Tíminn - 06.07.1996, Blaðsíða 5

Utanríkismál Islendinga
Utanríklsmál hafa oft valdiö ágreiningi hér
innanlands sem erlendis. Nærtækt dæmi er
aðild okkar að NATO sem skipti þjóðinni um
tíma í tvær andstæðar fylkingar. Einnig hefur
aðildarumsókn Norðmanna að ESB og þjóðar-
atkvæðagreiðsla um hana skipt hinni norsku
þjóð. Um árabil hafa menn velt því fyrir sér
hvort við íslendingar ættum að ganga í Evr-
ópusambandið eða ekki. Á sínum tíma gerð-
umst við aðilar að EES samningnum, sem í
dag er milli íslands, Noregs og Lichtenstein
annarsvegar og Evrópusambandsins hinsveg-
ar. Með aðild að honum erum við hluti af
hinum svokallaða innri markaði Evrópusam-
bandsins. Frelsin fjögur, þ.e. frjálst streymi
vöru, þjónustu, fjármagns og vinnuafls, eru
lykilatriði gagnvart einsleitum markaði innan
Evrópusambandsins og EES svæðisins. Til að
einsleiti markaðurinn eða innri markaðurinn
geti þróast verða ríki í EES að taka við tilskip-
unum frá ESB um fjölmörg mál. Reglur verða
að vera sambærilegar eða eins milli landa. í
EES samstarfinu geta EES ríkin haft áhrif á
þær tilskipanir ESB sem gilda eiga fyrir
Evrópska efnahagssvæðið. Áhrifin eru þó
mjög takmörkuð. EES ríki getur neitað að taka
við tilskipun frá ESB. Slíkt hefur ekki komið
fyrir enn sem komið er. Ef eitthvert EES ríkja
tæki upp á því að hafna alfarið tilskipun ESB ,
myndi viðkomandi tilskipun ekki ganga í
gildi í hinum EES löndunum. Enginn veit ná-
kvæmlega hvaða afleiðingar það myndi hafa í
för með sér að neita að taka við tilskipun ESB.
EES samningurinn væri þá í uppnámi.
Framkvæmd EES samn-
ingsins gengur vel
Framkvæmd EES samningsins hefur al-
mennt gengið vel fyrir sig. Sárafáir eru þess í
dag fylgjandi að ísland segi honum upp og
slíti sig frá samstarfi við ESB. Á sínum tíma
voru miklar deilur hér innanlands um hvort
ísland ætti að gerast aðili að EES samningun-
um eða ekki. Andstæðingar EES samningsins
töldu að með aðild að samningnum yrði stór-
felld hætta á að útlendingar þyrptust hingað
og tækju vinnu af íslendingum. Einnig að
fjölmargar hlunnindajarðir myndu seljast á
stuttum tíma, veiðiár o.s.fr. vegna ásælni er-
lendra aðila. Þrátt fyrir að við gerðumst aðilar
að samningnum hefur þróunin alls ekki verið
með framangreindum hætti.
Sjávarútvegsmál hindra
ESB aöild
Kostirnir við að vera aðili að EES eru aðal-
lega þeir að þannig emm við hluti af innri
markaði ESB og þróun hér verður í takt við
þróun í nágrannaríkjum okkar. Það er einnig
kostur að þurfa ekki í flýti að gera upp við
okkur hvort eða hvenær við gemmst aðilar að
ESB. Vegna EES samningsins getum við setið
hjá og fylgst með þróun ESB, meðan EES
samningurinn tryggir að samfélagið hér þró-
ast á sambærilegan hátt og í nágrannaríkjum
okkar. Það að sjávarútvegsmál em ekki hluti
af EES samningnum er lykilatriði fyrir íslend-
inga. Það er almennt viðurkennt að það sé að-
allega hin sameiginlega sjávarútvegsstefna
ESB sem hindri aðild íslands að sambandinu.
Við núverandi aðstæður em yfirgnæfandi lík-
ur á því að ísland yrði að gangast undir sam-
eiginlega sjávarútvegs-
stefnu sambandsins við
inngöngu. Það er samdóma
álit flestra bæði innan og
utan ESB að hin sameigin-
lega sjávarútvegsstefna
sambandsins sé ekki aðlaö-
andi fyrir íslenskt þjóðfé-
lag. Stefna sambandsins út-
heimtir að við yrðum að
deila fiskimiðum okkar
með öðrum ESB þjóðunum. Þó er líklegt að
við fengjum svo til allan kvótann í lögsögu
okkar vegna sögulegrar veiðireynslu. ESB
myndi ákveða aflakvótana hér við land ef við
væmm í sambandinu. Við slíka ákvörðun
myndi sambandið trúleg taka mið af vísinda-
legri ráðgjöf eins og við höfum reynt að gera
hér hin seinni ár. Breytingin yrði í raun því
ekki svo ýkja mikil í reynd, nema að því leyti
að við réðum ekki framangreindum atriðum
sjálf heldur ESB. Slíkt fyrirkomulag er ekki
æskilegt fyrir þjóð sem er jafn háð fiskveiðum
og við íslendingar erum. Það er okkur sem
þjóð nauðsynlegt að hafa eigin yfirráð yfir
grundvallarafkomunni. Vegna þess hve við
erum háð fiskveiðum þarf að vera eftir ein-
hverju meiriháttar að slægjast fyrir þjóðina til
að réttlæta inngöngu í ESB og með því taka
áhættuna af að missa yfirráð lögsögunnar.
Ekki verður séð að við núverandi aðstæður sé
neitt svo mikilvægt innan sambandsins fyrir
okkur að slíkt sé réttlætanlegt. Rétt er þó að
benda á að einhver áhætta getur einnig verið
fólgin í því að vera utan sambandsins. Að-
stæður gætu breyst þannig að ESB segði upp
tollasamningum við okkur og hækkaði tolla á
fiski eða ákvæði að minnka það fiskmagn sem
þeir kaupa. Þá væmm við í vondum málum.
Slík þróun er þó ósennileg.
Torsótt undanþága
Það að fá undanþágu frá hinni sameigin-
legu sjávarútvegsstefnu er torsótt. Sameig-
inleg sjávarútvegs- og landbúnaðarstefna er
eitt af grundvallaratriðunum í ESB. Ekki er
líklegt að sambandið vilji fórna þeirri hug-
myndafræði því eining innan sambandsins
og sameiginleg þróun er mikilvæg. Þó em
ýmsar blikur á lofti varðandi sameiginlega
þróun sambandsins. Nefna má mynt-
bandalagið sem trúlega mun aðeins ná til
sumra ríkja innan ESB sem og Schengen
samkomulagið, en ljóst er að Bretar munu
ekki taka þátt í því. Athyglisvert sjónarmið
kom fram í vikunni hjá John Maddison,
nýskipuðum sendiherra ESB í Noregi og á
íslandi. Hann telur að íslendingar ættu að
athuga hvort hægt væri
að komast hjá sameigin-
legri sjávarútvegsstefnu
ESB með því að ESB
myndi endurskilgreina
fiskveiðar. Spurningin
væri hvort hægt væri að
búa til skilgreiningu um
„Mið-Noröur-Atlants-
hafs-fiskveiðar" eða eitt-
hvað því um líkt sem
augljóslega ætti aðeins við um ísland.
Endurskoöun sjávarút-
vegsstefnu ESB
Ljúka á endurskoðun á sjávarútvegsstefnu
ESB árið 2003. Fyrir stuttu kom fram sú rödd
að við íslendingar ættum að drífa okkur í að
gerast aðilar að ESB sem fyrst til að geta haft
áhrif á endurskoðun sjávarútvegsstefnunn-
ar. Við myndum geta haft áhrif á hana til
góðs þannig að hún hentaði okkur betur. Án
okkar aðstoðar myndu fiskveiðiþjóðir eins
og Spánverjar einar sjá um endurskoðunina.
Um þetta er að segja að þrátt fyrir að við
gengjum á þessum forsendum inn í ESB er
ólíklegt að við myndum hafa veruleg áhrif á
endurskoðun sjávarútvegsstefnunnar. Það
tæki okkur þó nokkurn tíma að komast vel
inn í stofnana- og stjórnmálakerfi ESB að því
viðbættu aö við erum lítil, eða öllu heldur
fámenn þjóö, en þær hafa minna vægi en
stærri þjóðir. Á þessum forsendum er því
varla vænlegt að taka upp samningaviðræð-
ur um aðild að ESB. Gallinn við EES samn-
inginn er að flestra mati sá að við tökum við
tilskipunum ESB án þess að geta haft áhrif
að nokkru ráði á aödraganda þeirra. í þessu
sambandi skal minnt á aö fram að þessu
höfum viö ekki neitað neinni tilskipun ESB.
Ef við gengjum í sambandið yrðu áhrif okk-
ar innan þess að sjálfsögðu mun meiri en
þau eru í dag. Hversu mikil er erfitt að segja.
Flestir telja að þau yrðu ekki stórvægileg,
allavega ekki það mikil að það væri við nú-
verandi aðstæður forsvaranlegt að ganga í
sambandið.
Norræn samvinna
Með náinni samvinnu við þau norrænu ríki
sem eru í ESB getum við komið okkar sjónar-
miðum varðandi þróun ESB á framfæri. Nor-
ræn samvinna er því mjög mikilvæg, ekki
bara ef horft er til Norðurlanda heldur einnig
þegar ESB er haft í huga. Sumir álíta að væn-
legt sé að loka sendiráðum okkar á Noröur-
löndum. Þannig mætti spara einhverjar fjár-
hæðir. Slíkt væri mjög misráðið. Norðmenn
ákváðu, eftir að hafa hafnað aðild að ESB, að
styrkja sín sendiráð í þeim norrænu löndum
sem eru aðilar að ESB. Þannig gætu þeir fylgst
betur með þróun mála í ESB, og haft einhver
áhrif. í stað þess að draga saman í utanríkis-
þjónustu okkar á Norðurlöndunum væri okk-
ur nær að skoða hvort ekki væri rétt að opna
sendiráð í Finnlandi. Finnar eru í ESB sem og
á jaðri EES svæðisins eins og við íslendingar.
Þeir eru ekki í beinni samkeppni við okkur í
sjávarútvegsmálum eins og fjölmargar aðrar
Evrópuþjóðir og gætu því verið vænlegur
samstarfsaðili fyrir okkur. Finnar eru einnig
mjög tengdir Eystrasaltsríkjunum, en þar eru
miklir og mikilvægir markaðir að opnast sem
við verðum að keppa á eins og aðrir. Það er
því margt sem mælir frekar með því að styrkja
sambönd okkar á Norðurlöndunum í stað
þess að draga úr þeim. Einnig er að sjálfsögðu
rétt að hlúa tímabundið að utanríkisþjónustu
okkar í því landi sem á hverjum tíma fer með
formennsku í ESB.
Ríkjaráöastefnan
Núverandi utanríkisstefna ríkisstjórnarinn-
ar gagnvart ESB er skynsamleg. Rétt er að hafa
sem nánust samskipti við ESB, án þess þó að
ganga í það. Einnig verðum við að fylgjast ná-
ið með hvernig endurskoðun sjávarútvegs-
stefnu sambandsins gengur. Nú stendur yfir
ríkjaráðstefna ESB. Ríkjaráðstefnan á m. a. að
gera sambandinu mögulegt að taka inn ný
Austur- og Mið- Evrópuríki. Mjög jákvætt
væri ef niðurstaða hennar leiddi til þess að
ESB yrði lýðræðislegra og ákvarðanatakan
innan sambandsins skiljanlegri íbúum þess
en í dag. Vænlegast er að bíða og sjá hvernig
ríkjaráðstefnu sambandsins lyktar og hvernig
ESB þróast í kjölfar hennar. Á þessari stundu
er sú þróun mjög óljós. Það er því rétt að bíða
og sjá.
Höfundur er alþingismabur í utanríkisnefnd Alþingis.