Morgunblaðið - 05.04.2007, Blaðsíða 32

Morgunblaðið/G.Rúnar
Undrun „Flestir náðu að muna öll 100 atriðin á mjög skömmum tíma og fannst það ótrúleg
upplifun,“ segir Steinová sem kynnti minnisþjálfun fyrir starfsfólki í öldrunarþjónustu
H
vað heitir hún aftur, stelpan hans
Nonna frænda? Hvenær átti ég
tíma hjá augnlækninum? Hvaða
námi var sonardóttirin aftur að
ljúka á dögunum?“
Það er gömul saga og ný að minninu virðist
hraka með aldrinum. „Æi, ég er orðin svo
gleymin,“ er viðkvæði sem barnabörn heyra
gjarnan hjá öfum sínum og ömmum og er
greinilegt að sjálfstraustið er ekki upp á marga
fiska þegar þetta ber á góma.
Tékkinn Danuse Steinová segir þetta ekki
þurfa að vera algilt. „Eldra fólk getur lært hvað
sem er ef einhver kennir því hvernig á að fara
að því,“ segir hún. „Minnisþjálfun gengur út á
að læra hvernig má vinna úr upplýsingum með
skilvirkum hætti þannig að þær varðveitist og
hægt sé að reiða sig á þær hvenær sem er í
framtíðinni.“
Steinová er hagfræðimenntuð en hefur ekki
starfað við það fag heldur sérhæft sig síðar í
menntun og minnisþjálfun, ekki síst þar sem
gamalt fólk er annars vegar. Meðal annars hef-
ur hún staðið fyrir ýmiskonar námi þvert á kyn-
slóðir þar sem ungir og aldnir mennta sig hlið
við hlið. Hún kynntist fyrst minnisþjálfun árið
1993 og hefur starfað við og stuðlað að menntun
minnisþjálfara bæði í heimalandi sínu sem og
vítt og breitt um heiminn æ síðan. Hér á landi
er hún stödd í tilefni af 85 ára afmælis dvalar-
og hjúkrunarheimilisins Grundar og 100 ára
fæðingarafmælis Gísla Sigurbjörnssonar, for-
stjóra heimilisins, til að kynna minnisþjálfun
fyrir fólki sem starfar víðs vegar um landið við
umönnun aldraðra.
Minnisatriði flokkuð niður
Minnisþjálfunin er byggð á ævafornri grískri
aðferð sem kallast Mnemonics. „Um er að ræða
tækni sem auðveldar fólki að geyma upplýs-
ingar á skilvirkan og traustan hátt,“ segir
Steinová. „Eitt það besta við hana er hversu
fljótvirk hún er því þannig eykst sjálfstraust
gamla fólksins mjög hratt. Við köllum okkar
meðferð „Therapy of plesant shock“. Ef fólk
kvartar undan því að það sé orðið gleymið segj-
um við ekki: „Ekki hafa áhyggur, við munum
hjálpa þér og eftir svolítinn tíma muntu ná ár-
angri.“ Þvert á móti segjum við: „Það er ekki
satt að þú munir ekki. Þú manst. Í raun ertu
snillingur en þú hefur ekki vitað af því vegna
þess að þú vissir ekki hvernig þú ættir að
geyma upplýsingarnar. Í raun hefurðu van-
metið eigin hæfileika.“ Eftir tuttugu mínútur
með Mnemonics-tækninni verður viðkomandi
mjög undrandi og getur ekki trúað því hvað
hann gat munað í raun.“
Í stuttu máli sagt gengur tæknin út á að
flokka upplýsingar og fækka þannig minn-
isatriðum. „Skammtímaminni okkar hefur svo
takmarkaða getu til að geyma upplýsingar. Það
getur aðeins tekið við fimm til níu atriðum í einu
og eiginlega eru sjö atriði strax of mikið. Ef þú
getur hins vegar skipt upplýsingunum upp í
flokka þannig að úr verða færri en sjö flokkar
er miklu auðveldara fyrir heilann að muna þær.
Og það er ótrúlegt hversu oft er hægt að flokka
upplýsingar niður. Mér hefur tekist að beita
þessari aðferð með fólki sem er á tíræðisaldri
og því hefur tekist að muna innkaupalista með
allt að 250 atriðum á. Hér á Íslandi hef ég lagt
fyrir starfsfólk að læra utan að lista með 100 at-
riðum á og fyrstu 100 stafina í hlutfallstölunni
pí. Flestir náðu að muna öll 100 atriðin á mjög
skömmum tíma og fannst það ótrúleg upplifun.
Hér hef ég líka lagt fyrir fólk að læra utanað
nöfn 43 Bandaríkjaforseta í réttri tímaröð.“
Sjálfstraust lykilatriði
Steinová segir mikilvægt að einbeita sér að
nýjum upplýsingum frekar en að rifja upp
gamlar minningar. „Það sem er í langtímaminn-
inu er þar – það er löngu búið að vinna úr því á
skilvirkan hátt. Brothættasti hluti minnis okkar
er skammtímaminnið því þangað fara ut-
anaðkomandi upplýsingar og það veltur svo
mikið á hæfni viðkomandi hvort þær geymast
eða glatast. Við viljum að þær varðveitist þann-
ig að hægt sé að ganga að þeim í langtímaminn-
inu þegar viðkomandi þarfnast þeirra.“
Hún segir upplýsingar á borð við nöfn forseta
eða fyrstu 100 tölustafina í pí hentugar til minn-
isæfinga, einfaldlega vegna þess að þær eru fyr-
irliggjandi. „Við viljum auka sjálfstraust gamla
fólksins hratt. Það þarf líka að geta vakið að-
dáun annarra með kunnáttu sinni. Eldri borg-
arar hafa ekki svo mörg tækifæri til að sanna að
þeir séu hæfir en þessi aðferð gerir þeim kleift
að ná sama árangri og unga fólkið. Barnabarnið
verður líka algerlega gáttað ef amma man 100
tölustafi í röð – slíkt leiðir til þess að þeir sem
yngri eru fara að umgangast þá eldri sem jafn-
ingja.“
Sjálfstraust er lykilatriði í minnisþjálfuninni
að sögn Steinová. „Um leið og tekist hefur að
sannfæra fólk um að það geti munað byrjar það
að nálgast allar nýjar upplýsingar með jákvæð-
um væntingum um að það eigi eftir að muna
þær. Og þessar jákvæðu væntingar hafa bein
áhrif á árangurinn – fólki gengur betur að
muna. Þetta er eins og lítið kraftaverk.“
Ef marka má Steinová er hægt að nota að-
ferðina á alla nema þá sem þjást af Alzheim-
erssjúkdómnum. „Þeir eru ekki í standi til að
taka við nýjum upplýsingum svo í slíkum til-
fellum þarf að leita í langtímaminnið – í það sem
var geymt þar áður en sjúkdómurinn gerði vart
við sig og er þar enn. Eftir því sem sjúkdóm-
urinn verður alvarlegri verður minna og minna
eftir í minninu sem hægt er að nota en í upphafi
sjúkdómsins er úr býsna miklu að moða. Þá er
hægt að nota ólíkar æfingar til að hægja á sjúk-
dómnum. En þegar ekki er um Alzheimers að
ræða er hægt að hjálpa fólki gríðarlega með að
vinna úr nýjum upplýsingum á skilvirkan hátt.“
Heimsókn Steinová nú var fyrst og fremst til
kynningar á minnisþjálfun en líkur eru á því að
hún komi aftur til landsins á næsta ári og haldi
fimm daga námskeið fyrir starfsfólk í öldr-
unarþjónustu. Er gert ráð fyrir að þaðan verði
útskrifaðir fulllærðir einstaklingar í minn-
isþjálfun.
Eins og lítið kraftaverk
Hvernig getur fólk á tíræðisaldri
lært utan að innkaupalista upp á
rúmlega tvö hundruð atriði?
Hvernig getur það munað
hundrað fyrstu tölustafina í hlut-
fallstölunni pí? Bergþóra Njála
Guðmundsdóttir ræddi við
minnisþjálfarann Danuse Stein-
ová frá Tékklandi.
Í HNOTSKURN
» Skammtímaminnið getur aðeins tek-ið við fimm til níu atriðum í einu.
» Með því að skipta upplýsingunumupp í flokka þannig að úr verða færri
en sjö flokkar er miklu auðveldara fyrir
heilann að muna þær. Hægt er að end-
urflokka upplýsingar aftur og aftur til að
auka minnisgetuna.
» Mnemonics-tæknin gerir eldri borg-urum kleift að sanna sig og ná sama
árangri og unga fólkið. Slíkt leiðir til þess
að þeir sem yngri eru fara að umgangast
þá eldri sem jafningja, segir Steinová.
» Sjálfstraust er lykilatriði í minn-isþjálfun því þegar tekst að sannfæra
fólk um að það geti munað byrjar það að
nálgast allar nýjar upplýsingar með já-
kvæðum væntingum sem aftur hefur já-
kvæð áhrif á árangurinn.
heilsa
32 FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
SKORTUR á C-vítamíni gæti verið
orsök fyrirburafæðinga, ef marka
má nýja norska doktorsrannsókn.
Í rannsókninni eru fyrirburafæð-
ingar raktar beint til gens sem flyt-
ur C-vítamín en þetta styður fyrri
rannsóknir sem sýna fram á að
skorti konu C-vítamín geti það auk-
ið hættuna á því að hún fæði fyrir
tímann. Er þá miðað við að barnið
fæðist meira en þremur vikum fyrir
áætlaðan fæðingardag.
Áður hefur verið sýnt fram á
samhengi milli lítillar neyslu ávaxta
og grænmetis og fyrirburafæð-
ingar. Gert hefur verið ráð fyrir að
C-vítamín leiki þar stórt hlutverk,
en án þess þó að það hafi verið vit-
að með vissu.
Rannsóknina gerði Hans Christi-
an Erichsen, læknir við barnadeild
Buskerud-sjúkrahússins í Noregi.
Með aðstoð kollega sinna kortlagði
hann tvö gen sem eru mikilvæg
fyrir flutning C-vítamíns í lík-
amanum.
Vísindamennirnir greindu erfða-
efni um 250 kvenna sem höfðu fætt
fyrir tímann og u.þ.b. 500 kvenna
sem fæddu á réttum tíma. Í ljós
kom að konur með þekkt afbrigði
af öðru geninu voru þrefalt líklegri
til að fæða fyrir tímann en aðrar.
„Okkur finnst sennilegt að þetta
afbrigði valdi því að konurnar taki
verr upp C-vítamín en aðrar og að
skortur á því auki hættuna á að
fæða fyrir tímann,“ segir Erichsen
í samtali við forskning.no.
Hann segir þó of snemmt að
setja fram afgerandi niðurstöður.
„Við vitum ekki fyrir víst hvort C-
vítamín er orsakavaldurinn í þessu
sambandi. Hins vegar styrkja fyrri
rannsóknir á mataræði sem og nið-
urstöður rannsóknar okkar grun
um að C-vítamínskorti gæti verið
um að kenna.“
Fyrirburafæðingar eru aðalorsök
sjúkrahúsinnlagna kornabarna og
fyrirburar eru einnig viðkvæmari
fyrir ýmsum sjúkdómum en þeir
sem fæðast á eðlilegum tíma að því
er fram kemur í samantekt rann-
sóknarinnar. Þar segir enn fremur
að sjúkrahúsinnlagnir og sjúkdóm-
ar hafi mikið álag í för með sér,
bæði fyrir foreldra og barn, og séu
þar að auki kostnaðarsamar fyrir
samfélagið.
Reuters
Agnarsmár Ný norsk doktorsrannsókn leiðir getum að því að skorti konu
C-vítamín geti það aukið hættuna á því að hún fæði fyrir tímann.
Fyrirburafæðing-
ar tengdar
C-vítamínskorti