Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.2006, Blaðsíða 8

8 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 4. febrúar 2006
E
ftir að hafa kynnst þanka-
brotum VA arkitekta í
Lesbók Morgunblaðsins
fyrir skömmu heimsækj-
um við arkitekta Arkibúll-
unnar, þær Hólmfríði
Jónsdóttur og Hrefnu B.
Þorsteinsdóttur, höfunda
þjónustubyggingarinnar við Nauthólsvík sem
þær hönnuðu ásamt Hebu Hertervig sem þá var
einn eigandi stofunnar. Tilfinningin fyrir upp-
lifun og „að sætta ólík
sjónarmið“ er sterk í verk-
um arkitektastofunnar.
Málamiðlun arkitektsins
er gefin ný og jákvæð merking sem raunveruleg-
ur aflvaki í leit arkitektanna að vísbendingum í
umhverfinu.
Þegar leitað er vísbendinga í náttúrunni,
byggðu umhverfi eða mannsandanum er líka
leitað eftir vissu frelsi við hugmyndavinnuna.
Tilfinningarnar fá ákveðið hlutverk innan
ramma rökvísisins. Þannig hefja arkitektar
Arkibúllunnar hvert verkefni, þ.e. á því að leita
og finna en það eru hugtök sem bæði bera með
sér hugboð um hið óvænta og ákveðna vissu.
Umhverfið getur aldrei túlkast sem tómarúm
eitt.
Virðing Hólmfríðar og Hrefnu fyrir nátt-
úrunni gengur jafnvel það langt að notandinn fer
að finna fyrir samruna hennar og bygging-
arinnar þannig að byggingin hverfur úr sviðs-
ljósinu og náttúran yfirtekur hið manngerða
landslag. Slíkt hefur maður á tilfinningunni þeg-
ar gengið er um þjónustumiðstöðina á Ylströnd-
inni við Nauthólsvík sem tekin var í notkun sum-
arið 2001. Þar flæðir sjór inn í bygginguna einu
sinni á ári og tekur allur frágangur og húsbún-
aður mið af því. Athyglisvert er að ströndin er
manngerð. Í síðari heimsstyrjöldinni voru mikl-
ar herbúðir og umsvif á vegum setuliðsins um-
hverfis flugvöllinn og var Nauthólsvíkin notuð
sem aðstaða fyrir litlar sjóflugvélar, sem voru
mikilvægar í orrustunni um Atlantshafið. Landið
var því lagað að þörfum flugvélanna og mótuð
voru skýli fyrir þær inn í hlíðarnar sem sneru að
sjó.
Við hugmyndavinnu sína rannsökuðu arki-
tektar Arkibúllunnar eiginleika strandarinnar
en niðurstöðurnar voru síðan endurtúlkaðar í úr-
lausninni. Áferð steypu, grófleiki og litir sýna
merki um málamiðlun byggingarlistar Hrefnu
jafnvel myndi meginhugmynd verkefnisins.
Það má segja að á Íslandi upplifi maður nátt-
úruna mjög sterkt og maður upplifir mjög sterkt
hvað maðurinn getur staðið berskjaldaður gagn-
vart náttúrunni. Það er mjög athyglisvert að
skoða gömul dæmi eins og síldarverksmiðjurnar
á Ströndum sem voru örugglega mjög grófar og
gríðarleg mannvirki þegar þær voru byggðar á
síðustu öld. Núna eru þær eiginlega að renna
saman við fjallið. Náttúran er einhvern veginn
búin að taka þær yfir. Eins má nefna Seljalands-
laug sem stendur mjög vel með náttúrunni. Hún
er gott dæmi um byggingu þar sem styrkur nátt-
úrunnar og þess manngerða nær jafnvægi.
HA: Endurvinnsla, sparneytni á vatn, nýting
sólar-, vatns- og vindorku eru hugtök sem hafa
bæst við orðaforða almennings, og sífellt meira
er talað um mikilvægi þess að öðlast sjálfbært
umhverfi, sem grunngerð skipulags. Á hverju
byggjast hugmyndir ykkar um umhverfið?
Arkibúllan: Það er ekkert mjög langt síðan
það var sjálfsþurftarbúskapur hér á Íslandi þar
sem þú lifðir í sjálfbæru umhverfi: mjólkaðir
kýrnar, slóst túnin þín og sóttir vatn og svo
framvegis. Það voru ömmur okkar og afar sem
lifðu í þessum heimi. Það er svolítil tilhneiging að
sjá þetta fyrir sér í rómantísku ljósi. Þegar við
vorum í námi var þessi umræða mjög mikil;
hvernig við gætum komið þessum hlutum fyrir
sem hluta af byggingarlistinni, að þetta væri
ekki bara ósýnileg tækni einhvers staðar í hverf-
inu eða neðanjarðar heldur væri hluti af húsinu.
Við höfum ekki enn séð dæmi um verulega vel
heppnaða byggingarlist sem er að vinna með
þessa hluti arkitektónískt. Svo virðist sem þessir
hlutir hafi enn sem komið er tilhneigingu til að
verða yfirborðskenndir. Þetta verður að ein-
hverjum stíl. Þarna þarf að eiga sér stað grund-
vallarumræða í þjóðfélaginu og stefnumörkun
sem getur leitt til innihaldsríks arkitektúrs.
Ástæðan fyrir því að við höfum ekki unnið
mikið með hugmyndir um umhverfisvernd í okk-
ar arkitektúr er einfaldlega sú að við höfum lítið
verið beðnar um það. Þó höfum við einu sinni
unnið með þetta í samkeppni sem hét Íbúð fram-
tíðarinnar, þar sem við hlutum fyrstu verðlaun.
Þar var þetta mjög sterkt, til dæmis var sorp-
flokkun hluti af útliti húsanna og hugmynda-
fræðilega var gengið út frá því að sorp væri
verðmæti. Það ætti því að vera sýnilegt. Í þessu
verkefni gekk meginhugmyndin út á að hægt
væri að byggja íbúðirnar og flytja þær á milli
landshluta án þess að skilja eftir sár í landinu.
Burðarvirkið var úr súlum sem lyftu íbúðunum
frá landinu og rýmin úr léttum flytjanlegum ein-
ingum.
HA: Hver staður, bær, sveit, land hefur sitt
einkenni. Hvernig náið þið sáttum milli ykkar
eigin hugmynda og einkenna staðarins sem þið
eruð að vinna með?
Arkibúllan: Galdurinn felst í því að finna
möguleika hvers staðar og hvað það er sem er
spennandi við hvern stað. Þetta er ekki spurning
vegar innan frá. Dæmi um vísindalegar aðferðir
er þegar við notum kortagrunn sem heimild um
staðinn, drögum línur þvers og kruss og leitum
að vísbendingum í afstöðumynd. Stundum höf-
um við sett okkur reglur eins og þegar tvær lín-
ur skerast þá gerist eitthvað og þegar þrjár línur
skerast þá er eitthvað annað sem maður á að
gera. Í þessari rannsóknarvinnu erum við svolít-
ið eins og í leit að hinu óvænta. Önnur nálgun
sem er meira á huglægu nótunum er leitin að
rýmum í hlutum eða fyrirbærum í umhverfinu.
Við höfum til dæmis ljósmyndað form úr nátt-
úrunni sem síðan eru yfirfærð í rými.
HA: Í okkar nútíma þjóðfélagi, stendur nátt-
úran berskjölduð gagnvart manninum. Örlög
hennar eru ráðin af ráðherrum, sveitar- og bæj-
arstjórnum. Hver er ykkar staða sem arkitektar
í þessu samhengi?
Arkibúllan: Þetta er stór spurning og erfitt að
svara henni, en það er hægt að segja að bygging-
arlist sé fag málamiðlana og í því samhengi vinn-
ur arkitektinn sem eins konar sáttasemjari.
Mannvirki verður ekki byggt án þess að það hafi
áhrif á náttúruna með einhverjum hætti. Stund-
um höfum við talað um verkkaupana tvo, náttúr-
una og notandann, og við þurfum að þjóna báð-
um. Við upplifum því sterkt þörfina fyrir að
sætta ólík sjónarmið. Hugtakinu málamiðlun
hefur oft verið gefin sú merking að eitthvað fái
verri lendingu en ella. Því er einmitt mikilvægt
að gera málamiðlunina að einhverju spennandi.
Hún verði aflvaki að einhverri lausn, sprautan
inn í verkefnið. Mótstaðan sem þú mætir – hvort
sem hún sé frá náttúrunni eða notandanum –
verði í raun orkan sem gefur þér verkefnið og
og Hólmfríðar. Hún er aflvaki verkefnisins og
mótar hugmyndir um að sætta ólík sjónarmið
náttúrunnar og notandans. Það mætti í sjálfu sér
færa rök fyrir því að hér væru hvorki bygging-
arlistin né náttúran „hrein“ fyrirbrigði. Þær tak-
ast á og gerast hlutaðeigendur í hver annarri án
þess að nokkurt fjaðrafok verði.
Er ef til vill kominn tími til að endurskoða skil-
greininguna á því hvað er náttúra? Getur bygg-
ing orðið náttúra? Svörin við þessum spurn-
ingum eru vissulega stað- og einstaklingsbundin
en nú, í okkar nútíma þjóðfélagi, er það vissulega
orðið fullréttlætanlegt að leyfa sér að efast um
fastheldnar skilgreiningar og hliðra til fyrir túlk-
unum á áður afmörkuðum hugtökum.
Til þess að kynnast viðhorfi Arkibúllunnar
gagnvart náttúrunni og hinu byggða umhverfi
var arkitektastofan sótt heim. Voru það þær
báðar Hrefna B. Þorsteinsdóttir og Hólmfríður
Jónsdóttir, eigendur stofunnar, sem sátu fyrir
svörum.
HA: Nú á dögum er orðið erfitt að skilgreina
hugtakið, umhverfi: merking orðanna er sett á
vogarskálina og hún berst á milli þess land-
fræðilega og menningarlega, áþreifanlega og
þess afstæða. Hvernig nálgist þið umhverfið við
upphaf hönnunarferilsins?
Arkibúllan: Við höfum oft talað um það að
byrja hvert verkefni á leit að vísbendingum. Þá
leitum við að vísbendingum bæði í umhverfinu,
mannlífinu og jafnframt í eigin hugarheimi. Að-
ferðirnar eru dálítið ólíkar. Bæði höfum við verið
að vinna með vísindalegar aðferðir og eins hug-
lægar eða meira tilfinningatengdar nálganir.
Annars vegar erum við að leita utan frá og hins
Að sætta ólík sjónar
Þetta er annað viðtalið í röð greina um ís-
lenska byggingarlist þar sem átt er viðtal við
arkitekta og þeir beðnir um að íhuga afstöðu
sína til umhverfisins. Taka skal fram að sömu
spurningar voru vísvitandi lagðar fyrir alla
arkitektana í þeim tilgangi að finna fyrir
ólíkum skoðunum þeirra gagnvart sömu hug-
tökum.
Eftir Halldóru
Arnardóttur
h.a@ono.com
Arkitektar Arkibúllunnar 2006 Hrefna B. Þorsteinsdóttir og Hólmfríður Jónsdóttir.
Sjór flæðir inn Í þjónustubyggingunni við Nauthólsvík flæðir sjór inn í rými hússins en þak þess er göngustígur útivistarfólks sem þar fer um.