Morgunblaðið - 20.12.2006, Blaðsíða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Eftir Brján Jónasson
brjann@mbl.is
SMÁSALAR óttast að verða gerðir
að blórabögglum vegna verðhækk-
ana sem nú streyma inn frá fram-
leiðendum og innflutningsfyr-
irtækjum. Þeir telja að hækkanir á
innkaupsverði muni leiða til hækk-
unar á matvælaverði skömmu áður
en lækkanir á virðisaukaskatti og
niðurfelling vörugjalda koma til
framkvæmda 1. mars nk.
Samkvæmt upplýsingum frá
stórmörkuðum hafa fjölmargir
framleiðendur og heildsalar til-
kynnt um hækkanir á matvörum.
Sumir hafa þegar hækkað verð en
aðrir hafa tilkynnt verðhækkun frá
og með 1. janúar nk. Algengt er að
verðhækkanir framleiðenda eða
innflytjenda séu á bilinu 3–5%. Einn
heimildamaður hjá stórri versl-
unarkeðju sagði innflytjendur yf-
irleitt hækka verð um 2–4%, en inn-
lend framleiðsla hækki í kringum
5%.
„Við höfum verið að benda á
hversu framleiðendur og heildsalar
bera litla tilkynningaskyldu út á við
í þessum málum. Hér hellast yfir
okkur hækkanir og almenningur
fær aldrei skýringar á því,“ segir
Guðmundur Marteinsson, fram-
kvæmdastjóri Bónuss. Hann segir
að stærstu heildsalarnir hafi verið
boðaðir á fund eftir áramót til að
ræða þessa þróun.
Skelfilegar hækkanir
„Þessar hækkanir sem eru yf-
irvofandi eru skelfilegar,“ segir
Guðmundur. Sem dæmi megi nefna
að verð á grænmeti hafi hækkað
um tugi prósenta í þessari viku
samanborið við síðustu viku. Skýr-
ingarnar séu gríðarleg eftirspurn á
erlendum mörkuðum og valið ekki
neitt; annað hvort kaupi stórmark-
aðirnir inn á þessu hækkaða verði
eða hafi ekki vöruna í sölu.
Smásalarnir standa í stöðugri
baráttu við verðhækkanir, segir
Eysteinn Helgason, framkvæmda-
stjóri Kaupáss – sem rekur m.a.
Krónuna, 11–11 og Nóatún. Hann
segir að sumir framleiðendur og
heildsalar séu sjálfum sér sam-
kvæmir, lækki þegar tilefni er til og
hækki þegar nauðsyn krefji. Aðrir
séu hins vegar gjarnir á að hækka
við minnsta tilefni en lækka ekki
þegar svigrúm gefist og þeim reyn-
ist erfitt að rökstyðja hækkanir nú.
„Það virðist vera mikil hækk-
unarþörf, sérstaklega hjá inn-
lendum framleiðendum,“ segir Ey-
steinn. Hann bendir á að á sama
tíma verður til hækkunarþörf hjá
smásölunni, þar sem sífellt hækk-
andi launakostnaður komi sér jafn
illa fyrir smásöluna og framleið-
endur.
Eysteinn segir að þessi þróun
hafi enn ekki orðið til þess að verð
hækki almennt í smásölu, sam-
keppnin geri það að verkum að
smásalar taki hækkanir á sig eins
lengi og hægt sé. Ef skoðuð er þró-
un vísitölu neysluverðs án húsnæðis
á undanförnum mánuðum hefur
hún staðið í stað frá nóvember til
desember, en lækkað um 0,2% milli
október og nóvember sl.
Skuldinni skellt á smásala?
Hækkanir heildsala og framleið-
enda nú munu væntanlega hafa þau
áhrif að verð hjá smásölum mun
hækka, segir Sigurður Jónsson,
formaður Samtaka verslunar og
þjónustu (SVÞ). Hann segist óttast
afleiðingarnar af hækkunum nú
fyrir smásöluna, þar sem fyrir hinn
almenna neytanda geti málið litið
þannig út að smásalar noti tækifær-
ið til að hækka verð áður en lækkun
á virðisaukaskatti og niðurfelling
vörugjalda tekur gildi 1. mars nk.
„Menn sjá fram á erfiða tíma í
janúar og febrúar, einmitt vegna
þess að fólk hlýtur að verða vart við
að vörurnar hækki. Þá skellir það
skuldinni á smásöluna, það er það
sem menn eru ekki ánægðir með,“
segir Sigurður sem óttast að smá-
salar verði gerðir að blórabögglum.
„Forstöðumenn stóru keðjanna
hafa lýst því yfir, m.a. í Morg-
unblaðinu, að þeir ætli sér að láta
þessar lækkanir skila sér til neyt-
enda og ætli að kappkosta að gera
það. Enda held ég að það væri al-
gert sjálfsmorð að gera það ekki
því þeir verða undir smásjánni á
þessu tímabili,“ segir Sigurður.
Hann segir að sú aðferð sem rík-
isstjórnin notaði, að tilkynna fyr-
irfram um lækkanir á virð-
isaukaskatti með nokkurra mánaða
fyrirvara sé ekki gallalaus. „Fram
að framkvæmdartímanum getur
það kallað á að menn geri eitthvað
til þess að bæta sína stöðu.“
Þær ástæður sem innflytjendur
og framleiðendur nefna fyrir
hækkunum eru margvíslegar. Vitn-
að er í hækkandi kostnað innan-
lands, aðallega launakostnað, sem
hafi að jafnaði aukist í kringum
12% á árinu. Innflytjendur vitna
hins vegar gjarnan í breytingar á
gengi, sem Sigurður segir þó að
hafi haldist stöðugt undanfarið.
Hann bendir á að Alþýðu-
samband Íslands hafi gert afar
stóra verðkönnun í síðustu viku,
þar sem kannaðar hafi verið um
800 vörutegundir, samanborið við
100–150 í venjulegri könnun. SVÞ
hafi fengið upplýsingar um að nið-
urstöður könnunarinnar verði ekki
birtar, heldur verði þær notaðar við
samanburð á verðum vegna lækk-
unar á virðisaukaskatti í mars.
Óraunhæfar væntingar
„Þetta finnst okkur alveg út úr
kú, því nú dynja á okkur hækkanir.
Eina raunhæfa leiðin til að meta
verðlækkanir í mars er að skoða
verðið í lok febrúar,“ segir Sig-
urður.
Hann segir stjórnvöld e.t.v. hafa
búið til óraunhæfar væntingar til
verðlækkana, Geir H. Haarde for-
sætisráðherra hafi nefnt að mat-
vælaverð ætti að lækka um u.þ.b.
16%, og nýlega hafi Árni M. Mathie-
sen fjármálaráðherra nefnt lækk-
anir upp á 12–13%
Sigurður bendir ennfremur á að
tekið geti 1–11⁄2 mánuð að fá nið-
urfellingu á vörugjöldum inn í
verðlagið, fram til 1. mars séu enn
tekin vörugjöld og því verði að selja
þær birgðir sem keyptar eru með
vörugjöldum eftir 1. mars. Verð-
lækkun komi ekki fyrr en birgðir
séu seldar.
Óttast að verða gerðir
að blórabögglum
Fréttaskýring | Tals-
verður fjöldi innlendra
framleiðenda og inn-
flytjenda hefur hækkað
vöruverð og aðrir hafa
tilkynnt um hækkun í
byrjun næsta árs.
Morgunblaðið/ÞÖK
Hækkanir „Þessar hækkanir sem eru yfirvofandi eru skelfilegar,“ segir Guðmundur Marteinsson hjá Bónus. Hann
segir verð á grænmeti hafa hækkað um tugi prósenta frá því í síðustu viku vegna mikillar eftirspurnar á markaði.
Í HNOTSKURN
»Algengar verðhækkanir áinnfluttri vöru eru á bilinu
2–4%, en innlend framleiðsla
virðist hækka í kringum 5%.
»Mikil hækkunarþörf virð-ist hjá innlendum fram-
leiðslufyrirtækjum og bera
þau mörg fyrir sig hækkandi
launakostnað.
»Sama gildir um smá-söluverslunina, þar sem
þrýstingur er á verðhækkun
vegna launakostnaðar.
HÉRAÐSDÓMUR Suðurlands hef-
ur dæmt karlmann á þrítugsaldri til
átján mánaða fangelsisvistar fyrir
kynferðisbrot gegn 13 ára stúlku og
brot á lögum um ávana- og fíkniefni.
Hann var að auki dæmdur til að
greiða fórnarlambi sínu 300 þúsund
krónur í miskabætur og 1,3 milljónir
kr. í sakarkostnað.
Fjölskipaður héraðsdómur komst
að þeirri niðurstöðu að um gáleys-
isbrot væri að ræða varðandi stúlk-
una en hann hélt því statt og stöðugt
fram að hann hefði ekki vitað að hún
væri 13 ára. Samræði þeirra var með
hennar samþykki.
Maðurinn var einnig sakfelldur
fyrir að hafa í vörslum sínum kanna-
bisefni og fyrir að hafa selt eða af-
hent fíkniefni að minnsta kosti sjö
einstaklingum.
Rauf skilorð með brotunum
Samkvæmt sakarvottorði hefur
maðurinn alls fjórtán sinnum verið
fundinn sekur um ýmist brot. Þar á
meðal var hann dæmdur í 12 mánaða
skilorðsbundið fangelsi fyrir auðg-
unarbrot í apríl 2005. Með brotum
sínum rauf maðurinn því skilorðs-
dóminn og bar að taka hann upp.
Ekki þóttu skilyrði til að skilorðs-
binda refsinguna.
Héraðsdómarinn Ástríður Gríms-
dóttir kvað upp dóminn og meðdóm-
endur voru Hjörtur O. Aðalsteinsson
og Ásgeir Magnússon. Kolbrún Sæv-
arsdóttir saksóknari flutti málið af
hálfu ákæruvaldsins og það var
Sveinn Andri Sveinsson hrl. sem
varði manninn.
Vissi ekki
að stúlkan
var 13 ára
 Kexsmiðjan hefur boðað 6,14%
hækkun frá og með 1. janúar nk.
Hjalti Nilsen framkvæmdastjóri
segir skýringarnar tvíþættar.
Annars vegar hafi launakostnaður
aukist verulega á árinu, sér í lagi
hjá þeim lægst launuðu. Hins veg-
ar hafi svo hráefniskostnaður auk-
ist verulega, t.d. hafi verð á hveiti
hækkað í innkaupum yfir 10%.
 Kexverksmiðjan Frón mun
hækka verð um 5,29% frá og með
1. janúar nk. Hjalti Nilsen fram-
kvæmdastjóri segir að þar séu
sömu ástæður fyrir hækkunum og
hjá systurfyrirtækinu, Kexsmiðj-
unni. Ástæðan fyrir mismiklum
hækkunum sé mismunandi sam-
setning starfsmanna og tækja.
 Kornax hækkaði verð á hveiti
um 15% og rúgmjöli um 10% í
október sl. Aðrar vörur hækkuðu í
kringum 10%. Svava Liv Edgars-
dóttir framkvæmdastjóri segir, að
heimsmarkaðsverð á korni hafi
hækkað um 40% á árinu og auk
þess hafi gengið verið innflutn-
ingsfyrirtækjum erfitt. Verð á
hveiti hafi þegar hækkað tvisvar
um 6% í apríl og maí en þrátt fyr-
ir hækkanir nú tekur fyrirtækið á
sig hluta af kostnaðarauka.
 Myllan hækkaði verð á fram-
leiðsluvörum sínum um 5,8% þann
1. desember sl. Tvennskonar for-
sendur lágu að baki hækkuninni,
segir Björn Jónsson, fram-
kvæmdastjóri sölu- og markaðs-
sviðs. Annars vegar hafi launa-
kostnaður aukist mikið á árinu,
t.d. í kjölfar sérsamninga ASÍ og
SA um hækkun lægstu launa, auk
þess sem launin muni hækka um
2,9% til viðbótar um áramótin.
Hins vegar hafi orðið gríðarleg
hækkun á heimsmarkaðsverði á
hveiti, þar hafi bæði komið til upp-
skerubrestur og nýtilkomin sam-
keppni við framleiðendur lífræns
eldsneytis. Björn segir, að allt hafi
verið reynt til að hagræða svo
ekki þurfi að koma til hækkana,
en það hafi ekki reynst mögulegt.
 Nathan & Olsen hækkuðu verð
á vörum keyptum í dönskum krón-
um og ensku pundi, öðrum en bök-
unarvörum um 3,5% í byrjun des-
ember og hafa tilkynnt um
sambærilega hækkun á bök-
unarvörum þann 1. janúar nk.
Þorsteinn Gunnarsson sölu- og
markaðsstjóri segir að þær vörur
sem hafi hækkað séu t.d. hreinlæt-
isvörur, sinnep, barnavörur, mat-
arolía, og múslí. Verð á öllum
þessum vörum hafi lækkað um
3,5% þann 23. október, en hækki
nú aftur vegna þróunar á gengi
dönsku krónunnar og enska
pundsins.
 Ora ætlar að hækka verð um
4,17% frá og með 1. janúar nk. Ei-
ríkur Magnússon framkvæmda-
stjóri segir skýringarnar marg-
þættar. Launakostnaður hafi
aukist mikið á árinu en auk þess
hafi kostnaður við umbúðir aukist.
Heimsmarkaðsverð á blikki og áli
sé afar hátt vegna mikillar eft-
irspurnar og verð á glerumbúðum
hafi hækkað mikið vegna aukins
orkukostnaðar í Evrópu. Einnig
hafi orðið uppskerubrestur á
grænmeti víðs vegar í Evrópu sem
leiði nú til mikilla verðhækkana.
 Ölgerðin Egill Skallagrímsson
ætlar að hækka mismikið eftir
flokkum, en að meðaltali hækka
vörur um 4,9% frá 1. janúar nk.
Andri Þór Guðmundsson forstjóri
segir í raun þörf fyrir meiri hækk-
un en fyrirtækið hafi tekið hluta
af auknum kostnaði á sig í stað
þess að velta honum út í verðlagið.
Helstu ástæður hækkunarinnar
segir hann hækkun launa á und-
anförnu ári og umsamin 2,9%
hækkun sem verði í byrjun næsta
árs. Umbúðaverð hafi einnig rokið
upp, bæði á áldósum og plast-
flöskum. Heimsmarkaðsverð á
sykri, malti og humlum hafi einnig
hækkað mikið undanfarið.
Segja að
kostnaður
hafi aukist