Morgunblaðið - 19.03.2007, Síða 22

22 MÁNUDAGUR 19. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
RÉTTUR HEYRNARLAUSRA
Meðferðin á heyrnarlausumbörnum á sjöunda og átt-unda áratugnum hefur
dregið dilk á eftir sér. Þessi börn
voru meðhöndluð sem annars flokks
þjóðfélagsþegnar og svipt mögu-
leikanum til að láta hæfileika sína
blómstra og njóta sín að verðleikum.
Átakanlegt er að lesa lýsingar við-
mælenda Ragnhildar Sverrisdóttur í
umfjöllun hennar í Morgunblaðinu í
gær. Í Heyrnleysingjaskólanum var
áhersla lögð á að nemendur lærðu tal-
mál og varalestur. Kennarar skildu
oft ekki nemendur sína og nemend-
urnir skildu ekki kennarana.
Sigurlín Margrét Sigurðardóttir
segist muna mörg dæmi þess að sama
námsefnið hafi verið lagt fyrir ár eftir
ár. Einn kennarinn sagði börnunum
að þau væru byrði á samfélaginu
vegna fötlunar sinnar.
Skólaskylda heyrnarlausra barna
hófst við fjögurra ára aldur. Það var
stutt með eftirfarandi rökum: „Flest-
um foreldrum þykir vænst um það
barnið, sem bágast á, og kemur ást
þeirra á barninu oft fram í of miklu
eftirlæti, sem bæði skaðar barnið og
gerir það erfiðara viðfangs.“
Hvað þýddi þetta? Guðmundur
Ingason er 42 ára. Hann missti heyrn
fjögurra ára vegna heilahimnubólgu:
„Ég var sendur burt frá foreldrum
mínum án þess að átta mig á hvað
væri að gerast. Ég hélt að þau vildu
kannski ekkert með mig hafa.“
Og hvað höfðu nemendurnir í hönd-
unum þegar skólagöngunni lauk? 5.
mars birtist í Morgunblaðinu grein
eftir Önnu Jónu Lárusdóttur undir
fyrirsögninni Reynslusaga heyrnar-
lausrar konu: „Þegar ég útskrifaðist
úr skóla var ég bara með barnaskóla-
nám en ég fékk enga einkunn á prófi.
Ég fékk ekkert prófskírteini.“
Það vantaði ekki skólaskylduna, en
uppskera barnanna var rýr. Nemend-
urnir gátu lært, en fengu það ekki.
Enn þann dag í dag eru þeir að reyna
að vinna upp það, sem þeim var neitað
um í æsku. Og mæta enn andstreymi.
Fyrrverandi nemendur í Heyrnleys-
ingjaskólanum segja að mörg ár hafi
farið í súginn hjá þeim. Á því leikur
enginn vafi og þetta fólk á það skilið
að fá missinn bættan möglunarlaust.
Ömurlegt er til þess að vita að heil-
brigðu fólki hafi verið ýtt til hliðar í
samfélaginu af þeirri einföldu ástæðu
að það var heyrnarlaust. Nú eru að-
stæður sem betur fer aðrar og betri
hjá heyrnarlausum börnum. Þeim er
kennt á táknmáli, fylgja aðalnámskrá
grunnskóla og eiga sömu möguleika á
að fara í framhaldsnám og heyrandi
jafnaldrar þeirra. Það er erfitt að átta
sig á að slíkt skilningsleysi hafi ríkt í
garð heyrnarlausra fyrir aðeins fjór-
um áratugum. Þetta dæmi um það
hvernig heilum hóp var ýtt til hliðar í
samfélaginu vegna fötlunar vekur
hins vegar til umhugsunar um það
hvort dæmin séu fleiri. Hvort börn
með annars konar fötlun hafi hlotið
viðlíka meðferð og hljóti jafnvel enn
vegna blindu samfélagsins á getu
þeirra og verðleika?
RÉTTARBÓT Í KYNFERÐISBROTAMÁLUM
Eitt af merkari málunum, sem Al-þingi afgreiddi á lokasprettin-
um um helgina, eru lög um breyt-
ingar á kynferðisbrotakafla
hegningarlaganna.
Björn Bjarnason dómsmálaráð-
herra flutti frumvarp, þar sem gert
var ráð fyrir ýmsum mikilvægum
breytingum. Skilgreining á hugtak-
inu nauðgun er til að mynda rýmkuð
verulega. Bætt er í lögin ákvæðum
um ýmis atriði, sem eiga að koma til
refsiþyngingar í nauðgunarmálum,
þar á meðal er ungur aldur þoland-
ans.
Í lögin er nú jafnframt sett al-
mennt ákvæði um refsiábyrgð vegna
kynferðislegrar áreitni.
Refsingar fyrir kynferðisbrot gegn
börnum eru þyngdar og refsiramm-
inn verður sá sami og fyrir nauðgun.
Öll þessi atriði náðu fram að ganga
og eru mikilvæg réttarbót fyrir þol-
endur kynferðisafbrota.
Í upphaflega frumvarpinu var gert
ráð fyrir að fyrningarfrestur vegna
kynferðisbrota gegn börnum byrjaði
ekki að líða fyrr en þolandi hefði náð
18 ára aldri. Það var skref í rétta átt.
Í meðförum allsherjarnefndar Al-
þingis náðist síðan samkomulag um
að gera þar að auki alvarlegustu kyn-
ferðisbrotin gegn börnum ófyrnan-
leg. Morgunblaðið hefur verið í hópi
þeirra, sem hafa hvatt til að sú leið
yrði farin og fagnar því þessari
breytingu.
Kynferðisbrot gegn börnum eru
jafnalvarlegur glæpur og þeir, sem
ekki hafa fyrnzt samkvæmt eldri lög-
um, þ.e. morð, mannrán, stórfelld rán
og landráð. Þau eru hins vegar miklu
algengari en síðarnefndu glæpirnir.
Vonandi hefur þessi lagabreyting
þau áhrif annars vegar að fæla hugs-
anlega kynferðisbrotamenn frá því
að brjóta gegn börnum, hins vegar að
það megi takast að koma lögum yfir
kynferðisbrotamenn, jafnvel þótt
langt sé liðið frá brotum þeirra.
Dæmi eru um það frá síðustu árum
að kynferðisglæpamenn hafi sloppið
vegna fyrningar glæpsins, jafnvel
þótt sekt þeirra hafi verið sönnuð.
Í nýsamþykktum lögum er gert ráð
fyrir að það verði ekki lengur refsi-
vert að stunda vændi sér til fram-
færslu. Það er í samræmi við þann
skilning, sem nú er orðinn útbreidd-
ur, að fólk sem neyðist til að selja lík-
ama sinn, sé fremur í stöðu fórnar-
lambs en glæpamanns. Hins vegar
verður áfram refsivert að hafa at-
vinnu af vændi annarra. Allsherjar-
nefnd ákvað að mæla ekki með
sænsku leiðinni svokölluðu, þ.e. að
gera kaup á vændi refsiverð, „að svo
komnu máli“.
Í nefndaráliti sínu fagnar allsherj-
arnefnd því að dómar í nauðgunar-
málum hafi þyngzt að undanförnu.
Það er gott að það fer ekki á milli
mála hver er vilji löggjafans í því
efni.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Að undanförnu hefur ásíðum Morgunblaðsinsstaðið heilmikil orrahríðtveggja prófessora í fé-
lagsvísindum um tekjudreifingu,
jöfnuð og skatta. Allt eru þetta
viðfangsefni sem lúta að hagfræði
og eru að auki talsvert marg-
brotin. Ekki er ólíklegt að ýmsum
finnist það skjóta skökku við að
fræðimenn í öðrum fræðigreinum,
sem enga sérþekkingu hafi á svið-
inu, eigni sér þessa umræðu. Með
þessari grein viljum við freista
þess að skýra aðalatriði málsins
og benda jafnframt á nokkur at-
riði sem við teljum að höfuðmáli
skipti, en menn láta hjá líða að
fjalla um í opinberri umræðu.
Niðurstöður Hagstofunnar
um tekjudreifingu á Íslandi
Hagstofan birti í febrúar síðast-
liðnum niðurstöður úr ýtarlegri
rannsókn á lágtekjumörkum og
tekjudreifingu 2003 og 2004 (Hag-
tíðindi: Laun tekjur og vinnu-
markaður árg. 92 nr. 8 2007.1).
Rannsókn þessi var hluti af sam-
ræmdri lífskjararannsókn Evrópu-
sambandsins. Í rannsókninni var
höfuðáhersla lögð á að nota stöðl-
uð tekjuhugtök, sambærileg gögn
og sömu mælikvarða á tekjudreif-
ingu í öllum þátttökulöndunum,.
Ástæðan er auðvitað sú, sem
raunar allir þeir sem fást við al-
þjóðlegar hagtölur eiga að vita, að
samanburður tölulegra mæli-
kvarða milli landa er ætíð vanda-
samur og auðvelt að gera reg-
invillur, sé hlaupið að með gáleysi.
Verður ekki betur séð en hér hafi
vel tekist til og þessi rannsókn
Hagstofunnar í samvinnu við Hag-
stofu Evrópu (Eurostat) öllum að-
standendum hennar til sóma.
Því er skemmst frá að segja, að
niðurstöður þessarar samevrópsku
athugunar eru þær að á árinu
2004 hafi dreifing ráðstöf-
unartekna (tekna eftir skatta) á
Íslandi verið með því jafnasta sem
um getur í Evrópu. Sömu sögu
má segja um hlutfall þeirra sem
samkvæmt skýrgreiningu teljast
undir lágtekjumörkum (minna en
60% af miðgildi tekna). Það er
einnig með því lægsta sem þekk-
ist.
Þekktir mælikvarðar á tekju-
dreifingu eru Gini-stuðull og svo-
nefndur fimmtungastuðull (hlutfall
tekna 80% tekjuhæstu og 20%
tekjulægstu). Því lægra sem tölu-
gildi beggja þessara stuðla er,
þeim mun jafnari telst tekjudreif-
ingin. Gini-stuðullinn fyrir Ísland
árið 2004 mældist 0,25. Er það
svipað gildi og hjá hinum Norð-
urlöndunum, og er það í samræmi
við það sem verið hefur um ára-
raðir. Aðeins þrjár Evrópuþjóðir
af 30 höfðu lægri Gini-stuðul en
Ísland. Fimmtungastuðullinn segir
svipaða sögu. Aðeins tvær þjóðir í
Evrópu höfðu lægri fimmtungast-
uðul en Ísland, Slóvenía og Sví-
þjóð. Fimmtungastuðullinn fyrir
Evrópuþjóðir er dreginn upp í
Mynd 1, sem Hagstofa Íslands
hefur góðfúslega látið í té.
Lágtekjuhlutfallið, þ.e. hlutfall
þeirra sem eru undir 60% af mið-
gildi allra tekna og skoða má sem
einhverskonar vísbendingu um fá-
tækt, er jafnvel enn hagstæðara
fyrir Ísland. Samkvæmt hinni
samevrópsku athugun hefur að-
eins ein þjóð, Svíþjóð, lægra lág-
tekjuhlutfall en Ísland á árinu
2004, en 29 Evrópuþjóðir hærra,
þ. á m. Norðmenn, Danir og Finn-
ar. Þessi vísbending um fátækt
bendir því til minni fátæktar á Ís-
landi en nánast alls staðar annars
staðar í Evrópu.
Fullyrðingar um ójafnari tekju-
dreifingu og meiri fátækt á Ís-
landi en í nágrannalöndunum, sem
settar hafa verið fram á opinber-
um vettvangi undanfarin misseri,
eru einfaldlega rangar. Raunar
eru þær ekki einungis rangar
heldur þveröfugar við hinar sam-
ræmdu mælingar Hagstofunnar
og Eurostat.
Gagnstætt við
það sem fullyrt
hefur verið virð-
ist dreifing ráð-
stöfunartekna á
Íslandi vera með
því jafnasta sem
gerist í Evrópu
og fátækt með
allra minnsta
móti. Að okkar
mati er ekki unnt
að vefengja þess-
ar niðurstöður af
skynsamlegu viti, nema e.t.v. á
grundvelli enn ýtarlegri skoðunar
á gagnagrunni þeim sem hin sam-
evrópska athugun byggðist á.
Mat á þróun tekjudreifingar
yfir tíma: Varnaðarorð
Mælingar á tekjudreifingu á Ís-
landi og samanburður við erlend
ríki árin 2003 og 2004 segir auð-
vitað lítið um tekjudreifinguna á
fyrri eða síðari árum. Það eina
sem við getum haft fyrir okkur í
því efni er að tekjudreifingin er
niðurstaða fjölmarga hagrænna og
félagslegra afla og breytingar eru
yfirleitt hægfara.
Sem fyrr getur er samanburður
á mælikvörðum á tekjudreifingu
milli landa vandasamur og verður
ekki gerður með sæmilega réttvís-
andi hætti nema með samræmd-
um tekjuhugtökum og ýtarlegri
skoðun á gögnum. Afar mikilvægt
er að átta sig á að það sama gildir
um þróun tekjudreifingar í einu
landi yfir tíma.
Fyrir liggur að hefðbundnir
„eins-árs“ mælikvarðar á tekju-
dreifingu eins og t.d. Gini-
stuðulinn og fimmtungastuðullinn,
eru næmir fyrir samfélagslegum
þáttum sem hafa ekkert með
tekjur að gera eins og ævilengd,
lengd skólagöngu, lengd eft-
irlaunatímabils, atvinnuþátttöku
auk fjölmargs annars. Auðvelt er
að sýna fram á að vegna þessara
þátta munu þessir „eins-árs“
kvarðar á tekjudreifinguna gefa
vísbendingu um ójafna tekjudreif-
ingu jafnvel þótt allir hafi ná-
kvæmlega sömu ævitekjur, þ.e.
dreifing ævitekna sé fullkomlega
jöfn!
Það sama gildir ef meðalævi og
námstímabil lengist. Þá munu téð-
ir „eins-árs“ mælikvarðar á tekju-
dreifingu sýna vaxandi tekju-
ójöfnuð, þótt dreifing ævitekna sé
með öllu óbreytt. Nú er það þann-
ig að hvort tveggja; námstímabil
og meðalævi, hefur lengst veru-
lega á Íslandi á undanförnum ár-
um og áratugum. Þar með liggur
fyrir að samanburður á metnum
Gini-stuðlum yfir tíma, t.d. frá
1993 til 2005, getur ekki gefið
réttvísandi mynd af breytingum í
raunverulegri tekjudreifingu,
nema leiðrétt sé fyrir þessum
samfélagslegu breytingum og
raunar mörgu öðru. Fljótræð-
islegur samanburður af þessu tagi
yfir tíma er m.ö.o. álíka ómark-
tækur og hliðstæður samanburður
milli landa, sem nú hefur verið
léttvægur fundinn af lífs-
kjararannsókn Hagstofunnar og
Evrópusambandsins. Tæpast þarf
að nefna, að á slíkum grundvelli
er heldur ekki skynsamlegt að
gera kröfur um sérstök opinber
viðbrögð og efnahagsaðgerðir.
Slíkt gæti hæglega leitt til meiri
tekjuójafnaðar í stað jafnaðar auk
annarra skaðlegra áhrifa á þjóð-
arframleiðslu og velferð.
Þróun ráðstöfunartekna
eftir tekjuhópum
Nýverið hafa verið birtar tölur
um hækkun í raungildi ráðstöf-
unartekna hjóna og sambúðarfólks
eftir tekjuhópum (tekjutíundum)
frá árinu 1993 (Mbl. 26.2. sl. bls.
21) og dregnar af þeim ályktanir
um þróun tekjudreifingar. Ekki
virðist í þessum reikningum hafa
átt sér stað nein leiðrétting vegna
breyttrar ævilengdar, náms-
tímabils, eftirlaunaskeiðs o.s.frv.
Aðferðafræðin er m.ö.o. öllum
þeim ágöllum undirorpin, sem að
framan eru raktir. Niðurs
að sama skapi ómarktæka
þróun hinnar raunveruleg
dreifingar. Að okkar mati
þó í þeim áhugaverðar vís
ingar sem verðskulda ýtar
rannsóknir.
Í téðri grein (Mbl. 26.2.
framsetningin einhverra h
vegna einskorðuð við hjón
búðarfólk. Það kæmi ekki
nema vegna þess að hækk
stöfunartekna einstaklinga
hafa verið talsvert önnur
og sambúðarfólks og í nok
ósamræmi við þá túlkun g
sem sett er fram í greinin
Ríkisskattstjóri flokkar
þega samkvæmt framtölu
hleypa og sambúðarfólk. Á
2005 voru einhleypir (sem
um einstaklinga) sem töld
um 107 þúsund manns og
þúsund manns töldu fram
hjón eða sambúðarfólk (um
þúsund framtöl). Með því
skorða skoðunina við hjón
búðarfólk er því tæplega h
framteljenda sleppt. Rétt
taka fram að þessi vankan
þó sennilega veigaminni e
kann, því tekjur einstaklin
einungis rétt um 36% af h
tekjum.
Mynd 2 lýsir hækkun r
ráðstöfunartekna einstakl
1993 til 2005. Flokkað er
tekjutíundum eins og í téð
í Mbl. (26.2. sl.). Til saman
er einnig dregin í bakgrun
hækkun raungildis ráðstö
unartekna hjóna og sambú
arfólks, en hún var, sem f
nefnt, birt í umræddri gre
Mbl. (26.2. sl.). Rétt er að
fram að þessar síðastnefn
sem byggðar eru á gögnu
ríkisskattstjóra um alla sk
greiðendur, eru nokkru hæ
einkum fyrir hæsta tekjuh
Sýnist okkur það vera veg
að við miðum við heildarte
þ.e. atvinnutekjur og óske
fjármagnstekjur. Það brey
vegar engu um þá ábendin
við viljum koma á framfæ
Eins og sjá má af Mynd
hækkun ráðstöfunartekna
staklinga að raungildi ver
mikil á tímabilinu frá 1993
verður séð að lægri tekjuh
hækki minna en þeir hærr
tekjuhópar hækka og þeir
hækka mest eru þeir tekj
og þeir tekjuhæstu. Hvað
staklinga snertir er því ek
að halda því fram að þróu
verið hinum tekjulágu min
stæð en öðrum. Að þessu
sú mynd sem upp var dre
téðri grein í Mbl. (26.2. sl
lega misvísandi.
Hækkun ráðstöfunarte
Frá sjónarmiði hagsæld
aðalatriðið það, að raungil
stöfunartekna allra tekjuh
ur hækkað mjög mikið frá
Meðalhækkun ráðstöfunar
yfir tekjuhópa einstakling
lægt 60% og 74% fyrir hjó
sambúðarfólk. Þessi aukn
svarar meðalhækkun ráðs
unartekna um 3,9% og 4,6
að jafnaði á tímabilinu í h
Heildarhækkun ráðstöfun
er enn meiri. Frá hagræn
armiði er þetta gríðarmik
Meira um tekjudreifi
Eftir Axel Hall
og Ragnar Árnason
» Tekjudreifing landi er með þ
jafnasta sem þekk
Axel Hall Ragnar Árnason