Aideed, einn stríðs-
herrann, lét þar koma krók á
móti bragði með því ab ráðast á
her S.þ., þar á meðal Bandaríkj-
anna, inni í borg. Borgir hafa
reynst mörgum voldugum sókn-
arher háskalegur vígvöllur, sé
varnarlið borganna ekki að setja
það fyrir sig að þeim og íbúum
þeirra sé tortímt að miklu eða
mestu leyti. Var þá svo komið ab
Bandaríkjaher virtist eiga um það
að velja að leggja í eyði með stór-
skotahríð og sprengjukasti þann
hluta Mogadishu, sem byggöur er
ná- og fjarskyldu frændfólki Ai-
deeds, eða gefa upp stríöiö gegn
honum. Eftir ab fjölmiblar voru
famir að sýna myndir af Sómöl-
um ab skemmta sér við ab draga
nakin og misþyrmd lík banda-
rískra hermanna um götur höf-
uðborgar sinnar tóku Bandaríkin
síðarnefnda kostinn. í því fór
stjóm þeirra að vilja bandarísks
almennings, sem viröist gerast æ
frábitnari því aö ungir Banda-
ríkjamenn séu látnir hætta lífi
sínu hingaö og þangab um
hnöttinn í þágu markmiöa, sem
ab mati almenningsins koma
Bandaríkjunum kannski lítið eða
ekkert við eða eru meira eba
minna skýjaborgakennd.
Þetta er túlkaö sem ósigur fyrir
Bandaríkin og S.þ. og útópían
um Bandaríki Heimsins er vegna
þess og annars enn fjarlægari en
var fyrir ári. Nokkrar horfur eru
taldar á aö vonbrigðin meb Von-
arendurreisn leibi til þess að
Bandaríkin láti af þesskonar um-
svifum erlendis og færi sig nær
einangmnarstefnu í alþjóðamál-
um. Vonarendurreisn kann því
ab hafa markab tímamót í al-
þjóðastjórnmálum, en á annan
hátt en vonast var til fyrir ári.
i efnahagsmálum á alþjóðavett-
vangi náðu Bandaríkin einhverj-
um árangri með GATT- og
NAFTA -samkomulögum (sem
varla em þó fullkomlega í höfn
enn). Frá því að heimskreppunni
miklu lauk, sem hófst 1929, hef-
ur sú skoðun verið ofarlega hjá
bandarískum áhrifamönnum að
Bandaríkjunum vegni varia nógu
vel í efnahagsmálum nema heim-
urinn sé eitt markaðssvæði. Þab
atribi var mikilvægt á bak vib
stefnu Bandaríkjanna í kalda
stríðinu.
Tvennar sögulegustu sættir árs-
ins 1993 eru líklega að flestra