Morgunblaðið - 19.03.2007, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. MARS 2007 23
stöðurnar
ar um
gu tekju-
i felast
sbend-
rlegri
. sl.) var
hluta
n og sam-
i að sök
kun ráð-
a virðist
en hjóna
kkru
gagnanna
nni.
tekju-
m í ein-
Árið
m við köll-
du fram
um 120
m sem
m 60
að ein-
n og sam-
helmingi
er þó að
ntur er
en virðast
nga eru
heildar-
aungildis
inga frá
eftir
ðri grein
nburðar
nni
f-
úð-
fyrr er
ein í
ð taka
ndu tölur,
um frá
katt-
ærri
hópinn.
gna þess
ekjur,
ertar
ytir hins
ngu sem
æri.
d 2 hefur
a ein-
rið mjög
3. Ekki
hóparnir
ri. Allir
r sem
ulægstu
ein-
kki unnt
unin hafi
nna hag-
leyti er
egin í
.) óþarf-
ekna
dar er
ldi ráð-
hópa hef-
á 1993.
rtekna
ga er ná-
ón og
ing sam-
stöf-
6% á ári
heild.
nartekna
nu sjón-
kil hækk-
un yfir svona langt tímabil. Enn
athyglisverðara er að hún er
miklu meiri en í nágrannalönd-
unum, að Írlandi einu und-
anskildu.
Einhverra hluta vegna er Sví-
þjóð oft dregin inn í umræðu um
jöfnuð. Við höfum aflað okkur
gagna um þróun raungildis ráð-
stöfunartekna í Svíþjóð eftir
tekjuhópum. Þessi gögn eru rakin
í Mynd 3.
Eins og ráða má af Myndum 2
og 3 er hækkun rauntekna í Sví-
þjóð miklu minni en á Íslandi. Yfir
tímabilið í heild er hún ekki nema
15% að meðaltali sem samsvarar
rétt liðlega 1% vexti ráðstöf-
unartekna á ári. Það vekur sér-
staka athygli að dreifing þessarar
aukningar í ráðstöfunartekjum
virðist síst jafnari í Svíþjóð en Ís-
landi. Það er í ósamræmi við full-
yrðingar sem oft heyrast, en í
góðu samræmi við fram-
angreindar niðurstöður í hinni
samræmdu lífskjarakönnun Hag-
stofunnar og Evrópusambandsins.
Í þessu samhengi er rétt að
ítreka ofangreinda fyrirvara um
samanburð á alþjóðlegum gögnum
um tekjur og tekjudreifingu.
T.a.m. er gagnatímabilið í Svíþjóð
1991–2004, sem er ekki alveg það
sama og hér á landi og heldur
lengra. Á móti kemur að í upphafi
þessa tímabils var mikið sam-
dráttartímabil í Svíþjóð. Hugs-
anlegt er einnig að einhver munur
sé á tekjuhugtökum, þótt við höf-
um ekki vísbendingar um það. Við
teljum þó að munurinn í þróun
ráðstöfunartekna sé svo mikill að
ónákvæmni af þessum toga geti
ekki breytt miklu um þennan
samanburð.
Tekjudreifing,
skattar og hagvöxtur
Við lifum nú á lengsta samfellda
hagvaxtarskeiði frá upphafi
heimastjórnar. Hinar hröðu efna-
hagsframfarir hafa veitt öllum
tekjuhópum miklar kjarabætur –
sumum þó meira en öðrum. Það
fljúga spænir þá heflað er, segir
einhvers staðar.
Í umræðu um tekjudreifingu og
skattkerfi gætir stundum þeirrar
hugsunar að þjóðartekjurnar séu
einhver föst stærð, þeim sé unnt
að skipta meðal þegnanna eftir
smekk og stjórnvöldum beri að
beita skattkerfinu í þessu skyni.
Fátt er fjær lagi. Eitt það fyrsta
sem kennt er í hagfræði er að
ákveðin fórnarskipti séu milli jöfn-
unar tekna annars vegar og þjóð-
arframleiðslu og hagvaxtar hins
vegar. Háir skattar og mikil jöfn-
un tekna draga úr hvata ein-
staklinga til athafna og þar með
getu samfélagsins til að tileinka
sér nýjustu tækni, standast hina
alþjóðlegu samkeppni og efna-
hagslegra framfara yfirhöfuð. Hér
þarf því að velja og vandratað ein-
stigið.
Svíþjóð er dæmi um land þar
sem skattar eru háir, ríkisvaldið
umfangsmikið og endurdreifing
tekna mikil. Jöfnunin hefur hins
vegar haft sinn herkostnað. Þegar
horft er til framleiðslu á mann á
föstu verðlagi, leiðréttri með tilliti
til kaupmáttar hefur Svíþjóð hrap-
að niður úr 4. sæti tekjuhæstu
þjóða árið 1970 í það 12. árið
2005. Á sama tíma hefur Ísland
stokkið úr 19. sæti í það 6. Þetta
er rakið í Töflu 1.
Hástökkvarinn í þessum sam-
anburði eru hins vegar Írar. Þeir
voru ekki á lista yfir 20 tekjuefstu
þjóðir árið 1980 en voru númer 4
árið 2005. Þessum ótrúlega ár-
angri hafa Írar náð m.a. með því
að taka upp mjög lága tekju-
skatta. Þessum mikla hagvexti á
Írlandi hefur jafnframt fylgt
ójöfnuður í tekjudreifingu. Tekju-
dreifing á Írlandi er ójafnari en í
flestum öðrum hátekjulöndum.
Hvort um orsakasamhengi milli
hennar og hins mikla hagvaxtar
geti verið að ræða er ekki vitað.
Lokaorð
Dreifing tekna milli tekjuhópa
og einstakra tekjuþega er af-
skaplega flókið og margþætt fyr-
irbæri. Það er vandasamt að slá á
hana mælikvörðum án þess að
glata mikilsverðum eiginleikum.
Enn erfiðara er að bera einstaka
kvarða á tekjudreifingu saman
milli landa eða yfir tíma svo
sæmilega réttvísandi sé. Slíkan
samanburð er að okkar áliti ekki
unnt að framkvæma á viðunandi
hátt án talsvert viðamikilla rann-
sókna. Tekjudreifingin er annars
vegar niðurstaða margslunginna
hagrænna og samfélagslegra ferla.
Hins vegar hefur hún áhrif á gang
hagkerfisins og þjóðarframleiðsl-
unnar. Því er afar óráðlegt, svo
ekki sé meira sagt, að krukka í
tekjudreifinguna með einhverjum
hugdettuaðgerðum á grundvelli
yfirborðslegrar skoðunar á út-
gefnum hagtölum. Slíkt getur
hæglega haft í för með sér alvar-
legan efnahagsskaða og jafnvel
breytingu á tekjudreifingunni í
aðra átt en að er stefnt.
ingu, jöfnuð og skatta
á Ís-
því
kist.
Axel Hall er aðjúnkt við Háskólann
í Reykjavík. Ragnar Árnason er
prófessor við Háskóla Íslands.
Mynd 1
Fimmtungastuðull: Evrópskur samanburður 2004
(Ath. Tölur fyrir Slóveníu, Tékkland og Danmörk eru frá 2002 og Pólland 2003.
Heimild: Hagstofa Íslands Hagtíðindi árg. 92 nr. 8 2007.1. Grunnheimild: Eurostat)
0 2 4 6 8 10 12
Tyrkland
Portúgal
Litháen
Lettland
Pólland
Eistland
Grikkland
Ítalía
Bretland
Spánn
Írland
ESB
Rúmenía
Króatía
Kýpur
Malta
Belgía
Þýskaland
Noregur
Búlgaría
Frakkland
Ungverjal.
Holland
Slóvakía
Lúxemborg
Austurríki
Tékkland
Finnland
Danmörk
Ísland
Svíþjóð
Slóvenía
Mynd 2
Hækkun raungildis ráðstöfunartekna 1993-2005
(Gögn: Ríkisskattstjóri; framtaldar tekjur eftir hundraðshlutum tekjuþega)
70% 67%
52%
36% 36% 43%
52% 60%
64%
116%
0%
50%
100%
150%
200%
250%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Tekjutíundir
H
æ
k
k
u
n
r
a
u
n
g
il
d
is
rá
ð
s
tö
fu
n
a
rt
e
k
n
a
Hjón og sambúðarfólk Einstaklingar
Mynd 3
Hækkun raungildis ráðstöfunartekna 1991-2004
(Gögn: Skatteverket Sverige: Taxes in Sweden 2006)
4.7%
10.9%
12.2% 13.0%
14.3% 15.1%
15.5% 16.4%
18.7%
31.9%
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%
35.0%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Tekjutíundir
H
æ
k
k
u
n
r
a
u
n
g
il
d
is
r
á
ð
s
tö
fu
n
a
rt
e
k
n
a
Tafla 1
Löndum raðað eftir kaupmáttarleiðréttum (PPP) tekjum á mann
Gögn: OECD
1970 1980 2001 2005
1. Sviss 1. USA 1. Lúxemborg 1. Lúxemborg
2. USA 2. Sviss 2. USA 2. Noregur
3. Lúxemborg 3. Kanada 3. Írland 3. USA
4. Svíþjóð 4. Lúxemborg 4. Noregur 4. Írland
5. Kanada 5. Ísland 5. Sviss 5. Sviss
6. Danmörk 6. Frakkland 6. Ísland 6. Ísland
7. Frakkland 7. Noregur 7. Danmörk 7. Danmörk
8. Ástralía 8. Svíþjóð 8. Kanada 8. Holland
9. Holland 9. Danmörk 9. Holland 9. Kanada
10. Nýja Sjáland 10. Belgía 10. Austurríki 10. Austurríki
11. Stóra Bretland 11. Ástralía 11. Belgía 11. Ástralía
12. Belgía 12. Holland 12. Ástralía 12. Svíþjóð
13. Þýskaland 13. Austurríki 13. Þýskaland 13. Belgía
14. Ítalía 14. Ítalía 14. Japan 14. Stóra Bretland
15. Austurríki 15. Þýskaland 15. Finnland 15. Finnland
16. Noregur 16. Japan 16. Ítalía 16. Japan
17. Japan 17. Stóra Bretland 17. Svíþjóð 17. Frakkland
18. Finnland 18. Finnland 18. Stóra Bretland 18. Þýskaland
19. Ísland 19. Nýja Sjáland 19. Frakkland 19. Ítalía
20. Spánn 20. Spánn 20. Spánn 20. Spánn
n
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Niðurstaða starfshópsHafnarfjarðarbæjar ogAlcan um að draga úrmengun frá stækkuðu
álveri í Straumsvík hefur ekki
formlegt gildi heldur byggir á
trausti milli bæjarins og álversins. Í
starfsleyfi álversins er veitt leyfi
fyrir útblæstri á 15 kílóum af
brennisteinstvíoxíði fyrir hvert
tonn af áli en í skýrslu hópsins segir
að „ásættanlegt markmið“ sé 7–8
kíló og að Alcan „muni leita alla
leiða“ til að ná þessu markmiði.
Pétur Óskarsson, talsmaður Sól-
ar í Straumi, gagnrýnir að þessi
mengunarmörk skuli ekki vera sett
inn í starfsleyfið nú þegar en Lúð-
vík Geirsson, bæjarstjóri í Hafnar-
firði, segir að niðurstaðan byggist á
gagnkvæmu trausti og efast ekki
um að við hana verði staðið.
Þegar Lúðvík Geirsson, bæjar-
stjóri Hafnarfjarðar, kynnti nýja
deiliskipulagið í lok janúar var sagt
frá því í Morgunblaðinu að þrátt
fyrir stækkun hefði álverið skuld-
bundið sig til að halda mengun í
sambærilegu horfi og nú er. „Við
höfum verið með mjög stífar kröfur
um það að fara með þessi gildi veru-
lega niður. Starfsleyfi álversins gaf
leyfi til að útblástur mætti vera um
fimmtán kíló á tonn, en við settum
fram kröfur um sjö kíló á tonn og
það er sú niðurstaða sem er fengin í
þessu máli. Alcan útilokar ekki að
ná því markmiði, með vothreinsun
eða öðrum tæknilegum aðgerðum,“
var síðan haft eftir Lúðvík.
Sú niðurstaða sem bæjarstjórinn
var að vísa til er niðurstaða starfs-
hóps sem í sátu þrír fulltrúar Hafn-
arfjarðarbæjar og þrír frá Alcan. Í
skýrslu hópsins kemur fram af
hálfu Alcan að fyrirtækið muni
strax við hönnun fyrirhugaðrar
stækkunar fara af stað með vinnu
sem hafi það að markmiði að ná
fram losunarmörkum „sem eftir
megni“ yrðu í samræmi við niður-
stöður starfshópsins. Einnig muni
Alcan „leita allra leiða til að ná
þessu markmiði“, m.a. með tækni-
nýjungum í mengunarvörnum sem
draga úr losun á brennisteinstvíox-
íði og svifryki. Fyrir endurskoðun
starfsleyfisins árið 2009 muni liggja
fyrir áætlun um framangreind
markmið en verði af stækkun ál-
versins í 460.000 tonn muni nýir
áfangar þess ekki taka til starfa ár-
ið 2010.
Þrátt fyrir þessa niðurstöðu er
enga ótvíræða skuldbindingu að
finna í niðurstöðum starfshópsins
um útblástur á brennisteinstvíoxíði.
Í deiliskipulagstillögunni sem
Hafnfirðingar greiða atkvæði um
31. mars nk. er heldur ekki fjallað
um mengunarmörk enda er það
ekki tilgangur eða hlutverk deili-
skipulags heldur í verkahring Um-
hverfisstofnunar sem gefur út
starfsleyfi fyrir álver og annan
mengandi iðnað.
Engar deilur við Alcan
Í samtali við Morgunblaðið í gær
sagði Lúðvík að engar deilur væru
milli bæjarins og Alcan um að stefnt
skyldi að þeirri niðurstöðu sem
starfshópurinn hefði komist að og
það væri alveg ljóst að þessi nið-
urstaða væri hluti af deiliskipulag-
inu þótt hún hefði ekki formlegt
gildi sem hluti skipulagsins. „Við
munum tryggja að þessi markmið
fari inn í starfsleyfið,“ sagði Lúðvík
og að um það hefði verið rætt við
Umhverfisstofnun. Bærinn er um-
sagnaraðili um starfsleyfið en hefur
ekki neitunarvald. „Þegar það ligg-
ur fyrir að það er sameiginleg nið-
urstaða okkar, Hafnarfjarðarbæjar
og Alcan, um hvað við viljum miða
við, þá er óeðlilegt að gefið sé út
starfsleyfi sem miðar við önnur
gildi,“ sagði hann og bætti við að
enginn efi væri í hans huga um að
þetta næði fram að ganga.
Loðið orðalag
Að mati Péturs Óskarssonar,
talsmanns Sólar í Straumi, er orða-
lagið í niðurstöðu starfshópsins loð-
ið og hann bendir auk þess á að það
feli ekki í sér neina skuldbindingu.
Komi t.a.m. til eigendaskipta á ál-
verinu sé ekki nokkur leið fyrir
Hafnarfjarðarbæ að ganga eftir því
að samkomulagið verði virt. Því sé
eðlilegast að útblástursmörkin
verði þegar sett inn í starfsleyfið
þar sem það sé eina leiðin til að
tryggja að eftir þeim verði farið.
Umhverfisstofnun gaf út nýtt
starfsleyfi fyrir álverið í Straums-
vík í nóvember 2005 og er þar miðað
við allt að 460.000 tonna ársfram-
leiðslu. Í leyfinu eru sett takmörk
fyrir útblæstri mengandi loftteg-
unda frá stækkuðu álveri og fyrir
brennisteinstvíoxíð er miðað við að
útblástur verði ekki meiri en 15 kíló
á hvert framleitt tonn af áli. Miðað
við núverandi framleiðslu má út-
blásturinn vera 21 kíló á hvert tonn
en hann er öllu minni, eða 14 kíló
(miðað við upplýsingar frá 2005).
Þór Tómasson, efnaverkfræðing-
ur hjá Umhverfisstofnun, sagði í
gær að ef Alcan myndi sækja um
starfsleyfi þar sem miðað yrði við
7–8 kílóa hámarksútblástur brenni-
steinstvíoxíðs á hvert framleitt tonn
af áli myndi væntanlega taka um
þrjá mánuði að gefa út nýtt starfs-
leyfi.
Morgunblaðið/Ómar
Blástur Starfshópur Hafnarfjarðar og Alcan ákvað að stefna að minni
útblæstri brennisteinstvíoxíðs en í því felst ekki formleg skuldbinding.
Markmið, ekki
skuldbinding
Stefnt að minni útblæstri brennisteins-
tvíoxíðs á hvert tonn í stærra álveri