Morgunblaðið - 19.03.2007, Page 18

fjármál fjölskyldunnar
18 MÁNUDAGUR 19. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
V
ið höfum lært að sum
hegðun hefur jákvæð for-
merki, önnur neikvæð.
Hegðun sem samfélagið
hefur sammælst um að
sé jákvæð er líkleg til þess að vekja já-
kvæðar tilfinningar í brjóstum okkar
en það er þó ekki einhlítt. Stundum
getur hegðun í menningu samfélags
verið viðurkennd, jafnvel þótt hún
hvetji til óskynsamlegrar hegðunar
sem vekur neikvæðar tilfinningar í
huga og hjarta margra. Snúið? Já,
svolítið, svo við skulum fjalla aðeins
nánar um það.
Peningar er gjaldmiðill sem enginn
íslenskur ríkisborgari kemst hjá því
að nota, hvort sem hann er í formi seð-
ils, myntar eða rafrænnar færslu með
kortum eða tölvum. Peningar eru ver-
aldlegur mælikvarði á eignir manna
en eignarrétturinn er einn af grund-
vallaratriðum réttarríkisins. Þess
vegna skipta peningar máli og munu
alltaf skipta máli hvort sem er í
stjórnun jarðarinnar, einstakra ríkja,
sveitarfélaga, hreppa og heimila.
Samskipti manna mótast að hluta til
af peningum eða peningaleysi. Þeim
fylgir því vald eða valdleysi. Og hvoru
tveggja fylgja alls kyns flóknar tilfinn-
ingar.
Tilfinningaríkir
peningahugsuðir
Sumir hafa ímugust á peningum,
aðrir hafa svo mikinn áhuga að þeir
helga líf sitt umsýslu með peninga.
Peningar geta verið uppspretta öf-
undar, valdið ótta og jafnvel reiði.
Eigendur geta verið stoltir af vaxandi
bankainnistæðum, aðrir hafa viðvar-
andi sektarkennd og jafnvel skamm-
ast sín fyrir að eiga peninga, finnast
þeir ekki eiga þá skilið. Litrófið er
jafnfjölbreytt og allar myntir heims-
ins.
En hér ætlum við að ræða um fjár-
mál heimilisins og hvernig tilfinningar
geta haft áhrif á það hvernig við tök-
um ákvarðanir um annars vegar ráð-
stöfun teknanna og hins vegar skuld-
irnar sem sumir kjósa að koma sér í,
stundum sökkva sér í svo miklar að
þær líkjast helst feni sem gleypir allar
ráðstöfunartekjurnar, áður en þeirra
er aflað.
Múgurinn hugsar oftar um peninga
en hann kærir sig um að viðurkenna
og fjölmargir vilja sverja við eitthvað
sér heilagt að peningar skipti þá engu
máli! Auðvitað skipta peningar lang-
flestar máli en eins og með flest annað
í lífinu þá endurspeglar afstaða okkar
til peninga oftar en ekki hug, trú og
tilfinningar til lífsins. Peningar hafa
ekki gildi í sjálfu sér, ekki mannlegt
a.m.k. en við gefum þeim gildi eftir
því hvaða afstöðu við tökum til þeirra,
hvernig við förum með þá.
Fjárhagslegt öryggi er í raun og
veru ekkert annað en tilfinning, oftast
– þegar flestu er á botninn hvolft.
Ekki alltaf en oft. Sumir sem finna
þessa tilfinningu hafa litlar ráðstöf-
unartekjur og jafnvel enga varasjóði.
Aðrir, sem hafa meira af hvoru
tveggja, upplifa hana samt ekki. Þeir
telja sér alltaf trú um að þurfa örlítið
meira til þess að öðlast öryggið.
Í brjóstinu bærist mínus
Fjölmargar aðrar tilfinningar eins
og sæla og sektarkennd, stjórn og
stjórnleysi eða vellíðan og vanmáttur
eru tilfinningar sem margir kannast
við að hafa fundið til þegar þeir hafa
eytt peningum eða ákveðið að gera
það ekki. Það er mikilvægt að vera
meðvitaður um hvernig okkur líður í
samskiptum við peninga því eins og
fyrr er bent á getur tilfinning sem
grípur okkur stundum verið vond
þótt að samfélagið líti á hegðunina
sem slíka jákvæðum augum, jafnvel
þótt hún sé í raun og veru óskyn-
samleg fyrir okkur prívat og per-
sónulega. Aftur snúið!
En stærðfræðin, sem þekkir ekki
tilfinningar, er rökrétt, því (–) plús
(+) eru (-). Mínus er sterkari en plús
ef mínustalan er stærri og því ættum
við að hlusta vel á tilfinninguna um
leið og við reynum að leggja rökrétt
mat á hver sé rétta ákvörðunin fyrir
okkur og fjármál okkar heimilis. Það
er gott að þjást af dálitlum aðskiln-
aðarótta þegar peningar eru annars
vegar og spyrja sjálfan sig hvort
heimilið sé í raun og veru tilbúið til
þess að sjá á eftir X krónum í Y mán-
uði eða ár af framtíðarráðstöf-
unartekjunum, sem enn á eftir að
afla, í „bráðnauðsynlegan óþarfa“ auk
kostnaðar eins og vaxta og ýmissa
gjalda. Spurningin á eftir kemur síð-
an sjálfkrafa: ,,Væri ef til vill snið-
ugra að leggja Z krónur inn á banka-
reikning, fá eins og 5-8 % vexti á þá
og kaupa síðan „óþarfann“ áhyggju-
laust eftir Y mánuði? Það sem „allir
hinir“ eru að gera eru ekki veiga-
mestu rökin. Fjárhagslegt frelsi og
öryggi býr einmitt í brjóstum þeirra
sem fara aðrar leiðir en hjörðin – og
skuldsetur sig ekki um efni fram.
Ljót uppgjör
skuldsettra sambanda
Það er athyglisvert að skoða yfirlit
yfir ástæður greiðsluerfiðleika þeirra
sem leituðu til ráðgjafastofu heim-
ilanna árið 2005 en tölur fyrir árið
2006 eru í vinnslu. Þar kemur fram að
38,2% erfiðleikanna stöfuðu af offjár-
festingu, vankunnáttu í fjármálum og
ábyrgðum sem fólk hafði skrifað und-
ir en ekki getað staðið undir og má í
rauninni flokka undir vankunnáttu.
Þetta er ansi hátt hlutfall og bendir til
þess að með því að byrgja brunninn
áður en barnið er dottið í hann, þ.e.
með aukinni fjármálafræðslu mætti
hæglega draga úr greiðsluerf-
iðleikum heimilanna í framtíðinni.
Greiðsluerfiðleikar af eðlilegri orsök-
um, ef svo má taka til orða, voru hins
vegar 48,8% en það voru þá veikindi,
minni tekjur og atvinnuleysi sem
breytti áætlaðri greiðslugetu fólks en
skilnaðir voru ástæðan í 9,7% tilvika.
Það er þó ýmislegt hægt að gera til
þess að draga úr erfiðleikum af þess-
um orsökum, eins og að gera ráð fyrir
að gæfan sé fallvölt og skuldsetja sig
aldrei meira en sem nemur ákveðinni
prósentutölu af meðaltekjum, sem
ávallt eru lægri en hugsanlegar há-
markstekjur í góðæri.
Það verður alltaf að hafa í huga að
aðeins í óraunverulegum ástaræv-
intýrum endast góðærin að eilífu, í
raunveruleikanum skiptast á góðæri
og harðræði. Í fjármálum heimilanna
skiptir máli að koma til móts við þarf-
ir heimilismeðlima (en ekki endilega
óeðlilegar kröfur samfélags) þannig
að í heimilisbókhaldinu séu hærri töl-
ur í debet en kredit. Það vekur til-
finningu sem venst fljótt og vel –
sælu, öryggis og eðlilegs aðskilnaðar-
ótta.
Eðlilegur aðskilnaðarótti
hjálpar heimilisbókhaldaranum
Fjármál Það er í lagi að tengjast peningunum sínum tilfinningalega ef það kemur böndum á skuldahalann.
Fjárhagslegt öryggi er í
raun og veru ekkert annað
en tilfinning, oftast – þeg-
ar flestu er á botninn
hvolft. Ekki alltaf en oft.
Þar kemur fram að 38,2% erfiðleik-
anna stöfuðu af offjárfestingu, van-
kunnáttu í fjármálum og ábyrgðum
sem fólk hafði skrifað undir en ekki
getað staðið undir og má í rauninni
flokka undir vankunnáttu.
Hversu vel þekkir þú þinn fjárhagslega innri
mann? Fyllistu sælutilfinningu þegar þú
reiðir fram peninga eða óttastu eilífan
aðskilnað, þinn og peninganna, í hvert
sinn sem þú tekur út af reikningum?
Unnur H. Jóhannsdóttir velti fyrir
sér tilfinningum eins og ánægju,
sektarkennd og aðskilnaðarótta
í fjármálum heimilanna.
uhj@mbl.is
Kakó er hollt. Mjög hollt. Eft-ir að hafa rannsakað kakó-drekkandi indíána telur
bandarískur vísindamaður að kakó
sé svo heilsusamlegt að efnið geti
orðið jafn mikilvægt mannkyninu
og pensilín og verkjalyf.
Í sjálfu sér er það ekki kakóið í
heild sinni sem er svo áhrifaríkt
heldur andoxunarefnið epicatechin
sem í því er að því er forskning.no
greinir frá. Efnið er að finna í
kakóbaunum, tei, víni og sumum
ávöxtum og grænmeti og ku hafa
stórkostleg áhrif á skrokkinn. Það
er a.m.k. mat Normanns Hollen-
bergs frá Harvard Medical School.
Hollenberg hefur varið mörgum
árum í að rannsaka Kuna-indíána í
Panama en þeir drekka allt að 40
bolla af kakói á viku. Það sem gerir
þennan þjóðbálk forvitnilegan er að
hjá honum er hættan á að fá slag,
hjartasjúkdóma, krabbamein eða
sykursýki einungis tíu prósent af
því sem hún er hjá öðrum þjóðum.
Hollenberg telur að þetta sé vegna
umræddra andoxunarefna og segir
það eina mikilvægustu uppgötv-
unina í sögu læknavísindanna.
Erfðir ekki skýringin
Eiginlega var það tilviljun sem
réð því að Hollenberg kom auga á
samhengið milli kakódrykkjunnar
og góðrar heilsu Kuna-bálksins. Á
sjöunda áratugnum uppgötvaði
annar vísindamaður að Kuna-
indíánarnir, sem búa á afskekktum
eyjum, fengu nánast aldrei of háan
blóðþrýsting, jafnvel þótt matur
þeirra væri mjög saltur.
Hollenberg hafði áhuga á að
rannsaka hvort eitthvað væri í erfð-
um indíánanna sem verði þá gegn
sjúkdómnum. Í ljós kom að þeir
Kuna- indíánar, sem fluttu frá eyj-
unum og í þéttbýli, fengu fljótlega
of háan blóðþrýsting, öfugt við ætt-
ingja þeirra sem urðu eftir. Erfðir
gátu því ekki verið skýringin. Þetta
leiddi til þess að hann fór að leita að
öðrum skýringum á góðu heilsufari
eyjaskeggja og í þeirri rannsókn
vakti mataræðið sérstaka athygli.
Þar sem vatnið, sem Kuna-fólkið
neytir, er ekki sérlega gott, hafa
þeir tamið sér að sjóða það áður en
það er drukkið. Og þar sem kakó-
ræktun á sér langa sögu meðal indí-
ánanna hefur það orðið að vana hjá
þeim að sjóða kakóbaunir með
vatninu. Einhverskonar kakó er því
sá drykkur sem þeir grípa til þegar
þorsti steðjar að þeim og þeir
drekka a.m.k. fimm bolla af honum
á dag.
Hollenberg telur að þessi hefð or-
saki góða heilsu Kuna-indíánanna
og vonast til að aðrir jarðarbúar
geti notið góðs af þeirra reynslu.
Þeir sem hafa hugsað sér að nota
þetta sem afsökun fyrir stórbrotnu
súkkulaðifylleríi verða þó senni-
lega fyrir vonbrigðum því venjulegt
súkkulaði inniheldur epicatechin í
hverfandi mæli. Andoxunarefnið
epicatechin er nefnilega biturt á
bragðið og er því venjulega fjar-
lægt áður en kakóið er selt.
Kakó hollast í heimi
Morgunblaðið/Kristinn
Hollt Það væri ljúft ef hægt væri að leysa heilsufarsvanda með kakóbolla.
heilsa