Morgunblaðið - 06.01.2007, Blaðsíða 14

14 LAUGARDAGUR 6. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
SVO virðist sem tilefnislausum og
hrottalegum árásum á götum úti sé
að fjölga að mati Sveins Allans
Morthens, uppeldisfræðings og for-
stöðumanns Háholts í Skagafirði.
Hann hefur annast ofbeldisfulla
unglinga frá því snemma á 8. ára-
tug síðustu aldar og segir nokkrar
mismunandi ástæður fyrir því
hvernig mál hafa þróast undanfarna
áratugi.
„Auðvitað var slegist árið 1972 en
það var tiltölulega óþekkt að menn
réðust á ókunnuga til þess að ganga
í skrokk á þeim,“ segir hann. „Mað-
ur man eftir atvikum þar sem of-
beldi fór úr böndunum svo af hlaust
manndráp en það var mjög sjald-
gæft. Það virtust gilda ákveðnar
óskrifaðar reglur í slagsmálum um
að hætta þegar andstæðingurinn
var kominn í gólfið. Þessar reglur
eru ekki fyrir hendi lengur.“
En hvað gerðist? Sveinn Allan
bendir á sívaxandi firringu upp úr
1990 en fram að þeim tíma hafi Ís-
lendingar deilt sameiginlegum og
um margt einfaldari heimi en nú. „Í
dag er samfélagsgerðin öll breytt
og sá hópur sem lendir í því að
beita ofbeldi er alinn upp í ein-
hverri ótrúlegri firringu, þ.e. að það
hafi jafnvel enga merkingu að
menn gangi í skrokk á hver öðrum.
Við getum velt fyrir okkur hlutum
á borð við opinberar aftökur í sjón-
varpi sem náðu hámarki síðasta
ár.“
Sveinn Allan segir unglinga
skynja ofbeldi sem eina gerð sam-
skiptamáta „og þeir segja að stund-
um sé nóg að einhver horfi á þá
með ákveðnum hætti til að verð-
skulda barsmíðar“, segir hann.
„Þeim líkar ekki útlit viðkomandi
eða augnaráð og það sé næg ástæða
til að berja hann. Ef við bætum við
neyslu örvandi fíkniefna er hinn
ótrúlegasti tryllingur leystur úr
læðingi sem gerir það að verkum að
unglingarnir verða enn hömlulaus-
ari. Þeir virðast ekki skynja að þeir
geti orðið mannsbani og þeir ganga
ofboðslega langt. Þegar gengið er á
krakkana með hegðun sína eiga
þeir afar erfitt með að skýra hana
út. Svo virðist sem ofbeldið sé utan
við tilfinningaveröld þeirra. Hér sé
um að ræða atferli sem þeim finnst
allt í lagi.“
Sveinn Allan minnist Hallæris-
plansins í kringum 1982 þegar sleg-
ist var að viðstöddum unglings-
áhorfendum. Einn tiltekinn piltur
fékk þá orð á sig fyrir að ganga
óvenju langt í barsmíðum og mis-
þyrma andstæðingum sínum meira
en þá þekktist. „Ég man að meðal
unglingahópsins skapaðist skrýtið
ástand. Krakkarnir urðu hræddir
og töluðu um að þetta væri of
mikið. Samskonar átök í dag
myndu varla vekja athygli. Ég
tengi það fyrst og fremst því að
samfélagið allt hefur breyst gífur-
lega. Krakkar verða fyrir þannig
áreiti að þeir tapa tengslum við
raunveruleikann og einbeita sér að
því að verða flinkir í einhverri und-
irheimaveröld.
Tími fjölskyldunnar til að sinna
sjálfri sér er enginn, ýmist vegna
brauðstrits eða hlutabréfagæslu.“
Hinn ótrúlegasti tryllingur brýst út
Morgunblaðið/Eggert
Firring Áreiti, tilfinningadoði, fíkniefnaneysla og skert skynjun á afleiðingum misþyrminga eiga sinn þátt í því
hvernig götuofbeldi hefur þróast. Sveinn Allan Morthens segir fjölskylduna nú ekki hafa tíma fyrir sjálfa sig.
Ofbeldisfullir unglingar
vitna um að þeir berji
ókunnugt fólk ef þeim lík-
ar ekki útlit þess. Einnig
sé augnatillit næg ástæða
fyrir árás. Firring sam-
félagsins, segir Sveinn
Allan Morthens.
Tilefnislausum og hrottalegum misþyrmingum á ókunnugu fólki á götum úti virðist vera að fjölga
GARÐASTRÆTISMÁLIÐ er að fullu upplýst hjá LRH
og er yfirheyrslum yfir öllum málsaðilum lokið. Játn-
ingar liggja fyrir og líklegt er að sakamálið fari í
ákærumeðferð og saksókn hjá ákærudeild lögreglu-
stjóra höfuðborgarsvæðisins.
Yfirstjórn LRH segir engan grun uppi í málinu um
að árásarpiltarnir þrír hafi verið á örvandi fíkniefnum.
Árásarpiltarnir þrír eru á menntaskólaaldri. Að sögn
Vilmundar Sveinssonar sem situr í stjórn hagsmuna-
ráðs framhaldsskólanna er mörgum jafnöldrum hans
mjög brugðið vegna árásar þessara ókunnugu pilta.
„Það er alveg á hreinu að við erum jafnsjokkeruð og
aðrir yfir þessu,“ segir hann. „Það liggur eitthvað að
baki þessu og öllum má ljóst vera að enginn heilbrigður
einstaklingur gerir svona lagað. Ég held að svona ung-
lingar fái ekki þann stuðning sem þeir þurfa,“ bendir
hann á.
„Ofbeldisvæðingin sem kemur í gegnum netið er orð-
in augljós og á sér svipaðar rætur og klámvæðingin.
Það má t.d. benda á að það er ekki í sjónvarpi sem af-
taka Saddams Husseins er sýnd heldur á netinu. Alls
staðar á netinu er vísað á myndskeið með mjög grófu
ofbeldi og ég held að þetta ýti undir ákveðið hömlu-
leysi,“ segir hann.
„Ofbeldisvæðingin er orðin augljós“
Eftir Örlyg Stein Sigurjónsson
orsi@mbl.is
STRÁKAR eru að reyna að verja
„heiður“ sinn þegar þeir taka til við
að slást og beita ofbeldi, jafnvel
gegn varnarlausu fólki sem þeir
telja að hafi móðgað sig, öðru nafni
„berja einhvern fyrir að dissa sig“.
Einhver víma eða æði, sem líkja má
við fíkn, ofbeldisfíkn, heltekur
strákana á augabragði og tilfinn-
ingaofsi tekur af þeim völdin. Götu-
ofbeldi af þessum toga á ef til vill
lítið skylt við yfirvegaðra og skipu-
lagðara ofbeldi hjá t.d. handrukk-
urum sem ákveða fyrirfram hvert
fórnarlambið eigi að vera og hvenær
eigi að misþyrma því. Eftirsjá slíkra
kaldrifjaðra ofbeldismanna er minni
en hjá strákum sem beita ofbeldi á
götunni og fá oft mikið samviskubit
eftir á.
Þetta segir dr. Páll Biering sem
árið 2001 skrifaði doktorsritgerð í
geðhjúkrunarfræði um unglingaof-
beldi við Texas-háskóla í Austin.
Þar rannsakaði hann ellefu unglinga
sem á þeim tíma voru á meðferð-
arheimilinu Háholti í Skagafirði
vegna ofbeldis og birti Páll niður-
stöður sínar í ritgerðinni. Þar at-
hugaði hann skýringar unglinganna
sjálfra á ofbeldishegðuninni.
Páll segir að sjónvarpsgláp og
tölvuleikjanotkun þar sem ofbeldi er
í forgrunni geri fólk ekki að ofbeld-
ismönnum, en á hinn bóginn geti þó
þeir sem sé hætt við að beita ofbeldi
lært ýmsar aðferðir þar sem þeir
síðan beita á götunni, t.d. hnífanotk-
un og hin stóralvarlegu höfuðspörk í
varnar- og meðvitundarlaust fólk.
„Strákarnir gera sér ekki grein
fyrir varanlegum afleiðingum gerða
sinna,“ bendir Páll á. „Þeir læra
þessar aðferðir sínar í kvikmyndum
og tölvuleikjum og öðru slíku. Þeir
missa síðan stjórn á sér.
Ég hef rætt við unglinga sem
hafa lent í vandræðum vegna of-
beldishegðunar og þeir lýsa þessu
sem fíkn, ákveðinni spennu sem þeir
sækja í, og fá síðan oft móral á eft-
ir.“
Varðandi þá árás sem varð á ný-
ársnótt við Garðastræti segir Páll
að slíkar aðfarir beri vott um algert
dómgreindarleysi en hann ætlar
árásarpiltunum ekki þann ásetning
að hafa viljað verða fórnarlömbun-
um beinlínis að bana.
Páll komst að því að nokkuð mis-
jafnt var milli ofbeldisfullra stráka
og stelpna hvernig kynin skýrðu
hegðun sína. „Strákar lýstu hegðun
sinni annars vegar sem fíknihegðun,
þ.e. að þeir sæktu í að komast í bæ-
inn til að komast í ofbeldisástandið,“
segir hann. „Sumir unglinganna,
einkum stelpurnar, skýrðu hegðun
sína á þann veg að þær væru í raun
fórnarlömbin með því að þær væru
haldnar innibyrgðri reiði, vegna ein-
eltis, kynferðismisnotkunar og slíks
og væru að fá útrás með ofbeld-
isbeitingu. Strákarnir gáfu þær
skýringar að þeim þætti ýmist gam-
an að slást eða væru að verja hags-
muni sína ef einhver móðgaði þá.
Til eru kaldrifjaðir einstaklingar
sem hafa litla sem enga siðferðis-
kennd og iðrast einskis þótt þeir
hafi farið illa með einhvern, en flest-
ir krakkar sjá eftir ofbeldinu og
skammast sín. Kaldrifjaðir einstak-
lingar, t.d. handrukkarar, missa
ekki skyndilega stjórn á sér og eru
miklu skipulagðari í sínu ofbeldi.
Þeir hafa einhvern beinan ávinning
af ofbeldinu og eru því nokkuð frá-
brugðnir hinum sem komast í til-
finningalegt uppnám.
Áfengi og vímuefnanotkun var
tengt ofbeldinu hjá þeim sem Páll
rannsakaði og yfirleitt var að ræða
götuofbeldi. Mikil opinber umræða
um slíkar gerðir ofbeldis í kringum
1990 varð þess m.a. valdandi að Páll
ákvað að rannsaka málið nánar.
Hann ræddi m.a. við unglinga
sem höfðu tekið þátt í misþyrm-
ingum þar sem margir réðust gegn
einu fórnarlambi en hvað lá þar að
baki?
„Þau sáu eftir þessu og þeim
fannst svona aðfarir ekkert til að
státa sig af,“ segir Páll. „En stund-
um fannst þeim fórnarlambið verð-
skulda refsingu fyrir móðganir eða
eitthvað sem fórnarlambið hafði
gert á hlut vinar. Það þótti samt
meira „töff“ að slást maður á
mann.“
Tölvuleikirnir
sem sökudólgur?
Spurður um aðferðir við ofbeldið,
höfuðspörk, hnífabeiting og slíkt,
segir Páll fræðimenn sammála um
að ofbeldishegðunin sjálf sé bundin
við einstaklingana sjálfa og fjöl-
miðlar, ofbeldisfullar bíómyndir og
tölvuleikir virðast ekki hafa áhrif á
það hvort fólk fremji ofbeldisverk.
„Ofbeldismyndir og grófir tölvuleik-
ir gera unglinga í sjálfu sér ekki of-
beldisfulla. En þetta hefur áhrif á
það hvaða aðferðum er beitt ef við-
komandi er á annað borð í áhættu.“
Sú grimmdarlega aðferð að
sparka í höfuð liggjandi manns seg-
ir Páll að hafi farið að verða áber-
andi í upphafi 9. áratugarins. Þetta
sé þó ekki einhlítt því gamlir sjóar-
ar hafi greint frá alveg jafnmis-
kunnarlausu ofbeldi í gamla daga á
böllum þegar hópur hafi ráðist á
einn og barið hann illa á svipaðan
hátt og þegar verst gegnir í dag.
„En sumir vilja rekja þessar hrotta-
fengnu aðferðir sem krakkar beita í
dag til tölvuleikjanna og halda því
fram að slagsmál hér áður fyrr hafi
verið „drengilegri“.
Missa stjórn á sér en iðrast samt eftir á
Ungir piltar sem fremja tilefnislausar árásir á götum úti að svala óviðráðanlegri fíkn sinni í ofbeldi
Í HNOTSKURN
» Strákar lýsa hegðun sinnisem fíknihegðun, þ.e. að
þeir sækja í að komast í bæinn
til að komast í ofbeldis-
ástandið.
» Stelpur hafa skýrt hegðunsína á þann veg að þær
væru í raun fórnarlömbin og
þyrftu að fá útrás með ofbeld-
inu.
» Sjónvarp og tölvuleikirgera unglinga ekki ofbeld-
isfulla en geta haft áhrif á
hvaða aðferðum er beitt.
Hnífaburður og höfuðspörk í
liggjandi fólk eru þar á meðal.Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ofbeldi Hið miskunnarlausa götuofbeldi þegar sparkað er í varnarlausan
mann varð áberandi í kringum 1980 en samt ekki óþekkt fram að því.