Morgunblaðið - 06.04.2008, Qupperneq 32

32 SUNNUDAGUR 6. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
9. apríl 1978: „Eins og við
mátti búast hafa sjómenn nú
mótmælt þeim dæmalausu
áformum Verkamanna-
sambands Íslands að hvetja
andstæðinga okkar í þremur
þorskastríðum til þess að
setja löndunarbann á íslenzk-
an fisk í erlendum höfnum. Í
ályktun, sem stjórn Sjó-
mannafélags Reykjavíkur hef-
ur sent frá sér, segir: „Fundur
í stjórn Sjómannafélags
Reykjavíkur haldinn 6.4. 7́8
mótmælir harðlega ummæl-
um og ákvörðunum stjórnar
Verkamannasambands Ís-
lands um að láta setja lönd-
unarbann á íslenzk fiskiskip
erlendis. Stjórn félagsins felur
starfsmönnum sínum að koma
því á framfæri við þá, sem
ekki virðast til þekkja, að sigl-
ingar togara á erlenda mark-
aði hafa tíðkazt frá því að tog-
araútgerð hófst hér á landi.
Hafa þær til þessa stöðvazt,
þegar erlendir ofbeldismenn
hafa ætlað að kúga íslenzka
þjóð. Slíkar siglingar nú sem
fyrr eru nauðsynlegar fyrir
útgerð skipa og skipshafnir til
uppbótar á það þjónustustarf,
sem margir þeirra vinna.
Jafnframt samþykkir fund-
urinn að gera þá kröfu til Sjó-
mannasambands Íslands, að
það mótmæli öllum slíkum
ráðstöfunum við Alþjóða-
samband flutningaverka-
manna, sem Sjómanna-
samband Íslands er aðili að,
og að það beiti sér gegn slíku
gerræði. Skulu fulltrúar Sjó-
mannafélags Reykjavíkur í
stjórn Sjómannasambands Ís-
lands fylgja þessum mótmæl-
um eftir með fullum þunga“.“
. . . . . . . . . .
10. apríl 1988: „Það er síst of
fast að orði kveðið hjá herra
Pétri Sigurgeirssyni biskup
yfir Íslandi að kalla það
„óhæfuverk“ í útvarpi Rót,
þegar síðdegis á föstudaginn
langa var tekið upp á því þar
að hafa krossdauða Jesú
Krists í flimtingum sem apr-
ílgabb. Þeir sem fyrir slíku
standa ganga þvert á hug-
myndir þorra Íslendinga og
særa tilfiningar tugþúsunda
manna, sem líta á atburðinn á
Golgata þegar Kristur var
krossfestur sem sorgar- og al-
vörustund og yfir það hafna að
hún sé dregin niður í svað
ómerkilegustu gerðar fjöl-
miðlunar.
Í stuttu máli var tekið upp á
því í þætti undir yfirskriftinni
Umrót í útvarpi Rót, sem rek-
ið er sem hlutafélag og að
standa alls kyns fjöldasamtök
og stjórnmálahreyfingar, að
hæðast að krossfestingunni.
Var það notað sem aprílgabb,
að Jesús hefði ekki verið
krossfestur heldur hengdur
og stæði nú til að fjarlægja
krossa úr kirkjum kristinna
manna og setja þar gálga í
staðinn. Þeir sem taka sér fyr-
ir hendur að útvarpa slíku efni
yfir fólk á sjálfan föstudaginn
langa hljóta að vera firrtir
allri almennri dómgreind og
án þeirra tilfinninga sem bær-
ast í brjóstum kristinna
manna á þessum degi.“
. . . . . . . . . .
5. apríl 1998: „Landspítalinn
er hátækni- og háskóla-
sjúkrahús – eins konar „flagg-
skip íslenzkrar sjúkraþjón-
ustu“. Vegna hallarekstrar og
skuldastöðu ríkissjóðs á sam-
dráttarárum í íslenzkum þjóð-
arbúskap voru ríkisútgjöld
skorin umtalsvert niður, sem
bitnaði af eðlilegum ástæðum
á stærstu útgjaldaþáttunum,
þ.á m. heilbrigðisþjónustunni.
Landspítalinn fór ekki var-
hluta af þeim niðurskurði.
Síðustu misseri benda allar
hagtölur til góðæris og vax-
andi umsvifa í þjóðarbúskapn-
um. Hvergi virðist þó slakað á
aðhaldi samdráttaráranna í
heilbrigðisþjónustunni. Páll
Torfi Önundarson yfirlæknir
segir í grein hér í blaðinu í dag
[skoðun] að Landspítala sé
enn gert að skera niður kostn-
að um 500 m.kr. á árs-
grundvelli, ofan á margra ára
samfelldan niðurskurð.
„Fækka verður krans-
æðamyndatökum...,“ segir yf-
irlæknirinn, „fresta verður að
opna líknardeild fyrir dauð-
vona krabbameinssjúka Ís-
lendinga... Eingöngu verða
gerðar bráðaaðgerðir á föstu-
dögum og svo mætti lengi
telja.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ER EKKI KOMIÐ NÓG?
Þolinmæði og umburðarlyndigagnvart atvinnubílstjórum ogmótmælum þeirra, vegna hás
eldsneytisverðs, virðast hafa verið hin
ríkjandi viðhorf meðal almennings
undanfarna viku, jafnvel þótt mótmæl-
in hafi haft ómæld óþægindi og kostn-
að í för með sér fyrir þá sem mótmælin
hafa bitnað á. Samúð almennings í garð
atvinnubílstjóra er auðvitað ekki síst
svo mikil vegna þess að öllum almenn-
ingi blöskrar eldsneytisverðið. En er
ekki komið nóg?
Nú er komið á daginn að hátt elds-
neytisverð virðist ekki lengur vera að-
alorsök hinna hörðu og endurteknu
mótmæla, heldur sú krafa atvinnubíl-
stjóra á Íslandi að fá undanþágur frá
þeim reglum sem gilda í Evrópu um
hvíldartíma og hvíldarafdrep. Þeir
vilja einnig knýja fram lægra eldsneyt-
isverð, sem sýnt er fram á hér í Morg-
unblaðinu í gær, laugardag, að er lægst
á Íslandi, miðað við önnur Norðurlönd,
hvort sem miðað er við bensín eða dís-
elolíu. Álögur ríkissjóðs á eldsneytið
eru sömuleiðis lægstar hér á landi.
Veiking krónunnar að undanförnu
ræður hér að sjálfsögðu miklu um hag-
stæða niðurstöðu samanburðarins.
Lítil grein hefur verið gerð fyrir því
hvers konar breytingar atvinnubíl-
stjórar vilja knýja fram, miðað við til-
skipanir Evrópusambandsins, sem
þeir aka og starfa eftir.
Það þarf að gera nákvæma grein fyr-
ir því hvers konar breytingum þeir
sækjast eftir og vega og meta á hvað
ber að hlusta í þeirra kröfugerð og
hvað ekki. Þar á auðvitað ekki að ein-
blína á þrönga sérhagsmuni atvinnu-
bílstjóra, heldur hag alls almennings,
sem ferðast um Ísland, á sömu vegum
og atvinnubílstjórarnir aka um.
Það er staðreynd að hinum almenna
ökumanni hefur oft staðið ógn og
hætta af stærri ökutækjum, vöruflutn-
ingabílum og rútum, á vegum úti, sem í
skjóli stærðar hafa ítrekað orðið upp-
vís að því að þröngva minni ökutækjum
út í kant vega, jafnvel út af vegum og
þannig ógnað lífi og limum þeirra sem
hafa verið ökumenn og farþegar minni
ökutækja.
Hafa ber í huga, að samgöngur og
vegakerfi Íslands eru nánast eins og í
þróunarlöndum, miðað við það sem
gengur og gerist í Evrópu, þar sem
hraðbrautir, með nokkrum akreinum í
báðar áttir, eru aðall samgöngunets-
ins.
Hér á landi er vegakerfið aftur á
móti svo ófullkomið og aðstæður svo
erfiðar, að ef eitthvað er ættu að ríkja
hér strangari reglur um hvíldartíma
atvinnubílstjóra en gengur og gerist í
Evrópu.
Er ekki örugglega ljóst í huga sam-
gönguráðherra og annarra sem véla
um beiðnir um undanþágur frá Evr-
óputilskipunum, að atvinnubílstjórar á
Íslandi þurfa að una jafnströngum
reglum um hvíld og aðbúnað og at-
vinnubílstjórarnir sem aka um hrað-
brautir Evrópu? Má almenningur á Ís-
landi ekki treysta því, að
almannahagur verði leiðarljós stjórn-
valda í þessum efnum?
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
W
inston Churchill sagði ein-
hvern tímann að lýðræðið
væri versta form stjórnskipu-
lags, fyrir utan öll hin, sem
reynd hefðu verið. Þegar
rætt er um lýðræðið beinast
sjónir manna yfirleitt að kosningum og fram-
kvæmd þeirra. Eigi lýðræðisríki að virka í raun
veltur hins vegar mikið á réttarfarinu. Lýðræðið
og réttarríkið haldast hönd í hönd. Hlutverk dóm-
stólanna er að skera úr deilum manna með sann-
gjörnum og réttlátum hætti og tryggja að borg-
ararnir njóti lög- og stjórnarskrárbundinna
réttinda sinna. Þessi gæsla á hagsmunum borg-
aranna er mikilvæg og sönnunarbyrði stjórnvalda
þung. Fyrir vikið getur það gerst að sekur maður
fái frelsi, en sá fórnarkostnaður er réttlætanlegur
ef hann dregur úr hættunni á því að menn verði
dæmdir saklausir.
Mikilvægi réttarríkisins
E
n dómstólar hafa iðulega verið
misnotaðir. Þeir hafa verið gerðir
að tækjum til þess að réttlæta
vafasamt ef ekki glæpsamlegt
framferði stjórnvalda. Sýndar-
réttarhöldin í Moskvu á fyrri
hluta síðustu aldar eru eitt besta dæmið um það
þegar dómstólar breytast í leiksvið og hætta að
vera marktækir. Stjórnvöld í Burma sjá ástæðu til
að láta dómstóla dæma Aung San Suu Kyi í stofu-
fangelsi eins og þau haldi að það gæði prísundina
einhverjum trúverðugleika. Af einhverjum sökum
sá Dímítrí Medvedev, sigurvegari í forsetakosn-
ingunum í Rússlandi, ástæðu til þess að hamra á
því í kosningabaráttunni að dómstólar ættu hvorki
að ganga fyrir mútum né símhringingum að ofan.
Á fimmtudag var andófsmaðurinn Hu Jia dæmdur
í þriggja og hálfs árs fangelsi fyrir að gagnrýna
kínversk stjórnvöld. Hann hafði meðal annars sett
á blað lýsingar á því hvernig lögregla pyntaði tvo
einstaklinga, sem vildu ekki sætta sig við að híbýli
þeirra í Peking voru gerð upptæk.
En það eru einnig dæmi um að dómstólar haldi
stjórnvöldum við efnið. Sú hefur verið raunin í
Bandaríkjunum í kjölfar hryðjuverkanna 11. sept-
ember 2001. Þar hafa dómstólar tekið í taumana
til að tryggja réttindi manna í fangelsum og sak-
borninga. Á hinn bóginn er ástæða til að setja
stórt spurningarmerki við þátt hæstaréttar
Bandaríkjanna í að stöðva endurtalningu í Flórída
í forsetakosningunum fyrir átta árum. Hæstirétt-
ur í Ísrael hefur nokkrum sinnum slegið á puttana
á ísraelskum stjórnvöldum, meðal annars til að
tryggja mannúðlegar aðferðir við yfirheyrslur og
draga úr hörku Ísraelshers gagnvart Palestínu-
mönnum.
Þarf nýjar reglur um átök?
E
n réttarfar skiptir ekki aðeins máli
í hverju ríki fyrir sig, heldur einn-
ig í milliríkjasamskiptum. Sett
hafa verið lög og reglur, sem
gilda um allt frá viðskiptum og
samgöngum til hernaðarátaka.
Miklar samningalotur eru haldnar til að ákvarða
hvernig eigi að haga viðskiptum í heiminum. Sett-
ar eru reglur um lögsögur ríkja og umdæmi og oft
þarf harðfylgi til þess að knýja fram breytingar
eins og Íslendingar þekkja af deilunum, sem
fylgdu útfærslu landhelginnar á sínum tíma. Ef til
þess kemur að yfirborð sjávar hækkar að ein-
hverju marki vegna hlýnunar loftslags og bráðn-
unar jökla mun það væntanlega þýða að landhelg-
ismörk færist til. Það verður athyglisvert að
fylgjast með þeim deilum, sem þá gætu sprottið
upp.
Í samtali í Morgunblaðinu í gær, föstudag, segir
hinn þekkti lögfræðingur Alan Dershowitz að
stríð hafi tekið á sig nýtt form og vísar þar til bar-
dagaaðferða hryðjuverkamanna og -samtaka:
„Það þarf nýjar alþjóðlegar reglur til að taka á
óhliðstæðum átökum, til dæmis milli hryðjuverka-
manna og lýðræðisríkja. Í gömlu reglunum var
skýr skilgreining þess efnis að menn væru al-
mennir borgarar nema þeir væru klæddir ein-
kennisbúningum merktum stöðu þeirra. Það er fá-
ránlegt nú. Hryðjuverkamenn eru ekki í ein-
kennisbúningum, þeir bera ekki vopn á
almannafæri og eru ekki merktir stöðu sinni.
Hryðjuverkamenn eru stríðsmenn (combatants).
Það er ekki lengur skýr lína á milli almennra borg-
ara og stríðsmanna. Nú hefur orðið til litróf, sem
hefst á raunverulegum almennum borgurum,
börnum og einstaklingum, sem ekki eru þátttak-
endur, og lýkur með sjálfsvígsmanninum, sem
festir á sig sprengju og heldur af stað. Þar á milli
er fólk, sem leyfir að híbýli sín séu notuð til að
geyma eldflaugar. Það stendur nær stríðsmönn-
unum en almennu borgurunum. Þetta er fólk, sem
af fúsum og frjálsum vilja býðst til að verða mann-
legir skildir. Það á ekki við um börnin, þau eru
óbreyttir borgarar, en öðru gegnir um mæðurnar,
sem koma með þau. Móðir verður stríðsmaður
þegar hún gerist mannlegur skjöldur, en þegar
hún tekur barnið sitt með sér er ekki hægt að
sprengja.“
Dershowitz viðurkennir að þetta yrði mjög rót-
tæk breyting á reglunum, sem gilda um það hver
teljist stríðsmaður, en bætir við: „Það verður að
vera róttæk breyting vegna þess að það hefur orð-
ið róttæk breyting á því hvernig stríð eru háð.
Stríð eru ekki lengur háð af fólki í einkennisbún-
ingum. Getur nokkur maður neitað því að þeir sem
stóðu á bak við hryðjuverkin 11. september voru
hermenn? eða Osama bin-Laden? Hann er ekki í
einkennisbúningi. Hvert einasta lýðræðisríki í
heiminum myndi gera bin-Laden að skotmarki ef
það gæti. Einnig þyrfti að styrkja ákvæðið um að
það sé stríðsglæpur að nota mannlega skildi.“
Dershowitz fetar hér inn á erfiða braut. Í fyrsta
lagi má velta fyrir sér hvort það sé rétt hjá honum
að stríð hafi tekið á sig nýtt form. Hryðjuverk eru
ekki ný af nálinni, þótt aðferðir hryðjuverka-
manna hafi vissulega breyst í gegnum tíðina. Þeg-
ar rússneskir anarkistar og byltingarsinnar gripu
til aðgerða gegn keisaradæminu var þeim til dæm-
is mjög umhugað um að valda ekki saklausum
borgurum tjóni og hættu frekar við en að láta til
skarar skríða.
Endurskilgreining
leiðir inn á grátt svæði
V
irðing hryðjuverkamanna fyrir lífi
almennra borgara hefur minnkað
verulega síðan og er í sumum til-
fellum engin. Samtökin al-Qaeda
virðast líta svo að með því einu að
vera með tiltekið ríkisfang geri ein-
staklingur sig að skotmarki þeirra. Þá er sá, sem
er hryðjuverkamaður í eins manns augum, frels-
ishetja í augum annars. Palestínumenn beita
hryðjuverkum í baráttu sinni við Ísraela. Á sínum
tíma gripu Gyðingar til hryðjuverka þegar þeir
börðust fyrir stofnun Ísraelsríkis og framtíðar-
leiðtogar Ísraels voru eftirlýstir af Bretum fyrir
hryðjuverk.
Þá er einnig umhugsunarefni hvort endurskil-
greining á því hverjir eigi að teljast stríðsmenn
geti fært einræðisherrum og harðstjórum óvænt
vopn í hendur. Þær þyrftu því að vera orðaðar með
mjög skýrum hætti og smíðaðar úr nákvæmum
skilgreiningum. Annars gætu þær orðið til þess að
auðvelda Kínverjum að knýja Tíbeta til hlýðni og
Rússum réttlæting til að varpa sprengjum á
Grosní til að stöðva hryðjuverk Téténa.
Með hugmynd sinni fer Dershowitz inn á grátt
svæði. Vandinn er vissulega til staðar og réttmæt
spurning hvort ekki eigi að skilgreina hryðju-
verkamann sem stríðsmann. Reyndar hafa flest
ríki heims samþykkt þær reglur, sem nú eru í
gildi, en eðli málsins samkvæmt yrðu hryðju-
verkasamtök aldrei aðilar að slíku samkomulagi
líkt og herir þjóðríkja þó ekki væri nema vegna
þess að þá öðluðust þau viðurkenningu, sem engin
ástæða er til að veita þeim.
Slíkar reglur myndu auðvelda meðferð fanga úr
röðum hryðjuverkasamtaka, en þá vakna spurn-
ingar um það hverjir teljist til slíkra samtaka. Það
er flóknara en að segja til um það hverjir teljast
meðlimir í her. Er sá, sem skýtur skjólshúsi yfir
hryðjuverkamann, stríðsmaður? Er sá, sem tekur
hryðjuverkamann upp í bílinn sinn, stríðsmaður?
Er móðir stríðsmaður ef hún hjálpar hryðjuverka-
manninum syni sínum að komast undan? Gætu
reglur af þessu tagi einfaldlega orðið að kúgunar-
tæki harðstjórna, sem vilja svæla andófsmenn út
úr fylgsnum sínum? Spurningarnar eru margar og
flóknar, en vandinn er þess eðlis að nauðsynlegt er
að taka á honum. Það má bara ekki gleyma því að
tvær hliðar eru á öllum málum og það, sem í dag
virðist augljóst, gæti á morgun orðið vatn á myllu
óréttlætisins.
Árekstur fullveldis
og mannréttinda
A
nnar vandi, sem Dershowitz nefnir,
snýr í raun að árekstrinum milli
fullveldis einstakra ríkja og mann-
réttinda, réttinda einstaklingsins.
Hann telur að taka þurfi á fullveld-
ismálum í þjóðarétti þannig að
hægt sé að grípa í taumana þegar leiðtogar ráðast
gegn sinni eigin þjóð.
„Í bók minni Preemption færi ég rök fyrir því að
Laugardagur 5. apríl
Reykjavíkur