Tíminn - 06.07.1996, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 6. júlí 1996
OTfBJfWW®
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Stjórnkerfiö
og atvinnulífið
Þaö er kunnara en frá þurfi að segja að störfum í hinum
gömlu atvinnuvegum, landbúnaði og sjávarútvegi, hef-
ur fækkað hér á landi. Ástæðurnar eru framleiðslu- og
veiðitakmarkanir og tæknivæðing sem nær einnnig til
úrvinnslu afurðanna. Hraður vöxtur þjónustugreina á
undanförnum árum hefur komið að nokkru í stað þeirr-
ar fækkunar sem orðið hefur, ekki síst hefur vöxtur op-
inberrar þjónustu verið mikill.
Þessi staðreynd hefur haft afar mikil áhrif á byggðaþró-
un í landinu. Opnber stjórnsýsla af öllu tagi hefur dreg-
ið til sín fólk sem leitar sér menntunar og þessi starfsemi
er að mjög miklum hluta í höfuðborginni.
Afleiöingarnar eru einhæft atvinnulíf á þeim stöðum
sem byggja nær eingöngu á tengslum við landbúnað og
sjávarútveg. Höfuðborgarsvæðið hefur hins vegar boðið
upp á miklu meiri breidd í atvinnulífinu sem gerir það
að verkum að framsækið fólk af landsbyggðinni sem
leitar sér menntunar er í raun að mennta sig til starfa á
höfuðborgarsvæðinu og í mörgum tilfellum fylgja fleiri
fjölskyldumeðlimir svo sem foreldrarnir í kjölfarið.
Þetta er ekki síst ástæðan fyrir hinum miklu flutningum
fólks utan af landi til höfuðborgarsvæðisins á undna-
förnum árum en nú er svo komið að Reykjavík ein telur
yfir 100 þúsund íbúa af 260 þúsund íbúum landsins alls.
Þetta er grunnurinn fyrir umræðunni sem lengi hefur
verið uppi um flutning ríkisstofnana út á landsbyggð-
ina. Það hefur verið skrafað mikið og skeggrætt um
þetta og nefndir starfað og tillögur gerðar, en raunhæft
skref var stigið með flutningi aðalstöðva Skógræktar rík-
isins til Egilsstaða fyrir nokkrum árum. Ekki er annað
vitað en að sú aðgerð hafi gefið góða raun.
Nú hefur umhverfisráðherra ákveðið að stíga stærsta
skref til þess varðandi þetta mál með því að taka ákvörð-
un um flutning Landmælinga íslands til Akraness með
tveggja og hálfs árs aðlögunartíma. Þessi ákvörðun hef-
ur fengið athygli og umtal og hafa starfsmenn stofnun-
arinnar tekið tíðindunum illa. Þau mannlegu sjónarmið
sem liggja þar að baki eru skiljanleg því að vissulega
raskar flutningurinn starfsumhverfi þess. Það er þó
áreiðanlega fuliur vilji til þess hjá umhverfisráðherra og
bæjaryfirvöldum á Akranesi að létta fólki þessi umskipti
eftir föngum og er aðlögunartími um tvö og hálft ár
þáttur í því. Hins vegar er þetta mál prófsteinn á hvort
talið um flutning stofnana út á landsbyggðina er mark-
leysa ein og hvojrt það er algjör nauðsyn að öll sérhæfð
starfsemi eigi ao vera á höfuðborgarsvæðinu. Ef sú er
niðurstaðan er styttra í borgríkið en menn grunar.
Nú standa yfir framkvæmdir upp á nokkra milljarða
við Hvalfjarðargong. Rökstuðningurinn var meðal ann-
ars að stækka atvinnusvæði. Mikil umræða hefur verið
um þetta mál um allt land og hefur þetta verið talið til
lausna í atvinnumálum. Ekki síst hefur þessu verið hald-
ið fram í stjórnkerfinu. Flutningur Landmælinga Ríkis-
ins á Akranes er einnig prófsteinn á hvort þetta er ein-
göngu talið eiga við úti á landsbyggðinni en gildir ekki
um höfuðborgarsvæðið og nágrenni þess.
Oddur Olafsson:
• /
Bjanalegar fjarfestingar
halda lífskjörum niðri
Þab er undarlega misrík þjób sem byggir þab stóra ís-
land. Stundum er brublab í yfirgengilegan flottræfils-
hátt, sem flestir sýnast ánægbir meb, og í annan stab er
ekki til peningur til brábnaubsynlegra framkvæmda
eba reksturs stofnana sem varba heill og hamingju
fjöldans.
Af opinberri hálfu, ríkis og sveitarfélaga, eru lítil tak-
mörk fyrir hvab hægt er ab leggja í smíbi alls kyns
bákna utan um stofnanir,
en svo er ekki hægt ab
leggja til fjármagn til ab
reka sömu stofnanir og
fara þá byggingafram-
kvæmdirnar oft fyrir lítib.
Lokanir sjúkradeilda og
illa nýtt skólahús eru
dæmi um þennan tví-
skinnung í opinberum
rekstri.
Einkaframtakið er ekki
hótinu skárra þegar ab
því kemur ab þekkja hver
er mælikvaröi hins mátu-
lega. Offjárfestingabruðl
og vondur rekstur helst
þar alltof oft í hendur og
er útkoman léleg afkoma
fyrirtæka og þeirra sem
hjá þeim starfa.
Allsherjar
dellumakerí
Hér í Tímanum hefur
talsvert hefur veriö fjallab
um samhengið milli illa
grundaðra fjárfestinga og
þeirra kjara sem launa-
fólk býr við og meðal
annars verið bent á þau
ókjör af verslunarhús-
næði sem eru til reiðu og
sífellt bætist við með
ótrúlegum krafti.
Forystumenn verslunarfólks telja hiklaust ab alltof
mikib og dýrt verslunarhúsnæði nýtist illa og komi
niður á kjörum launafólksins sem starfar veið verslun.
Framkvæmdastjóri Kaupmannasamtakanna svarar
þessum ásökunum og segir ab ísland sé ein allsherjar
offjárfesting. Munu það orð að sönnu.
Sú umræða er ný af nálinni að náið samband sé á
milli offjárfestingabruðlsins og lífskjara almennings.
Stofnair sem reknar em af opinberri hálfu og einkafyr-
irtæki og hlutafélög hafa ekki bolmagn til ab greiða
sambærileg laun og þykja sjálfsögð í
okkar samanburðarlöndum vegna .......
þess að aldrei er til nægilegt rekstrar-
fé. Afborganir og vextir gleypa stór-
an hluta af umsetningunni. Svo þarf
auðvitað ab borga yfirmönnum ríf-
lega fyrir verksvit og stjórnvisku. timans
Ekki má gleyma að í upprennandi
hlutabréfaveldi þurfa hluthafar að
fá arðgreiðslur og hljóta þær ab
ganga fyrir launakjörum starfsfólks.
I
ras
Heimkkar lána-
stofn|nir
Óhóflegar fjárfestingar í steinsteypu má ab hluta
rekja til heimskra lánastofnana. Þegar tryggingar fyrir
lánafyrirgireibslu vom eingöngu fermetrar innan
steyptra yeggja var von að byggt væri langt framyfir
þarfir. Og'svo er enn.
Nýting atvinnutækja er mjög léleg á alltof mörgum
sviðum. Jafnvægi milli fiskiskipastóls og veiðikvóta er
allt úr skqröum fært og svipað er uppi á tengingum í
fiskvinnslunni.
Framleiþslugeta landbúnaðar er margföld á við lög-
bundinn 'framleiðslurétt bænda. Sláturhúsum og
mjólkurbúum er ofaukið og ber þetta allt að sama
bmnni. Afkoma þeirra sem starfa við búskap og
vinnslu afurða er léleg, enda kunna allar þær atvinnu-
stéttir að berja sér.
Gjaldþrotahrina
Offjárfestingin blasir vib nær hvert sem litið er. Stór-
virkar vinnuvélar og barborð og innréttingar í krám
standa ónotaðar nema endrum og eins og tölvuvæð-
ing fyrirtækja og heimila er víða langt framyfir nokkr-
ar skynsamlegar þarfir.
Óþarfi er að telja upp allar þær atvinnugreinar og
fyrirtæki stór og smá sem aldrei hafa skilab örbu en
tapi á tap ofan og er gjaldþrotahrinan hér á landi
margföld á við það sem gerist og gengur mebal þjóða
sem ab nafninu til eiga ab kunna fótum sínum forráð.
Allir þeir fjármunir sem fara í súginn vegna ófor-
sjálni og bjálfalegra fjárfestinga skerða lífskjörin með
margvíslegum hætti. Svigrúm til launahækkana
minnkar og skattbyrði lendir með enn meiri þunga á
launafólki, bæði vegna opinberrar óráðsíu og vegna
þess hve mörg fyrirtæki standa ekki undir ab greiba op-
inber gjöld.
Hættuástand
Erlendar fjárfestingar
hafa verið sáralitlar hér á
landi og mun minni er
nemur fjárfestingum ís-
lendinga erlendis. Þessi
öfugþróun er eitt af því
sem heldur lífskjörum
sjöundu ríkustu þjóðar í
veröldinni niðri.
Nú allt í einu er farið
að panta pláss og orku
fyrir erlend stórfyrirtæki
hér á landi og þá bregður
svo vib að orkan er ekki
til nema óbeisluð og
ráðamenn eru felmtri
slegnir yfir því að nú
verði mikil atvinna í
landinu. Peningar munu
streyma inn og þá mun
verba þensla í efnahags-
lífinu ef ekki verbur pass-
ab upp á að halda kaup-
inu niðri og varast að
láta auðinn ab utan
flæba um þjóðfélagið
allt.
Sömu aðilar og standa
fyrir vægast sagt óarð-
bærum framkvæmdum
og hafa verið uppteknir
af gæluverkefnum og
margþættu bruðli með almannafé mega ekki til þess
hugsa ab hingaö streymi áhættufé í ríkum mæli til arð-
bærra framkvæmda. Að minnsta kosti mun skellurinn
lenda á erlendum fjármagnseigendum ef illa fer, en
ekki íslenskum skattborgumm, eins og alsiöa er þegar
tapreksturinn og gjaldþrotin verða lánastofnunum og
öðrum óviðráðanleg.
Baslið
Skuldabasl heimilanna stafar ab miklu leyti af offjár-
festingum. íbúðarhúsnæði er stórt
og dýrt og eiga kaupendur ekki
marga valkosti þegar festa skal kaup
á íbúð. Flestir kaupa stærra og dýr-
ara en þeir ráða vib og offjárfesta
svo í tækjum og tólum til heimilis-
reksturs ab ógleymdum bílunum,
en ökutækjaeign láglaunaþjóðar-
innar er ekki í neinu samræmi vib
greiöslugetu hennar. Mestu skuldar-
ar lýðveldisins eru heimilin og er
satt best að segja bágt að sjá hvqrnig
þau sem verst qru stödd eiga ab krafla sig fram úr peim
vandamálum öllum.
Þab er næstum sama hvert litið er, offjárfesti gar
blasa hvarvetna við og er bersýnilegt ab landsm :nn
kunna illa fótum sínum forráð þegar um er ab r|eða
meðferð fjármuna og sér í lagi hvernig skipuleggja.ber
notkun þeirra tijf að peningar komi að því gagni sem
þeir vissulega gera þegar skynsamlega er meb þá farið.
Hættan mlkla
Eftir áratuga vierðbólgufyllirí og síðan offrambob á
verðtryggðum lánum og enn síðar nokkurra ára stöð-
ugleika í efnahagslífinu stendur stórskuldug þjóð með
offjárfestingarbagga á bakinu frammi fyrir því að veru-
legt erlent fjármagn streymi inn í landib. Þá óttast
menn ekkert meira en að hagurinn vænkist svo að enn
meiri brjáluð fjárfesting leibi til þenslu sem enginn sér
fyrir endann á hvernig endar.
Hér má eyða fjármunum í hvaba delluframkvæmdir
og offjárfestingu sem vera skal og slá lán á lán ofan til
að standa straum af vöxtum og afborgunum og hækka
skatta í sama skyni. En að fá erlent fjármagn inn í land-
ið er stórhættulegt vegna þess að það gæti lent í hönd-
um vinnandi fólks og þá er sjálfur voðinn vís.
En á meöan fjármagnseigendur fá sinn arð og verk-
takasægurinn eitthvað ab gera fyrir allar vélarnar sín-
ar er víst allt í lagi, eða hvað? ■