Tíminn - 28.06.1996, Blaðsíða 15

15
Föstudagur 28. júní 1996
/ kosningabaráttunni
í Rússlandi og í fjöl-
miölum hafa þeir
Jeltsín og Zjúganov
veriö kynntir sem
andstœöur, en báöir
hófust þeir til áhrifa
og mótuöust í sov-
éska kommúnista-
flokknum og vera
kann aö ekki sé mikill
munur á þeim sem
„ lýörœöissinnum "
Þegar þetta er ritað er lík-
legast ab Jeltsín vinni
síðari umferð forseta-
kosninganna í Rússlandi, þótt
ekki sé það öruggt. Eðlilegt er
því að athyglin beinist þessa
dagana að aðalandstæöingun-
um tveimur í þeim kosning-
um, þeim Borísi Jeltsín og
Gennadíj Zjúganov.
í fjölmiðlum hafa þeir gjarn-
an verið kynntir sem andstæð-
ur, Jeltsín sem fulltrúi lýðræðis-
ins en Zjúganov kommúnism-
ans. En hætt er viö að þar sé um
að ræða einföldun nokkra.
Óljósar „hugmynda-
fræbilegar" markalínur
í þeim órólega og illútreikn-
anlega veruleika, sem rússnesk
stjórnmál eru um þessar mund-
ir, em markalínurnar næsta
óljósar. Mest ber þar á þremur
tilhneigingum: ein er kennd við
lýðræði, önnur viö kommún-
isma og þriöja við þjóðernis-
hyggju. En mörkin eru næsta
þokukennd á milli þessa þrenns
og í þeim leik oft erfitt að átta
sig á því hver sé hvað. Varla er
út í hött að gera ráð fyrir að bein
valdabarátta ráði mestu um það
í hverja af þremur nefndum
„hugmyndafræðilegum" fylk-
ingum hinir og þessir skipa sér.
Því fer fjarri að þeir Jeltsín og
Zjúganov séu aö öllu leyti and-
stæður, þvert á móti eiga þeir
margt sameiginlegt, bæði hvað
snertir pólitíska fortíð og per-
sónuleika. Jeltsín, sem nú er
hálfsjötugur, og Zjúganov, sem
er rúmlega fimmtugur, unnu sig
af þolinmæði upp í gegnum
Flokkinn, báðir fyrst og fremst
með því að auðsýna honum
lotningu og hollustu. En hvor-
ugur var talinn hafa teljandi
möguleika á að komast þar í
innsta valdahringinn. Ringul-
reiðin, sem tók við er Gorbat-
sjov fór að missa tökin á öllu
saman, gaf þeim hins vegar
tækifæri sem annars hefðu varla
boðist þeim.
Gorbatsjov, sem vildi fá nýja
menn í innsta hringinn, sendi
eftir Jeltsín til Sverdlovsk (áður
og nú aftur Jekaterínbúrg), þar
sem hann var flokksstjóri og
setti hann yfir flokksdeildina í
Moskvu. En þar geröist Jeltsín
fljótlega of fyrirferðarmikill að
mati nómenklatúru höfuðborg-
arinnar, þ.ám. með atlögum að
spillingu hennar. Það varð til
þess aö Gorbatsjov rak hann, en
Jeltsín haslaði sér þá völl á nýj-
um valdavettvangi, það er að
segja æösta ráði Rússlands, og
tókst síðan að láta kjósa sig for-
seta þess. Valdaránstilraun
íhaldsmanna í ágúst 1991
reyndist Sovétríkjunum bana-
biti og þá stóö Jeltsín eftir sem
aöalvaldhafi Rússlands, hvað
hann hefur verið síðan.
Jeltsín flytur rœöu á Rauöatorgi og varar viö ógnum kommúnismans.
því að hafa sig á brott úr Hvíta
húsinu í Moskvu 1993, þegar
þingið gerði uppreisn gegn Jelt-
sín, rétt áður en Jeltsín lét gera
árás á húsið. Zjúganov slapp
því við ákærur í báðum tilvik-
um.
Pólitísk kameljón
Einn fréttaskýrandinn segir
að báðir séu þeir Jeltsín og
Zjúganov pólitísk kameljón og
því erfitt að átta sig á því hvað
þeir eiginlega séu sem stjórn-
málamenn. í kosningabarátt-
unni nú kynnir Jeltsín sig sem
lýðræðissinna, en mannrétt-
indanefnd á vegum hans sagði
af sér s.l. ár í mótmælaskyni við
stefnu hans, hann fyrirskipaði
innrás í Tjetjeníu í árslok 1994,
stjórnarskrárdómstóll lýðveld-
isins er orðinn lítið annað en
nafnið tómt undir stjórn hans
og samkvæmt stjórnarskránni
frá 1993 hefur hann svo mikil
völd að nánast ómögulegt er að
fá samþykkt lög sem hann hef-
ur ekki lagt blessun sína yfir.
Heimafyrir lætur Zjúganov
meinlegar athugasemdir falla
um meint samsæri vestrænna
gyðinga, lofar að venja fjöl-
miðla á „hlutlægni" á ný, gerir
lítið úr „hreinsunum" Stalíns
og segir að lýðræði sé alltof
þokukennt fyrirbæri til að það
sé meðfæri Rússa. En á ráð-
stefnu um efnahagsmál í Davos
var hann hófsemin sjálf og í
viðtali í Newsweek sagði hann
að Rússland þyrfti öflugan
einkageira í efnahagsmálum.
Hann sakar Jeltsín um lýð-
skrum og aö magna verðbólgu,
hælir velferðarþjóðfélögum
Norðurlanda á hvert reipi og
heitir því að knýja embættis-
menn til að hætta samstarfi við
mafíurnar.
Það segir sína sögu um þá
Jeltsín og Zjúganov báða, að
báðir reyndu þeir allt hvað þeir
gátu að ná hylli Lébeds hers-
höfðingja, sem nú virðist hafa
ýtt Zhírínovskíj til hliðar og
orðið í hans stað helsti forkólf-
ur þeirra aðila þar eystra sem
venjan er að skilgreina sem
þjóðernissinna. Lébed er miðl-
ungi hugþekkur á svip, miðað
við myncíir af honum í sjón-
varpi og blöðum. Hann er ekki
eins orðhvatur og Zhírínovskíj,
en hversu mikill munur er á
viðhorfum þeirra er að miklu
leyti óljóst.
og kommúnisti
Pólitísk þefvísi
Zjúganov, sem er stærðfræði-
kennari að mennt, varð hrun
risaveldisins einnig til mikils og
skyndilegs framdráttar. 1989
varð hann aðstoðarforstöðu-
maður áróðursdeildar mið-
stjórnar Flokksins og þótti lík-
legur til þess að verða til elliára
meðalkall í kerfinu. En ólgan
sem perestrojkunni fylgdi bauð
honum upp á nýja möguleika. í
þeim hræringum komst hann
fljótlega framarlega í andstæð-
ingahóp Gorbatsjovs meðal
íhaldsmanna og var út á það
kosinn í miðstjórn Kommún-
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
istaflokks Rússlands, er hann
var stofnaður 1990.
Þeir Jeltsín og Zjúganov lyftu
sér sem sé báðir á andstöðu við
Gorbatsjov, sá fyrrnefndi á
þeim forsendum aö hann gengi
alltof skammt í perestrojkunni,
en hinn meb þeim formála að
Gorbatsjov gengi alltof langt í
henni. Báðir stigu þeir jafn-
framt í vænginn við rússneska
þjóðernishyggju. Áður en Zjúg-
anov var kosinn formaður rúss-
neska kommúnistaflokksins
1993 hafði hann t.d. tekið virk-
an þátt í að koma á legg hreyf-
ingum eins og Föðurlandinu og
Þjóðlegu björgunarfylking-
unni, sem ýmsir telja hafa fas-
ískan svip.
Báðir eru þessir fyrrverandi
flokksfélagar gæddir næmri
pólitískri þefvísi. Zjúganov
þótti sýna það í valdaránstil-
rauninni í ágúst 1991, en á
meðan hún stóð yfir var hann
nógu gætinn til þess að haldá
sig á hressingarhæli skammt frá
Moskvu. Og hann hafði rænu á
Zjúganov í kosningabaráttu í Suöur- Rússlandi, þar sem hann fékk mikiö fylgi.