Tíminn - 22.06.1996, Blaðsíða 18

18
^Bfjwéjjpc
Laugardagur 22. júní 1996
Gublaugur Torfason
Guölaugur Torfason varfœddur 12. apr-
íl 1930. Hann lést á heimili sínu í
Hvammi, Hvítársíöulueppi, 13. júní
1996. Foreldrar hans voru hjónin Torfi
Erlingur Magnússon, b. á Dýrastöðum í
Norðurárdal, Erlingssonar, og Jóhanna
Egilsdóttir b. á Galtalcek í Biskupstung-
um, Egilssonar, bœndur í Hvammi.
Systkini Guölaugs eru Magnús Ágúst
Torfason, kvæntur Steinwmi Thorsteins-
son, búa í Reykjavík, og Svanlaug Torfa-
dóttir, gift Ásgeiri Þ. Óskarssyni, búa í
Kðpavogi.
Guölaugur ólst upp í Hvammi og tók
landspróf utanskóla frá MR 1948 og
kennarapróf 1953. Lauk námskeiöi viö
Kennaraskólann í Ollerup, Danmörku,
1953, lauk stúdentsprófi við MR 1958 og
handavinnukennaraprófi 1961. Stund-
aði nám i íslensku við H.í. i hjáverkum
og námsorlofi, hafði lokið öllum prófum
og xtlaði sér að skrifa lokaritgerð til BA-
prófs þegar um hœgðist.
Guðlaugur var kennari í Norðurárdal
og Þverárhlíð 1950-52, við Laugarnes-
skóla 1953-55, Breiðagerðisskóla 1955-
58, Varmalandsskóla 1958-65 og 1971-
1993, og var skólastjóri veturinn 1964-
65. Guðlaugur tók við búi foreldra sinna
í Hvammi 1959 og bjó þar til dauða-
dags.
Hann var formaður UMF Brúarinnar
1959-1962 og 1963-65. Gjaldkeri UM5B
1961-1963. í stjóm búnaöarfél. Hvítár-
síðu 1965-1980, Veiðifélags Hvítár og
Norðlingafljóts 1970-80, fonn. 1975-
80. í skólanefnd Reykholtsskóla 1970-
1989. Sýslunefndannaður 1978-88.
Hreppstjóri Hvítársíðuhrepps frá 1979.
Hreppsnefndarmaður frá 1982.
Guðlaugur kvxntist 8. nóv. 1953
Steinunni Önnu Guðmundsdóttur, f. 5.
sept. 1931, en hún er dóttir hjónanna
Guðmundar Guðmundssonar, bónda á
Efri-Brú í Grímsnesi, og Amheiðar Böðv-
arsdóttur frá Laugarvatni.
Böm Guðlaugs og Steinunnar Öniiu
eru: Amheiður f. 16. júní 1953, fjöl-
miðlafraeðingur, í sambúð með Bergþóri
Úlfarssyni; Jóhanna Ema, f. 20. ágúst
1955, hjúkmnarfrceðingur, gift Giulio
Molinari, þau eiga einn son, Lorenzo Vil-
helm, og em búsett á Ítalíu; Bryndís, f.
24. okt. 1957, hjúkrunarfrxðinemi við
Háskólann á Akureyri, gift Guðmundi
Birki Þorkelssyni, þau eiga dxturnar Elfu
og Brynju Elínu; Guðmundur, f. 11. júní
1962, stúdent og húsasmiður, kvxntur
Kristínu Eyjólfsdóttur, þeirra börn em
Sindri og Steinunn; Torfi, f. 12. mars
1965, stúdent, vél- og rennismiður.
Útfór Guðlaugs fór fram 21. júní í
kyrrþey, að ósk hins látna.
Kveöja frá börnum
Þú hafðir fagnað með gróandi grösum
og grátið hvert blóm, sem dó.
Og þér hafði lœrzt að hlusta unz hjarta
í hverjum steini sló.
Og hvemig sem syrti, í sálu þinni
lék sumarið öll sín Ijóð,
og þér fannst vorið þitt vera svo fagurt
og veröldin Ijúfoggóð.
Samt vissirðu að Dauðinn við dymar beið.
Þig dreymdi að hann kxmi hljótt
og legði þér brosandi hönd á hjarta.
Svo hvarfhann, en Ijúft og rótt
heyrðirðu berast að eymm þér óm
afundursamlegum nið.
Það var eins og fxm þar fjallasvanir
úr fjarlxgð með söngvaklið.
OgDauðinn þig leiddi í höll sína heim
þar sem hvelfingin víð og blá
reis iir húmi hnígandi nxtur
með hxkkandi dag yfir brá.
Þar stigu draumar þíns liðna lífs
í loftinu mjúkan dans.
Og drottinn brosti, hver bxn þín var orðin
að blómum við fótskör hans.
Hann tók þig í fang sér og himnarnir hófii
í hjarta þér fagnandi söng.
Og sólkerfi daganna svifu þar
um sál þína í tónanna þröng.
En þú varst sem bamið, er beygir kné
til bxnar í fyrsta sinn.
Það á engin orð nógu auðmjúk til,
en andvarpar: Faðir minn!
t MINNING
(Tómas Guömundsson)
Fráfall Guölaugs Torfasonar,
bónda og kennara að Hvammi í
Hvítársíðu, bar brátt að, þó hann
hefði kennt þess meins, er dró hann
til dauða, fyrir nokkrum árum.
Hann var snemma uppi við bústörf-
in eins og vani hans var, þegar kall-
iö kom fyrirvaralaust og mér býður
í grun að þannig hafi hann gjarnan
viljað enda jarðvist sína. Guðlaugur
tók ungur við búi foreldra sinna, en
hafði áður aflað sér meiri menntun-
ar en gerðist meðal bænda á þeim
tíma, hafði þá bæði lokið stúdents-
prófi frá MR og kennaraprófi. Og
meðfram bústörfunum stundaði
hann kennslu við Varmalandsskóla
flest sín búskaparár og var skóla-
stjóri um hríð. Mörgum reynist erf-
itt aö skipta sér svo á milli tveggja
ólíkra starfa að vel takist til á báð-
um vígstöðvum, en Guðlaugi tókst
það svo vel að með ólíkindum var.
Þar hjálpaðist að dugnaður hans,
útsjónarsemi og harðfylgi og svo
samvinna hans og eiginkonunnar,
Steinunnar Önnu Guðmundsdótt-
ur, sem var jafnoki hans við bú-
störfin.
Guðlaugur var ákafamaður við
öll verk og unni sér ekki hvíldar fyrr
en við verklok. Jafnframt var hann
óvenju laginn og útsjónarsamur og
ráðdeild hans er óhætt að róma.
Hann fann ótal ráð til að létta sér og
sínum störfin í búskapnum og nýtti
hvert tæki og hverja vél svo ekki
verður betur gert. Enn eru 50 ára
gamlar dráttarvélar nýttar við
snúning og rakstur í Hvammi við
hlið nýtísku véla, og til að fækka
hringjunum í kringum flekkinn við
rakstur tengdi hann þrjár frekar en
tvær rakstrarvélar saman og allt
virkaði eins og ætlast var til. í
smiðju lék allt í höndum hans, mér
er nær að halda að hey hafi aldrei
hrakist í Hvammi vegna vélarbil-
ana, eins og víða er reyndin.
Guðlaugur var ræktunarmaður af
lífi og sál og Hvammsjörðin ber
honum þar fagurt vitni. Jöröina
girti hann alla af og græddi sanda
og mela með ánni, aukinheldur
fjallið upp af bænum, þannig að nú
má segja að hún sé öll fullgróin og
skógarreitur í hlíðinni eykur áhrifa-
mátt þessara verka á gesti og gang-
andi. Snyrtimennska var honum í
blóð borin og allur bæjarbragur í
Hvammi ber þess merki. Fyrir u.þ.b.
tuttugu árum vakti það til dæmis
athygli blaðamanns, sem átti leið
um sveitina, að allir girðingarstaur-
ar meðfram heimreiðinni voru ný-
málaðir.
En Guðlaugur átti fleiri hliðar.
Hann var kennari af hugsjón og
lagöi sig i líma við að þjóna nem-
endum sínum þannig að þau nytu
skólavistarinnar sem best og hefðu
af henni sem mest gagn. Hann
gerði til þeirra miklar kröfur en um
leið sanngjarnar og nemendur hans
náðu árangri. Uppkomnir nemend-
ur hans bám honum gott orð og
þótti vænt um hann, sumir héldu
bréfasambandi við hann ævilangt.
Heima í Hvammi var lagni hans
við börn og ungmenni augljós.
Guðlaugur hafði sérstakt lag á að
halda þeim til léttra gagnlegra
verka, sem þau sóttust eftir aö
vinna fyrir hann, og verkefnin vom
fjölbreytt og óþrjótandi. Heima í
bæ glímdu þau við orðaleiki, gátur
og þrautir af ýmsu tagi. Systkina-
börn þeirra hjóna og síðar barna-
börnin sóttust eftir sveitastörfun-
um á sumrin, þannig að það þurfti
töluvert skipulag hin síðari ár til að
sem flestir kæmust að. Þau sakna
nú öll sárt vinar í stað.
Oft vom erlend ungmenni í
vinnu í Hvammi í lengri og
skemmri tíma. Guðlaugur naut þess
að kenna þeim íslenska tungu og
fræða um land og lýð. Um leið nam
hann margt af þeim um mál þeirra
og menningu. Flest þessara ung-
menna urðu ævivinir þeirra hjóna
og hafa þau skipst á gagnkvæmum
heimsóknum, einkum hin síðari ár.
íslensk menning og tunga voru
Guðlaugi hugleikin og hann gaf sér
tíma til aö safna bókum og tímarit-
um. í hjáverkum lærði hann bók-
band og batt mikið inn hin síðari ár
og handbragðið leynir ekki góðum
vinnubrögðum hans á þessu sviði.
Þótt Guðlaugur sæktist ekki eftir
mannvirðingum, því hann var í
eðli sínu hlédrægur, þá hlóðust á
hann trúnaðarstörf. Samferðafólk
hans vildi njóta krafta hans vegna
þess að hann var vel menntaður,
víðsýnn, fylginn sér, rökfastur og
með sterka réttlætiskennd. Öll verk
sín á sviði félagsmála vann hann af
samviskusemi og trúnaði. Hann var
áhugasamur um þjóðmál og ræddi
þau gjarnan af miklum þunga og al-
vöru í bland við hressilega kímni,
sem honum var líka gefin.
Guðlaugur í Hvammi var óvenju-
legur maður um margt og vel gerð-
ur. Hann hefur, með verkum sínum
og framgöngu allri, reist sér óbrot-
gjarnan bautastein, sem mun halda
minningu hans hátt á lofti og sefa
sáran söknuð sem nú sækir að fjöl-
skyldunni í Hvammi. Blessuð sé
minning hans.
Guðmundur Birkir Þorkelsson
Fregn af andláti ættingja, vensla-
manns og vinar valda sársauka, trega
og tómleika. Þó að þeim, sem eftir
lifa, hafi verið ljóst að hverju stefndi
eða við hverju mætti búast, hefur
fregnin í fyrstu lamandi áhrif, kemur
svo róti á hugann, hugsað er til baka
og líka um það allt, sem eftir var að
ræða og gera. Þannig varð mér við
þegar ég frétti skyndilegt andlát svila
míns og vinar, Guðlaugs Torfasonar,
kennara og bónda að Hvammi í Hvít-
ársíðu. Það örlaði jafnvel á reiði. Af
hverju þurfti hann að hverfa á braut
svo fljótt? Ævin er stutt athafnasöm-
um manni, og hvert ár hennar ber að
þakka, njóta og nýta til hins besta.
Guðlaugur hafði kennt sér meins
frá því að hann slapp naumlega und-
an sláttumanninum mikla fyrir fáum
árum. Þrátt fyrir áfall þá, unni hann
sér engrar hvíldar, hann hélt áfram
störfum sínum með þeirri stefnufestu
og ósérhlífni, sem honum var eðlis-
læg, þó að hann hafi eflaust gert sér
grein fyrir því, sem af gæti hlotist.
Tengdamóðir okkar Guðlaugs sagði
við hann fyrir fjölmörgum árum, að
sér fyndist hann byggja stórt (fjós).
Hann svaraöi því til, að hann væri
ekki að byggja fyrir sig, heldur fram-
tíðina. Svarið lýsir vel viðhorfi Guð-
laugs og framtíðarsýn til alls, sem
hann tók sér fyrir hendur.
Við Guðlaugur kynntumst eftir að
hann var orðinn kennari við Breiða-
geröisskóla. Mér varð strax ljóst,
hversu námfús og fróðleiksfús þessi
maður var. Hann var síspyrjandi og
leitaði fróðleiks um hvaðeina, hve-
nær og hvar sem hann gat, og þar
sem hann taldi von um að fá svar. Þó
að hann stundaði fulla kennslu, las
hann jafnframt til stúdentsprófs ut-
anskóla. Því lauk hann vorið 1958 og
fluttist um sumarið með konu sinni
og þremur ungum dætrum aö
Hvammi, þar sem foreldrar hans
bjuggu.
Hér hófst nýr kafli í lífi Guðlaugs
og fjölskyldu hans. Þau hjónin
keyptu jörðina af Torfa og Jóhönnu,
foreldrum Guðlaugs, sem bjuggu þó
áfram á jörðinni. Ári síðar hóf Guð-
laugur búrekstur, og þeir feðgar
skiptu með sér verkum. Torfi starfaði
að fjárbúskap, en Guölaugur kom sér
upp myndarlegu kúabúi. Samhliöa
búrekstri stundaði Guðlaugur
kennslu við grunnskólann að Varma-
landi. Þá reyndi á Steinunni, sem auk
heimilisstarfa og umönnunar barna
þurfti að ganga til gegninga til jafns
við Guðlaug. Þá kom sér vel, að hún
var vön sveitastörfum á æskuheimili
sínu.
Guðlaugur réðst strax í aö reisa
vélageymsluhús og vel búið verk-
stæöi, þegar hann var fluttur í sveit-
ina. Honum var ljóst að vélar þyrftu
viðhald og góða geymslu, ekki aðeins
til þess að þær væru alltaf til reiðu
þegar á þyrfti að halda, heldur líka til
að lækka viögerðarkostnað og koma í
veg fyrir sóun verömæta. Þar gat
hann sjálfur annast viðhald og við-
gerðir véla sinna meö dyggri aðstoð
Ágústs bróður síns og siðar sona
sinna. Þarna voru alls kyns vélar og
tæki gerö gangfær, sem aðrir höfðu
dæmt úr leik. Heyvinnsluvélar voru
geymdar þar yfir veturinn, yfirfarnar
að vori og búnar undir átök sumars-
ins. íbúðarhúsið að Hvammi var ekki
stórt og of þröngt fyrir tvær fjölskyld-
ur. Guðlaugur stækkaöi húsið á hag-
anlegan hátt, svo að þar urðu tvær
sjálfstæðar íbúðir, sín fyrir hvora fjöl-
skyldu, en þó ekki fyrr en hann hafði
komið upp vélageymslunni. Þegar
hann hafði lokið við aukningu á
íbúðarrými fór hann að huga aö nýju
fjósi — og byggði þá til framtíðar,
eins og hann sagði við tengdamóður
okkar. Lausagöngufjós voru þá ekki
mörg í sveitum, en þeim fylgja
mjaltabásar með gryfjum til að létta
störf mjaltafólksins. Þetta var nýjung
sem vakti athygli. Rafmagn var ekki á
bænum, þegar Guðlaugur og Stein-
unn fluttust inn. Hann fékk sér því
rafstöð, sem hann setti upp í véla-
geymsluhúsinu. Síðar notaði hann
stöðina sem vararafstöö, ef almenn-
ingsveitan brygðist. Sími var lagöur
milli útihúsa og íbúðarhúss. Guð-
laugur velti mikið fyrir sér súgþurrk-
un með hituðum blæstri í fjóshlöð-
unni til að auðvelda þurrkun töðunn-
ar, þegar kalsavindur stæöi ofan af
Arnarvatnsheiði eða rakt loft bærist
að sunnan, sem hindraði eða tefði
heyannir. Það voru einkenni Guð-
laugs að notfæra sér tækni og hugvit
til að gera störfin auðveldari og ný-
tískulegri.
Guðlaugur var áhugasamur rækt-
unarmaður. Hann átti elstu gangfæru
jarðýtu landsins og aöra sömu gerðar,
sem hann notaði í varahluti. Með
þessari jarðýtu braut hann land,
stækkaði tún, lagfærði og ræktaði
meira en nokkrum manni datt í hug
að unnt væri á landareigninni. Hann
sneri viö holtum og grýttri jörð, ýtti
mold yfir, ræsti fram deigjur í túninu
eöa lagfærði áður ræktað land á
hverju ári. Ekki voru framkvæmdir
hans minni á melum meðfram bökk-
um Hvítár. Hann hafði kynnt sér
störf Landgræðslunnar í Gunnars-
holti, fylgst með uppræktun Skógas-
ands af áhuga, og breytti nú melun-
um við Hvítá í iðgræn tún. Þaö var fá-
títt í sveitum þá, þar sem bændur
hugsuðu mest um aö þurrka mýrar
eða plægja upp valllendi við ræktun
til túna. Guölaugur lauk við aö rækta
og gera að túni mestan hluta láglend-
is á landareign sinni, þó aö enn
geymdi hann til síðari ára og ætti eft-
ir skika á ystu mörkum, þegar hann
féll frá.
Gaman er að geta þeirrar snyrti-
mennsku, sem þau Steinunn og Guð-
laugur voru þekkt fyrir á búi sínu.
Sama var hvort það var innanhúss
eða utan, og í umgengni um land,
vélar eða hús. Þau hlutu verðlaun fyr-
ir snyrtilegasta býliö í umbun.
Sá vani Guðlaugs um áratuga skeið
að ráða til sín útlenda námsmenn frá
ýmsum löndum Evrópu til að að-
stoða við heyannir, var merkilegur
þáttur menningarskipta, sem vakti
athygli þeirra sem með þeim fylgd-
ust. Tilgangurinn og árangurinn var
margþættur: Guðlaugur gat með
þessu móti eflt málakunnáttu og auk-
ið við víðsýni sína og annarra heimil-
ismanna, m.a. barnanna, hvort sem
þau voru heimilisföst eða í sumar-
dvöl. Útlendingarnir báru inn á
heimiliö ferskan anda og ný viðhorf
frá heimalöndum sínum. Þeir kynnt-
ust á hinn bóginn íslensku sveitalífi
og kjarngóðu íslensku tungutaki á
menningarheimili, þar sem þeir gátu
tekið þátt í uppbyggjandi umræðum
um nánast hvaðeina. Innantómt hjal
tíðkaðist ekki þar sem Guðlaugur var.
Ungmennin á bænum voru sett í
verkefni við að lesa og læra, milli þess
sem þau unnu líkamlega vinnu, til að
nýta hverja stund. Mörg hver lærðu í
fyrsta sinn í Hvammi að vinna og
taka til höndunr, jafnvel við erfiðis-
vinnu á stundum. Þetta styrkti þau og
þroskaði og var þeirn gott nesti til
framtíðar. Þau tóku ástfóstri við land
og þjóö, og milli margra þeirra og
fjölskyldnanna í Hvammi mynduð-
ust vináttutengsl sem ekki rofnuðu,
þrátt fyrir tíma og rúm. Það reyndu
Guðlaugur og Steinunn á ferðum sín-
um erlendis sem gestir „fósturbarn-
anna". Yfirleitt var dvöl þessara ung-
menna í Hvammi þó aðeins stuttur
tími að sumri.
Guðlaugur var fjölmenntaður
maður á ýmsan hátt, eins og fram
hefur komið hér að framan. Auk
kennara- og menntaskólanáms sótti
hann einnig nám í Háskóla íslands
nokkra vetur í landafræði og bók-
menntafræði og hafði mikla ánægju
af, þó að hann lyki ekki prófi. Hann
hafði gaman af að hlusta á ferðasögur
annarra og gladdist með viðmælend-
um sínum við feröalýsingarnar.
Kennsla Guðlaugs stóð í áratugi,
ekki aðeins í skólum, heldur líka í
daglegri önn og samskiptum við
menn. Hann naut þess að rækta land
og huga, fræðast og fræða.
Friður Guðs fylgi þér, vinur. Kæra
Steinunn, við Inga vottum þér, börn-
unum og öðru venslafólki innileg-
ustu samúö.
Bergur Jónsson
Guðlaugur Torfason lést við störf á
heimili sínu, Hvammi í Hvítársíðu,
13. júní. Hann var mikill starfsmaður
og féll sjaldan verk úr hendi og lifði
eftir þessari grein úr Biblíunni: „Oss
ber að vinna verk þess er sendi oss
meðan dagur er, því nótt kemur og
enginn getur unnið."
Guðlaugur var kennari að mennt,
tók landspróf 1948, kennarapróf
1953 og stundaði einnig nám erlend-
is. Hann fékkst við kennslu í áratugi,
jafnframt því að vera bóndi í
Hvammi. Jarðabótamaður var hann
frábær og hýsti jörð sína vel og af
smekkvísi, sem allir sjá sem aka hjá
Hvammi.
Foreldrar Guðlaugs voru hjónin
Torfi Magnússon, bóndi í Hvammi,
og Jóhanna Egilsdóttir, ættuð úr Bisk-
upstungum. Guðlaugur vann mikið
að ýmsum félagsmálum fyrir ung-
mennafélagshreyfinguna, sat í skóla-
nefnd Reykholtsskóla og var hrepp-
stjóri Hvítársíðuhrepps, svo fátt eitt
sé talið.
Kona Guðlaugs var Steinunn Anna
Guðmundsdóttir frá Efri-Brú í Gríms-
nesi og áttu þau fimm börn.
Guðlaugur var mjög góöur kennari
og hafði ánægju af að uppfræða bæöi
aldna og unga. Aldrei kom ég svo að
Hvammi að ég lærði ekki eitthvað af
honum. Fyrir þetta allt vil ég þakka
nú að leiðarlokum, einnig samstarf
viö hann í stjórn Ungmennasam-
bands Borgarfjaröar.
Konu hans og börnum votta ég
samúð mína.