Morgunblaðið - 16.09.2008, Blaðsíða 8

8 ÞRIÐJUDAGUR 16. SEPTEMBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
FRÉTTASKÝRING
Eftir Silju Björk Huldudóttur
silja@mbl.is
„LANDLÆKNISEMBÆTTIÐ er
hlynnt því að þessi möguleiki verði
skoðaður, en þessi umræða á alveg
eftir að fara fram hérlendis,“ segir
Matthías Halldórsson aðstoðarland-
læknir og vísar þar til umræðunnar
um staðgöngumæður, en núverandi
íslensk lög leyfa ekki að kona gangi
með og ali barn, sem getið er af
öðru fólki með tæknifrjóvgun, og
láti barnið af hendi strax eftir fæð-
ingu.
Eftir því sem blaðamaður kemst
næst kom til greina að kveða á um
lagalegt hlutverk staðgöngumæðra
í lögum um tæknifrjóvgun sem sam-
þykkt voru á Alþingi sl. vor, en talið
var að það gæti tafið meðferð frum-
varpsins og því var ákveðið að hafa
það ekki með í lögunum og skoða
það frekar eitt og sér síðar.
Lána líkama sinn
Í greinargerð með frumvarpi til
laga um breytingu á lögum um
tæknifrjóvgun er hins vegar að
finna umfjöllun um staðgöngumæð-
ur og þar tæpt á nokkrum þeim
álitamálum sem vaknað geta í
tengslum við staðgöngumæðrun.
Þar er t.d. á það bent að reynslan
annars staðar frá sýni að kona sem
gangi með barn myndar tengsl við
það jafnvel þótt það sé líffræðilega
óskylt henni og að það hafi í ein-
hverjum tilvikum skapað erfiðar og
flóknar aðstæður. Jafnframt er á
það bent að flestar rannsóknir sýni
fram á að tengsl milli barna sem
staðgöngumæður hafa borið og fætt
og foreldra þeirra væru að jafnaði
yfir meðallagi góð. Bent er á að
staðgöngumæðrun fylgi mikið álag
fyrir þá konu sem taki slíkt hlut-
verk að sér og því talið ólíklegt að
margar konur væru tilbúnar til að
lána líkama sinn með þeim hætti.
Kallar á góðan undirbúning
Að sögn aðstoðarlandlæknis vek-
ur hugmyndin um staðgöngumæðr-
un margar spurningar, ekki síst sið-
ferðilegar, sem verði að skoða í
kjölinn áður en þessi möguleiki yrði
leyfður hérlendis. Segir hann ljóst
að staðgöngumæðrun kalli á mikinn
undirbúning bæði líkamlega og and-
lega þannig að öllum hlutaðaeigandi
aðilum sé ljóst að hverju þeir gangi.
Meðal þeirra gagnrýnisradda
sem heyrst hafa í umræðunni um
lögleiðingu staðgöngumæðra eru að
verði greitt fyrir meðgöngu stað-
göngumóðurinnar bjóði það óneit-
anlega upp á að efnaminni konur
gerist staðgöngumæður á viðskipta-
legum grunni.
„Þetta má ekki verða atvinnuveg-
ur,“ segir Matthías og telur heppi-
legra að staðgöngumóðir sé einhver
sem sé nákomin hinum verðandi
foreldrum. „Hins vegar er eðlilegt
að staðgöngumóður sé greitt fyrir
vinnutapið og þann kostnað sem
hlýst af því að vera staðgöngumóðir,
því það er auðvitað mikil fyrirhöfn
og viss áhætta að ganga með barn,“
segir Matthías og bendir á að einnig
þyrfti að skilgreina í lögum hver
eigi rétt á fæðingarorlofi sé barn
getið með aðstoð staðgöngumóður.
Að sögn Matthíasar mun
staðgöngumæðrun einna helst geta
nýst konum, sem misst hafa legið en
haldið eggjastokkum, til að eignast
barn. Aðspurður segir hann Land-
læknisembættið ekki búa yfir upp-
lýsingum um það hver hin raun-
verulega þörf sé hérlendis eftir
staðgöngumæðrum, en rifjar upp að
á síðasta ári hafi birst auglýsing í
Morgunblaðinu þar sem óskað var
eftir staðgöngumóður og því megi
ljóst vera að þörfin sé einhver.
„Má ekki
verða at-
vinnuvegur“
Talið heppilegast að staðgöngumóðirin
sé nákomin hinum verðandi foreldrum
Vinnuhópur heilbrigðisráðherra skoðar hvort leyfa eigi staðgöngumæðrun hér á landi
Annie Engel/zefa/Corbis
Leg að láni Samkvæmt núverandi lögum er staðgöngumæðrun ólögleg og
sú sem elur barnið skilgreind móðir þess þótt hún sé það ekki líffræðilega.
„ÞAÐ sem gerir þessa umræðu jafn flókna og raun ber
vitni er að það er svo margt til í raunveruleikanum og
ýmislegt hægt að gera jafnvel án þess að nota tæknina
neitt mikið,“ segir Salvör Nordal, forstöðumaður Sið-
fræðistofnunar Háskóla Íslands.
Aðspurð segir Salvör margar siðferðilegar spurn-
ingar vakna þegar erfðafræðileg móðir barns, konan
sem gengur með barnið og konan sem elur það upp sé
ekki ein og sama konan. Þannig sé t.d. spurning hvernig
réttur barnsins til að þekkja uppruna sinn sé best
tryggður, hvernig verðleggja megi meðgöngu, hvort
hlutverk staðgöngumóður feli í sér of mikla þjónustu sem og hvaða áhrif
það hafi á barn að konan sem með það gengur megi ekki tengjast því til-
finningalegum böndum. Að mati Salvarar má einnig velta því fyrir sér
hvort smæð landsins geri staðgöngumæðrun hérlendis flóknari en í fjöl-
mennari löndum þar sem minni líkur séu þar á því að leiðir staðgöngu-
móður, barnsins og foreldra þess liggi saman.
Of mikil þjónusta?
Salvör Nordal
GUÐLAUGUR Þór Þórðarson heil-
brigðisráðherra upplýsti á Alþingi
fyrir skemmstu að hann hefði
ákveðið að setja á laggirnar vinnu-
hóp til að skoða hvort leyfa ætti
staðgöngumæðrun hér á landi. Hjá
heilbrigðisráðuneytinu fengust þær
upplýsingar að ekki væri búið að
skipa vinnuhópinn en allar líkur á
því að það yrði gert fljótlega.
Í umræðum á Alþingi lagði heil-
brigðisráðherra áherslu á að mikil-
vægt væri að málið væri skoðað út
frá forsendum heilbrigðisþjónustu,
lögfræði og siðfræði, auk þess sem
mikilvægt væri að kirkjan og al-
menningur kæmu að málinu. Í sömu
umræðum kom fram að staðgöngu-
mæðrun væri í dag leyfð í á annan
tug landa með mismunandi ströng-
um skilyrðum. Ekki reyndist unnt
að fá frá heilbrigðisráðuneytinu
upplýsingar um það hvaða lönd leyfi
staðgöngumæðrun þar sem slíkur
listi hefur enn ekki verið tekinn
saman þar. Eftir því sem blaðamað-
ur kemst næst er staðgöngumæðrun
hins vegar ekki leyfð á Norðurlönd-
unum. Sé leitað í alfræðiritinu Wiki-
pedia á netinu kemur í ljós að stað-
göngumæðrun af greiðasemi er
leyfð í Kanada og á Nýja-Sjálandi,
staðgöngumæðrun á viðskiptaleg-
um grunni er leyfð á Indlandi. Sam-
kvæmt sömu heimild er staðgöngu-
mæðrun leyfð með skilyrðum í
Ísrael, Hollandi, Belgíu og ákveðn-
um ríkjum Bandaríkjanna.
Ekki leyft
á Norður-
löndunum
NOKKUÐ algengt mun vera á Ind-
landi að konur taki að sér að vera
staðgöngumæður fyrir erlend hjón
og ganga þá með börnin gegn gjaldi.
Nýverið var frá því greint í Morg-
unblaðinu að ungbarn á Indlandi
væri munaðarlaust í kjölfar laga-
flækju sem upp kom í kjölfar skiln-
aðar japanskra hjóna sem höfðu ætl-
að sér að ættleiða barnið. Hjónin
höfðu greitt indverskri konu fyrir að
ganga með barnið, sem getið var með
gjafaeggi og sæði úr eiginmanninum.
Báðar konurnar neituðu hins vegar
að taka stúlkubarnið að sér en eigin-
maðurinn/faðirinn vildi gjarnan taka
það að sér. Indversk lög banna hins
vegar að karlmenn ættleiði stúlku-
barn og sökum þessa var ungbarnið
munaðarlaust.
Munaðarlaus
vegna deilna
Í FLÓKNUM málum leita læknar gjarnan ráðlegginga
hjá öðrum læknum. Áður en sjúklingar eru sendir til út-
landa til læknismeðferðar er gjarnan búið að halda fjöl-
menna fundi lækna þar sem farið er yfir eðli veikindanna,
einkenni og meðferð sjúklingsins og möguleg meðferðar-
úrræði rædd.
Þetta segir Gunnar Guðmundsson, lungnalæknir á
Landspítalanum (LSH), en að hans mati gætti ákveðins
misskilnings í viðtali við landlækni um helgina.
Þar kom fram að sjúklingar leita oft úrræða erlendis ef
þeir eru ósáttir við úrræðin í boði hér heima í stað þess að
leita annars álits. Var gefið í skyn að læknar og sérfræð-
ingar á ákveðnum sviðum ræddu ekki saman sín á milli um
flókin tilfelli en svo er ekki. „Það er í raun þriðja álit þegar
fólk er sent til útlanda,“ segir Gunnar.
Illa launuð vinna
Þegar til tals kemur að sjúklingur fái læknismeðferð er-
lendis er málið borið upp við siglinganefnd TR sem tekur
lokaákvörðun um hvar meðferðin fer fram. „Þegar ég sæki
um til siglinganefndar fyrir sjúkling hjá mér er ég búinn
að leita álits annarra lækna, bæði á LSH þar sem ég vinn
sjálfur og til annarra lungnalækna, t.d. á Akureyri,“ segir
Gunnar. Hann segir marga lækna hikandi við að gefa ann-
að álit sökum þess hve mikil vinna felist í því.
„Það þarf að fara í gegnum allar rannsóknir og allt sem
búið er að gera, lesa fræðibækur, afla sér heimilda og þetta
tekur langan tíma. Fyrir þá sem eru sjálfstætt starfandi á
stofu er ekki til neinn taxti fyrir svona. Ef þú ætlar að
vinna svona vinnu færðu aldrei borgað fyrir það sem þú
leggur í hana,“ segir Gunnar. Hann leggur til að land-
læknir beini til Tryggingastofnunar að settur verði sér-
stakur taxti um greiðslur fyrir annað álit. ylfa@mbl.is
Hika ekki við að ráð-
færa sig við aðra lækna
Morgunblaðið/ÞÖK
Hjálp Í vafamálum leita læknar álita starfsbræðra.
SAMNINGAR um styrki úr Leon-
ardo da Vinci-starfsmenntaáætlun
ESB voru undirritaðir í gær. Fram
kemur í fréttatilkynningu að heild-
arkostnaður vegna verkefnanna
nemi um 116 milljónum króna en
þar af styrki Leonardo-áætlunin 93
milljónir.
Styrkina fengu fjögur verkefni
sem úthlutunarnefnd ákvað að
styrkja að undangengnu mati sér-
fræðinga en alls bárust sjö umsókn-
ir.
Um er að ræða svokölluð yfir-
færsluverkefni sem hafa það að
markmiði að auka gæði og aðdrátt-
arafl evrópska starfsmenntakerf-
isins með aðlögun og innleiðingu
nýjunga á sviði starfsmenntunar til
nýrra markhópa og starfsgreina
innan starfsmenntakerfa í 31
Evrópulandi.
Styrkupphæðir til einstakra
verkefna eru 19 til 26 milljónir kr.
en styrkþegar eru eftirfarandi:
Háskóli Íslands, menntavísinda-
svið, sem fær styrk til að yfirfæra
endurmenntunarnámskeið fyrir
sundþjálfara sem var þróað við
Edinborgarháskóla. Iðan fræðslu-
setur hlýtur styrk til að yfirfæra
rafræna lausn til notkunar í
kennslu og mæta þannig ólíkum
þörfum nemenda í fjölmiðlun og
grafískri hönnun, sem og fullorð-
inna á vinnumarkaði sem eru í þörf
fyrir endurmenntun. Þá fær
Tækniskóli Íslands – Raftækniskóli
styrk til að innleiða og staðfæra
sænskt rafrænt námsefni fyrir fjar-
nám í rafvirkjun og rafeinda-
virkjun og loks hlýtur Þekkingar-
net Austurlands styrk til að þróa
umgjörð utan um dreifnám sem
kallast Netháskóli eða opinn há-
skóli.
ESB úthlutar til
fjögurra verkefna
Íslendingar fá 93 milljónir í styrk